Lijst van Chinese uitvindingen

Chinese vlieger in 2006

Lamian noedels, die lijken op de meer dan 4000 jaar oude gierstnoedels die in 2002 te Lajia, Prefectuur Haidong, Qinghai, gevonden zijn. Foto 2007

Een bronzen Chinese kruisboog met trekkermechanisme (de houten onderdelen zijn verteerd). Kolfplaat ingelegd met zilver. Periode van de Strijdende Staten (403–221 v.Chr.) of vroege Han-dynastie (202 v.Chr. - 8 n.Chr.)

Stukken hennep pakpapier uit de tijd van Keizer Wu van de Han-dynastie (141–87 v.Chr.)

De Diamantsoetra, het oudste gedrukte boek, uitgegeven in 868 tijdens de Tang-dynastie (618–907)

Drukken met losse karakters die volgens een rijmschema in sectoren van een schijf liggen. Afbeelding uit het boek van de ambtenaar Wang Zhen (fl. 1290–1333), 1313.

Vroegste afbeelding van een vuurlans met buskruit. Schildering te Dunhuang uit de tijd van de Vijf Dynastieën en Tien Koninkrijken (907–960 AD)

Een model te Kaifeng van een Chinees lepel-in-kom type kompas die gebruikt werd voor geomantiek tijdens de Han-dynastie (202 v.Chr.–220 n.Chr.). Of deze reconstructie historisch juist is aangevochten door Li Shu-hua (1954).

Een bronzen rituele luiklok, Zhou-dynastie, 10e - 9e eeuw v.Chr.

Kettingaandrijving uit Su Song's boek van 1094 over de klokkentoren

Huizibankbiljet, uitgegeven tijdens de Song-dynastie in 1160.

Vrouwen bewerken nieuwe zijde, schildering uit de vroege 12e eeuw (Song-dynastie) in de stijl van Zhang Xuan, 8ste eeuw.

Tofoe in misosoep. De Chinezen vonden tofoe uit in de 2e eeuw tijdens de Han-dynastie (202 v.Chr.–220 n.Chr.) als de verhalen over Liu An juist zijn. Foto 2006, Taipei.

Dit artikel geeft een overzicht van Chinese uitvindingen: technische vondsten die in de loop van de geschiedenis in China gedaan zijn, niet alleen het bekende kwartet boekdrukkunst, papier, buskruit en kompas, maar ook vele andere.

Inleiding

De Chinezen deden allerlei praktische uitvindingen, niet alleen op het gebied van werktuig- en waterbouwkunde (mechanica en hydraulica), maar ook van klokkenmaken, metallurgie, sterrenkunde, landbouw, muziektheorie, ambachten, scheepsbouw en krijgskunde.

De gelijktijdige Peiligang- en Pengtoushan-culturen vormen de oudste Neolithische beschavingen van China en ontstonden rond 7000 v.Chr. De eerste Chinese uitvindingen uit die periode waren onder meer het halvemaanvormige en rechthoekige stenen mes, de stenen schoffel en spade, de teelt van de Setaria italica (tros- of vogelgierst), rijst en soja, de verbetering van de zijdeteelt, aarden gebouwen met pleisterwerk van kalk op de vloer, het pottenbakkerswiel, bandkeramiek met afdrukken van vlechtwerk, drievoeten en stoofpannen van aardewerk en de ontwikkeling van vaten voor plechtigheden en voorspelling met schouderbladbotten. Francesca Bray maakt aannemelijk dat de Longshancultuur (ruwweg van 3000–2000 v.Chr.) al de ploeg gekend moet hebben. Argumenten zijn de domesticatie van de os en de waterbuffel toentertijd, het ontbreken van aanwijzingen dat bevloeiing of gewassen met een hoge opbrengst werden toegepast en overtuigend bewijs van de teelt van granen op droge grond die alleen een hoge opbrengst opleveren als de grond intensief bewerkt wordt. Gebruik van de ploeg kan de verbeterde landbouw verklaren en daarmee de groei van de Chinese beschaving tijdens de Shang-dynastie (omstreeks 1600–omstreeks 1050 v.Chr.). Dankzij latere uitvindingen als de zaaimachine met veel pijpen en de risterploeg kon de Chinese landbouw een nog veel grotere bevolking voeden.

In de Periode van de Strijdende Staten (403 v.Chr.–221 v.Chr.) kende de Chinese metaalbewerking al hoogovens en koepelovens, terwijl de affineerhaard en puddeloven gebruikt werden tijdens de Han-dynastie (202 v.Chr.–220). Een verfijnd economisch stelsel leidde tijdens de Song-dynastie (960–1279) tot uitvindingen als papiergeld. In aansluiting op de uitvinding van het buskruit in de 10e eeuw werden allerlei toepassingen bedacht, zoals de vuurlans of -speer, de landmijn, de zeemijn, het handkanon, ontploffende kanonskogels, meertrapsraket en vliegende bommen met vleugels volgens Huolongjing (Het handboek van de vuurdraak).

Met behulp van het 11e-eeuwse kompas en scheepsroer voor volle zee zeilden vroegmoderne Chinese zeelui tot aan Oost-Afrika en Egypte. In waterklokken pasten de Chinezen vanaf de 8e eeuw het echappement toe en in de 11e eeuw de kettingoverbrenging. Ze maakten grote mechanische poppentheaters aangedreven met waterraderen en wielen met spaken, evenals automaten met wielen om wijn te schenken.

De onderstaande lijst vermeldt alleen uitvindingen die het eerst in China werden gedaan. (De windmolen en de telescoop, die China uit respectievelijk het Midden-Oosten en Europa bereikten, ontbreken uiteraard.) Uitvindingen die niet werden overgenomen, maar wel onafhankelijk later in China werden gedaan, zoals de odometer en kettingpomp, worden hier niet genoemd. We beperken ons tot praktische, technische vindingen, dus wiskundige en natuurwetenschappelijke Chinese vondsten (zoals de negatieve getallen) zijn weggelaten.

Vier grote uitvindingen

Joseph Needham (1900–1995), een sinoloog bekend om zijn uitgebreide onderzoek naar de geschiedenis van de Chinese wetenschap en techniek, sprak van de Vier grote uitvindingen, in chronologische volgorde:

1. Papier
2. Boekdrukkunst
   1. Blokdruk
   2. Losse karakters
   3. Boekbinden
3. Buskruit
4. Kompas

Uitvindingen vóór de Shang-dynastie (1600 v.Chr.)

Het gaat om vondsten gedurende de prehistorische Nieuwe Steentijd en vroege Bronstijd, die gedaan werden op het grondgebied van het huidige China.

Dolk-bijl Doodskist Gierstbouw Hogedrukpan, koken door stomen Lakwerk Luidklok Noedels Orakelbotten Driehoekige ploegschaar

Roeiriem Rijstbouw Verbouwen van de sojaboon Trommel met krokodillenhuid Uitgeholde boomstam als doodskist Urn Vork Zoutpan Zijderups kweken om zijde te produceren

Shang-periode en later

Hieronder in alfabetische volgorde uitvindingen van na de Nieuwe Steentijd, in het bijzonder gedurende en na afloop van de Shang-dynastie (ongeveer 1600–1050 v.Chr.).

  A · B · C · D · E · F · G · H · I · J · K · L · M · N · O · P · Q · R · S · T · U · V · W · X · Y · Z  

A Aandrijfriem Aardgas als brandstof Acupunctuur Chinese astrologie Archeologie, epigrafie Armillarium Automatische deur Automatisch apparaat om wijn te schenken Automatische wijnpomp: ijzeren berg met mechanische pop B Bankbiljet Beoordelingsstelsel voor ambtenaren Berging (scheepvaart) Blaasbalg op waterkracht Bom van gietijzer Brug van steen met opengewerkte overspanning Buskruit C Camera obscura, gaatjescamera Cardanische ophanging Chemische oorlogvoering met balgen, mosterdrook en ongebluste kalk Celadon Chinees examenstelsel Chinese toverspiegel Chroom, gebruik van Chuiwan (Chinees golf) Cokes als brandstof Cuju (voetbal) D Deficiëntieziekte Diabetes, diagnose en behandeling. Domino Dougong, soort korbeel E Echappement voor uurwerken Eetstokjes Efedrine of ma huang in de traditionele Chinese geneeskunde is bekend uit bronnen sinds de Han-dynastie. Endocrinologie, opvangen geslachtshormonen en hormonen van hypofyse uit urine F Forensische entomologie Frischhaard G Gasfles Gietijzer Go (bordspel) Goudvis en Karper, kweken van Grondboor Guqin, Chinese citer H Haam, paardenhalster Hamer op waterkracht Handgranaat Handkanon, schietgeweer Hangbrug met ijzeren kettingen Handkruisboog Hoogoven I Inenting tegen de pokken J Jaden begrafeniskostuum Jakobsstaf Jonk K Kaartspel Kalenderjaar van 365,2425 dagen Kanaal langs hoogtelijn (contourchannel) Ontploffende kanonskogels Kar die naar het zuiden wijst Kettingoverbrenging Klokkenspel Koepeloven Kruiwagen Kruisboog Kruk (mechanisme), deurkruk

L Landkaart met reliëf om de hoogteverschillen weer te geven Landmijn Lichtkogel Liubo, bordspel Lucifer, vuurstokje M Maatstelsel voor bouwwerken Mahjong, spel Meertrapsraket Menu in eethuis Korenmolen op wielen O Oost-Indische inkt P Paardentuig Verbeterde ijzeren ploeg (risterploeg?) Poppentheater op waterkracht Porselein R Raket met vleugels en springlading (bom) Roer (schip) aan achtersteven met verticale as Ruwijzer S Sake Schot: waterdichte schotten in schepen Schildkliervergroting, genezing met hormonen Schutsluis, soort Seismometer Slingerarmkatapult, waarbij aan touwen getrokken moet worden Staalproductie, verbetering Staalproductie, met zuurstof door blaasbalgen Stijgbeugel T Tandenborstel Thee Mechanisch theater Tofoe Toiletpapier V Opwinder voor vislijn Ventilator op hand- en waterkracht Vlammenwerper Vlieger Bemande vlieger Vrij riet, principe muziekinstrument Vuurlans Vuurstokje Vuurwerk W Wanmachine Soort weefgetouw voor twee personen X Xiangqi, Chinees schaakspel Z Zaaimachine Zoötroop Zeemijn Zwaard (zeilboot) Zijde

Uitvindingen na 1912 (na de Qing-dynastie)

• Artemisinine tegen malaria. Chinese onderzoekers onder leiding van Tu Youyou (屠呦呦) ontdekten in 1972 de werkzame stof van de plant Artemisia annua, een bekend kruid in de traditionele Chinese geneeskunde. Het wordt met succes toegepast tegen multiresistente varianten van Plasmodium falciparum.
• Ballistische raket tegen schepen(Anti-ship ballistic missile, ASBM). Het gaat om een quasi-ballistische raket tegen oorlogsschepen op zee, de eerste ter wereld. Woordvoerders van de Amerikaanse Marine zetten in 2011 vraagtekens bij de effectiviteit, maar bevestigden dat de raket binnenkort in gebruik wordt genomen.
• Dynamo's voor windmolens met maglev. In 2006 werd een nieuw type dynamo voor windmolens getoond op de Wind Power Asia Exhibition in Beijing die gebruikmaakt van magnetische levitatie. Li Guokun had de leiding van de onderzoeksgroep, in samenwerking met het Guangzhou Energy Research Institute van de Chinese Academy of Sciences en de Zhongke Hengyuan Energy Technology Company in Guangzhou. Hij beweert dat de gebruikelijke windturbines een hoge windsnelheid nodig hebben om op gang te komen, door de wrijving in de lagers.. De nieuwe wrijvingsloze windmolen komt al op gang bij windsnelheden van slechts 1,5 m/s (5 km an hour) en kan de bedrijfskosten halveren, zodat de totale kosten voor een windpark op ongeveer 0,4 yuan per kilowattuur uitkomen.
• Elektronische sigaret, sigaar en pijp. Hon Lik, apotheker te Beijing, vond dit elektrische apparaat in 2003 uit. Het patent berust bij Ruyan, een farmaceutisch bedrijf te Hongkong. De E-sigaret bestaat uit een "een kleine lithium batterij die een oplossing van nicotine laat verdampen". De damp wordt ingeademd.
• Hybride rijst met drie lijnen. Een groep landbouwkundigen onder leiding van Yuan Longping pasten in 1973 heterose op rijst toe. Met deze rijstsoort kan een hectare (10,000 m²) ongeveer 12,000 kg rijst opbrengen. Hybride rijst wordt toegepast door verschillende Afrikaanse en Aziatische landen in gebieden met weinig bouwland. Yuan won hiermee de Wolf Prize voor landbouw in 2004.
• Insulinesynthese. In 1965 slaagden Chinese onderzoekers erin om insuline van koeien te synthetiseren, dat dezelfde kristalvorm en biologische werking had als menselijk insuline. Het project begon in 1958. Koe-insuline wordt gezien als een van de "eerste eiwitten die in vitro werden gesynthetiseerd'".
• Klonen van vis. In 1963 maakte de Chinese embryoloog Tong Dizhou de eerste gekloonde vis door het DNA uit een cel van een mannetjeskarper in te brengen in een ei van een vrouwtjeskarper. Hij publiceerde in een Chinees tijdschrift. In 1952 was elders al een kikkervisje gekloond. In 1996 werd in Schotland het schaap Dolly gekloond.
• Tianhe switch, supercomputing. Volgens Ashlee Vance hebben Chinese onderzoekers een netwerkswitch ontwikkeld die "gegevens ongeveer tweemaal zo snel als InfiniBand kan doorgeven." Deze switch is onmisbaar voor de Tianhe-IA, die in 2010 de op een na snelste supercomputer was.

Literatuur

• Bellwood, Peter (2004). First Farmers: The Origins of Agricultural Societies. Malden, MA: Blackwell Pub. ISBN 0631205667.
• Bellwood, Peter (2006). Asian Farming Diasporas? Agriculture, Languages, and Genes in China and Southeast Asia, in Archaeology of Asia, 96–118, edited by Miriam T. Stark. Malden: Blackwell Publishing Ltd. ISBN 1405102128.
• Bowman, John S. (2000). Columbia Chronologies of Asian History and Culture. New York: Columbia University Press. ISBN 0231110049.
• Bray, Francesca (1984). Science and Civilisation in China, VI.2. Agriculture.
• Bray, Francesca. Swords into Plowshares: A Study of Agricultural Technology and Society in Early China, in Technology and Culture, Vol. 19, No. 1 (Jan., 1978): 1–31.
• Croft, S.L. (1997). The current status of antiparasite chemotherapy, in Molecular Basis of Drug Design and Resistance. Edited by G.H. Coombs, S.L. Croft, and L.H. Chappell. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0521626692.
• Hsu, Mei-ling(1988). Chinese Marine Cartography: Sea Charts of Pre-Modern China, Imago Mundi (Volume 40, 1988): 96–112
• Levathes (1994). When China Ruled the Seas. New York: Simon & Schuster. ISBN 0-671-70158-4.
• Li Shu-hua. Origine de la Boussole 11. Aimant et Boussole, Isis, Vol. 45, No. 2 (1954): 175-196.
• Medvei, Victor Cornelius. (1993). The History of Clinical Endocrinology: A Comprehensive Account of Endocrinology from Earliest Times to the Present Day. New York: Pantheon Publishing Group Inc. ISBN 1850704279.
• Needham, Joseph en Wang Ling, Horner's Method in Chinese Mathematics: Its Origins in the Root-Extraction Procedures of the Han Dynasty, T'oung Pao, Second Series, Vol. 43, No. 5 (1955): 345-401.
• Needham, Joseph (1959). Science and Civilization in China: Volume 3, Mathematics and the Sciences of the Heavens and the Earth. Cambridge University Press, reprinted Taipei: Caves Books, Ltd.(1986)
• Needham, Joseph (1962). Science and Civilization in China: Volume 4, Physics and Physical Technology; Part 1, Physics. Cambridge University Press, reprinted Taipei: Caves Books, Ltd.(1986)
• Needham, Joseph (1965). Science and Civilization in China: Volume 4, Physics and Physical Technology; Part 2, Mechanical Engineering. Cambridge University Press, reprinted Taipei: Caves Books, Ltd.(1986)
• Needham, Joseph (1971). Science and Civilization in China: Volume 4, Physics and Physical Technology, Part 3, Civil Engineering and Nautics. Cambridge University Press, reprinted Taipei: Caves Books, Ltd.(1986)
• Needham, Joseph en Tsien Tsuen-Hsuin (1985). Science and Civilization in China: Volume 5, Chemistry and Chemical Technology, Part 1, Paper and Printing. Cambridge University Press, reprinted Taipei: Caves Books, Ltd.(1986)
• Needham, Joseph (1986). Science and Civilization in China: Volume 5, Chemistry and Chemical Technology, Part 6, Missiles and Sieges. Cambridge University Press., reprinted Taipei: Caves Books, Ltd.(1986).
• Needham, Joseph (1987). Science and Civilization in China: Volume 5, Chemistry and Chemical Technology, Part 7, Military Technology; the Gunpowder Epic. Cambridge University Press.
• Needham, Joseph (1996). Science and Civilization in China: Volume 6, Biology and Biological Technology, Part 3, Agro-Industries and Forestry. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0521419999.
• Needham, Joseph (2000). Science and Civilization in China: Volume 6, Biology and Biological Technology, Part 5, Fermentations and Food Science. Cambridge University Press.
• Needham, Joseph (2000). Science and Civilization in China: Volume 6, Biology and Biological Technology, Part 6, Medicine. Cambridge: Cambridge University Press.
• Needham, Joseph (2004). Science and Civilization in China: Volume 7, The Social Background, Part 2, General Conclusions and Reflections. Edited by Kenneth Girdwood Robinson. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0521087325.
• Temple, Robert (1986). The Genius of China: 3,000 Years of Science, Discovery, and Invention. With a foreword by Joseph Needham. New York: Simon and Schuster, Inc. ISBN 0671620282.

Bronnen, noten en/of referenties