Adders

Adders
	Vooraanzicht van de kop van de hoornadder Cerastes gasperettii met de karakteristieke hoorntjes boven de ogen die zijn ontstaan uit supraoculaire schubben.
Taxonomische indeling
Rijk:	Animalia (Dieren)
Stam:	Chordata (Chordadieren)
Klasse:	Reptilia (Reptielen)
Orde:	Squamata (Schubreptielen)
Onderorde:	Serpentes (Slangen)
Familie
	Viperidae; Oppel, 1811
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Adders op Wikispecies
	(en) World Register of Marine Species
Portaal	Biologie ; Herpetologie

Video van Crotalus oreganus

Adders^[1] (Viperidae) zijn een familie van slangen waarvan alle soorten zonder uitzondering giftig zijn.^[2]

Uiterlijke kenmerken

Adders worden in de regel niet zo groot, veel soorten bereiken een maximale lichaamslengte van 50 tot 70 centimeter inclusief de staart. Er zijn maar weinig soorten die langer dan een meter worden. Op enkele soorten na hebben alle adders gekielde schubben, een kort lichaam en een gedrongen lichaamsbouw met een korte staart en een driehoekige kop die duidelijk breder is dan de nek. De ogen zijn bij vrijwel alle soorten vrij groot en hebben een verticale pupil. Een uitzondering vormen de soorten uit het geslacht padadders die juist een ronde pupil bezitten en mede hierom als een vrij primitieve groep van adders worden gezien. De ogen zijn vooral bij de zaagschubadders aan de bovenzijde van de kop gelegen. Dit komt vooral voor bij slangen die in het water leven, de zaagschubaders echter leven vaak half ingegraven in het zand waarbij de omhoog geplaatste ogen van pas komen.

Vergeleken met de meeste andere slangenfamilies bewegen adders zich merkbaar trager voort. Veel soorten hebben een relatief korte staart waarbij de staartpunt in veel gevallen zeer beweeglijk is. Bij een aantal soorten wordt de staartpunt als een grijporgaan gebruikt, zoals de boomadders uit het geslacht Atheris, maar bij veel soorten uit de onderfamilie groefkopadders (Crotalinae) wordt de staart gebruikt om prooidieren te lokken. De staartpunt heeft vaak een afwijkende kleur en wordt heen- en weer gekronkeld zodat insectenetende dieren als zoogdieren en vogels denken dat het om een worm gaat. De soort Pseudocerastes urarachnoides is hierin het sterkst gespecialiseerd en heeft een staartaanhangsel dat sprekend lijkt op een spin.

Levenswijze

Bij de adders is de vervolmaking van het gifapparaat nog verder gegaan dan bij de andere gifslangen. De giftand van de adders is bijzonder lang, zo lang, dat er in de gesloten bek geen plaats meer was, als niet tevens het sterk verkorte bovenkaakbeen als een knipmes teruggeklapt kon worden.^[3] Bij een beet wordt het bliksemsnel opgericht en in de buit geslagen. Deze komt evenwel niet ver; meteen doet het gif zijn werk, verlamt en doodt uiteindelijk de prooi. Vaak zal een gebeten muis nog zijn hol bereiken. Na een korte tijd begint de slang, heftig zijn tong in- en uitstekend, heen en weer te kruipen, proeft dadelijk het spoor van het gebeten dier en volgt het, tot hij de buit gevonden heeft. Na onderzoek van de haar (of veer)richting wordt het dan, de kop vooraan, verslonden. Adders sporen hun prooi op met behulp van de tong en het orgaan van Jacobson, maar een groot deel van de adders, de zogenaamde groefkopadders (onderfamilie Crotalinae), hebben een aanpassing waardoor ze warmte kunnen waarnemen. Met dit zogenaamde groeforgaan kunnen daardoor prooien worden waargenomen in totale duisternis.

Voortplanting

De meeste adders zijn eierlevendbarend. De oorspronkelijke soorten zetten nog wel eieren af, maar de embryo's hiervan zijn reeds in een ver ontwikkeld stadium. Een uitzondering hierop vormen de eierleggende padadders.

Verspreiding en habitat

Adders komen voor in vrijwel geheel Afrika, een groot deel van zuidelijk Noord-Amerika, Midden- en Zuid-Amerika, zuidelijk en westelijk Europa via het noorden van het Arabisch Schiereiland tot in zuidelijk Azië, van Iran tot Vietnam.^[4] Adders komen niet voor in Australië. Sommige soorten hebben een zeer groot verspreidingsgebied, zoals de soort Vipera berus die tot in Nederland en België voorkomt en zich tot in het noorden van Scandinavië heeft verspreid. In sommige geïsoleerde gebieden in Europa komen geen adders voor, zoals in Ierland.

Het feit dat adders ontbreken in Australië doet vermoeden dat ze pas vrij recent zijn ontstaan, toen het continent Australië zich al had afgesplitst van de overige werelddelen.^[1]

Indeling

Adders werden lange tijd tot de superfamilie Colubroidea gerekend maar tegenwoordig worden ze niet opgenomen in een superfamilie zoals de meeste families van slangen. Het is niet precies bekend waaruit de adders zijn ontstaan; mogelijk delen ze een gemeenschappelijk voorouder met de eveneens giftige koraalslangachtigen. Het kan echter ook zijn dat ze uit de overwegend niet-giftige toornslangachtigen zijn voortgekomen.^[1]

De adders zijn onderverdeeld in drie onderfamilies sinds een vierde onderfamilie, Causinae, niet meer wordt erkend.^[4] Onderstaand een lijst van alle soorten adders (Viperidae). Er zijn 366 verschillende soorten die zijn verdeeld in twee onderfamilies en 36 geslachten. Zeven geslachten zijn monotypisch en worden slechts vertegenwoordigd door een enkele soort. Onderstaand worden alle geslachten weergegeven per onderfamilie, met de auteur en het verspreidingsgebied. Zie voor een overzicht van alle soorten ook de lijst van adders.

Naam	Auteur	Aantal soorten	Verspreidingsgebied
Onderfamilie Azemiopinae Liem, Marx & Rabb, 1971: 1 geslacht, 2 soorten
Azemiops	George Albert Boulenger, 1888	2	Azië; Myanmar, Vietnam, China, Tibet en Laos.
Onderfamilie groefkopadders (Crotalinae) Oppel, 1811: 22 geslachten, 263 soorten
Moccasinslangen (Agkistrodon)	Beauvois, 1799	8	Noord-, Midden- en Zuid-Amerika; Mexico, Guatemala, El Salvador, Costa Rica, Nicaragua, Honduras, Verenigde Staten en Belize
Atropoides	Dunn, 1939	1	Midden-Amerika; Costa Rica en Panama
Bothriechis	Peters, 1859	11	Midden-Amerika en Zuid-Amerika; Nicaragua, Costa Rica, Panama, Honduras, Mexico, Guatemala, Belize, Ecuador, Peru en Colombia
Bothrocophias	Gutberlet & Campbell, 2001	7	Zuid-Amerika; Ecuador, Peru, Bolivia, Colombia en Brazilië
Lanspuntslangen (Bothrops)	Wagler, 1824	46	Noord-Amerika, Midden-Amerika en Zuid-Amerika; Argentinië, Belize, Bolivia, Brazilië, Colombia, Costa Rica, Ecuador, Frans-Guyana, Guyana, Guatemala, Honduras, Mexico, Nicaragua, Panama, Paraguay, Peru, Suriname, Uruguay en Venezuela
Calloselasma	Kuhl, 1824	1	Azië; Cambodja, Indonesië, Laos, Maleisië, Thailand en Vietnam
Cerrophidion	Campbell & Lamar, 1992	5	Noord- en Midden-Amerika; Honduras, El Salvador, Nicaragua, Costa Rica, Panama, Mexico en Guatemala
Echte ratelslangen (Crotalus)	Linnaeus, 1758	53	Noord-Amerika, Midden- en Zuid-Amerika; Verenigde Staten, Mexico, Canada, Brazilië, Venezuela, Colombia, Guyana, Suriname, Frans-Guyana, Argentinië, Paraguay, Bolivia, Uruguay, Aruba, Guatemala, Honduras, El Salvador, Costa Rica, Nicaragua en Belize
Deinagkistrodon	Günther, 1888	1	Azië; China, Taiwan en Vietnam, mogelijk in Laos
Garthius	Malcolm Arthur Smith, 1931	1	Azië; Maleisië
Gloydius	Hoge & Romano-Hoge, 1981	21	Azië; Noord-Korea, Zuid-Korea, China, Rusland, Mongolië, Iran, Kazachstan, Oezbekistan, Tadzjikistan, Kirgizië, Afghanistan, Mongolië, Turkmenistan, Pakistan, India, Bhutan, Nepal, Mongolië, Japan en Azerbeidzjan
Hypnale	Fitzinger, 1843	3	Azië; Sri Lanka en India
Bosmeesters (Lachesis)	Daudin, 1803	4	Noord- en Midden-Amerika; Colombia, Ecuador, Brazilië, Venezuela, Suriname, Frans-Guyana, Guyana, Trinidad, Peru, Bolivia, Nicaragua, Costa Rica en Panama
Metlapilcoatlus	Campbell, Frost, Castoe, 2019	6	Midden-Amerika; Mexico, Belize, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, El Salvador en Panama
Mixcoatlus	Jadin, Smith & Campbell, 2011	3	Midden-Amerika; Mexico
Ophryacus	Cope, 1887	3	Noord-Amerika; Mexico
Ovophis	Burger, 1981	6	Azië; India, Myanmar, Nepal, Bhutan, China, Laos, Vietnam, Cambodja, Thailand, Taiwan, Maleisië, Japan, Hongkong en Indonesië, mogelijk in Bangladesh
Porthidium	Cope, 1871	9	Midden- en Zuid-Amerika; Mexico, Belize, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panama, Colombia, Ecuador en El Salvador
Protobothrops	Hoge & Romano-Hoge, 1983	15	Azië; Bangladesh, India, Myanmar, Vietnam, Laos, Thailand, China, Taiwan, Nepal, Bhutan en Japan
Dwergratelslangen (Sistrurus)	Garman, 1884	3	Noord-Amerika; Canada, Mexico, Verenigde Staten
Aziatische lanspuntslangen (Trimeresurus)	Lacépède, 1804	52	Azië; India, Nepal, Bhutan, Myanmar, Thailand, Cambodja, Laos, Vietnam, China, Indonesië, Filipijnen, Taiwan, Bangladesh, Oost-Timor, Maleisië, Nepal, Singapore en Sri Lanka
Tropidolaemus	Wagler, 1830	5	Azië; Thailand, Maleisië, Singapore, Indonesië, de Filipijnen, Brunei en India, mogelijk in Vietnam
Onderfamilie echte adders (Viperinae) Oppel, 1811: 13 geslachten, 101 soorten
Boomadders (Atheris)	Cope, 1862	18	Afrika; Kenia, Oeganda, Kameroen, Equatoriaal-Guinea, Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo-Kinshasa, Congo-Brazzaville, Gabon, Angola, Togo, Ghana, Nigeria, Soedan, Mozambique, Zambia, Tanzania, Rwanda, Burundi, Malawi, Ivoorkust, Equatoriaal-Guinea, Guinee, Sierra Leone en Liberia
Pofadders (Bitis)	Gray, 1842	18	Afrika; Benin, Nigeria, Tsjaad, Centraal-Afrikaanse Republiek, Kameroen, Oeganda, Equatoriaal-Guinea, Congo-Brazzaville, Congo-Kinshasa, Angola, Zambia, Kenia, Rwanda, Gabon, Tanzania, Zimbabwe, Mozambique, Zuid-Afrika, Malawi, Togo, Ethiopië, Ghana, Ivoorkust, Liberia, Sierra Leone, Guinea, Namibië, Guinee-Bissau, Swaziland, Burundi, Burkina Faso, Niger, Eritrea, Somalië, Gambia, Senegal, Mauritanië, Mali, Soedan, Algerije, Marokko, Saoedi-Arabië en Oman
Padadders (Causus)	Wagler, 1830	7	Afrika; Mauritanië, Senegal, Gambia, Mali, Burkina Faso, Niger, Tsjaad, Centraal-Afrikaanse Republiek, Ethiopië, Oeganda, Soedan, Ivoorkust, Kameroen, Congo-Kinshasa, Congo-Brazzaville, Ghana, Togo, Benin, Guinee, Nigeria, Gabon, Angola, Sierra Leone, Kenia, Liberia, Zambia, Mozambique, Malawi, Rwanda, Burundi, Zuid-Afrika, Somalië, Botswana, Zimbabwe, Tanzania, Equatoriaal-Guinea en Namibië
Hoornadders (Cerastes)	Laurenti, 1768	4	Afrika en het Midden-Oosten; Verenigde Arabische Emiraten, Jemen, Oman, Israël, Jordanië, Irak, Koeweit, Saoedi-Arabië, Egypte, Libië, Tunesië, Algerije, Marokko, Mauritanië, Mali, Niger, Soedan en Westelijke Sahara, mogelijk in Iran
Daboia	Gray, 1842	4	Azië, noordelijk Afrika en het Midden-Oosten; Pakistan, India, Nepal, Sri Lanka, Bangladesh, Bhutan, China, Myanmar, Indonesië, Thailand, Taiwan, Cambodja, Syrië, Jordanië, Israël, Libanon, Marokko, Westelijke Sahara, Algerije en Tunesië
Zaagschubadders (Echis)	Merrem, 1820	12	Afrika, het Arabisch Schiereiland en Azië; Afghanistan, Algerije, Bangladesh, Benin, Burkina Faso, Centraal-Afrikaanse Republiek, Djibouti, Egypte, Eritrea, Ethiopië, Gambia, Ghana, Guinee, Iran, India, Israël, Ivoorkust, Jemen, Jordanië, Kameroen, Kenia, Libië, Mali, Niger, Nigeria, Marokko, Mauritanië, Oezbekistan, Oman, Pakistan, Saoedi-Arabië, Senegal, Soedan, Somalië, Sri Lanka, Tadzjikistan, Tsjaad, Togo, Tunesië, Turkmenistan, Oeganda, Verenigde Arabische Emiraten, Westelijke Sahara
Eristicophis	Alcock & Finn, 1897	1	Azië; Afghanistan, Iran en Pakistan
Macrovipera	Reuss, 1927	3	Azië, Europa, noordelijk Afrika en het Midden-Oosten; Algerije, Tunesië, Cyprus, Irak, Turkije, Afghanistan, Syrië, Libanon, Iran, Pakistan, India, Jordanië, Rusland, Armenië, Azerbeidzjan, Turkmenistan, Kazachstan en Tadzjikistan
Montatheris	Boulenger, 1910	1	Afrika; Kenia
Montivipera	Nilson, Tuniyev, Andrén, Orlov, Joger & Herrmann, 1999	8	Azië, Europa en het Midden-Oosten; Armenië, Azerbeidzjan, Turkije, Iran, Griekenland, Syrië, Libanon en Israël
Proatheris	Peters, 1855	1	Afrika; Malawi, Mozambique en Tanzania
Pseudocerastes	Boulenger, 1896	3	Azië en het Midden-Oosten; Irak, Koeweit, Saoedi-Arabië, Iran, Afghanistan, Pakistan, Oman, Verenigde Arabische Emiraten, Syrië, Israël, Egypte en Jordanië
Vipera	Laurenti, 1768	21	Europa, noordelijk Afrika, Azië en het Midden-Oosten; Noorwegen, Zweden, Finland, Frankrijk, Denemarken, Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Liechtenstein, Italië, België, Nederland, Engeland, Polen, Tsjechië, Hongarije, Roemenië, Wit-Rusland, Bulgarije, Albanië, Slowakije, Kroatië, Slovenië, Bosnië en Herzegovina, Montenegro, Macedonië, Servië, Estland, Letland, Litouwen, Rusland, Oekraïne, Mongolië, Kazachstan, Noord-Korea, China, Armenië, Georgië, Spanje, Frankrijk, Turkije, Iran, Tunesië, Moldavië, Kazachstan, Kirgizië, Oezbekistan, Tadzjikistan, Marokko, Algerije en Griekenland

Bronvermelding

Referenties

↑ ^a ^b ^c Bernhard Grzimek (1971). Het Leven Der Dieren Deel VI: Reptielen. Kindler Verlag AG, Pagina 528. ISBN 90 274 8626 3.
↑ David Alderton, Valerie Davies & Chris Mattison (2007). Snakes and Reptiles of the World. Grange Books. ISBN 978-1-84013-919-8.
↑ Chris Mattison (1999). Snake: The Essential Visual Guide to the World of Snakes. DK Publishing, Pagina 122 - 131, 134 - 137. ISBN 978 0 7566 1365 5.
↑ ^a ^b Peter Uetz & Jakob Hallermann, The Reptile Database - Viperidae. Gearchiveerd op 8 september 2021.

Bronnen

(en) Chris Mattison - Snake: The Essential Visual Guide to the World of Snakes - Pagina 122 - 131, 134 - 137 - DK Publishing - 1999 - ISBN 9780756613655
(en) Peter Uetz & Jakob Hallermann - The Reptile Database – Viperidae - Website Geconsulteerd 9 oktober 2012

Zie de categorie Viperidae van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[GRZ-1] Bernhard Grzimek (1971). Het Leven Der Dieren Deel VI: Reptielen. Kindler Verlag AG, Pagina 528. ISBN 90 274 8626 3.

[DVC-2] David Alderton, Valerie Davies & Chris Mattison (2007). Snakes and Reptiles of the World. Grange Books. ISBN 978-1-84013-919-8.

[MATT-3] Chris Mattison (1999). Snake: The Essential Visual Guide to the World of Snakes. DK Publishing, Pagina 122 - 131, 134 - 137. ISBN 978 0 7566 1365 5.

[EMBL-4] Peter Uetz & Jakob Hallermann, The Reptile Database - Viperidae. Gearchiveerd op 8 september 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]