Acropòli d'Atenas

L' Acropòli d'Atenas es l'acropòli grèc mai important. L'Acropòli èra, literalament, la “vila nauta” e èra present dins la majoritat de las vilas grègas, amb una dobla foncion: defensiva e coma sèti dels principals luòcs de culte. L'Acropòli d'Atenas es situat sus un puèg a 165 mètres en dessús del nivèl de la vila. Es tanben coneguda coma Cecròpia en onor del legendari òme sèrp, Cècrops, rei d'Atenas.

La dintrada a l'Acropòli se realiza per una pòrta monumentala nomenada los Propilèus. Al costat drech e frontal dels Propilèus se tròba lo Temple de Nike Aptèra. Una granda estatua de bronze d'Atena, bastida per Fidies, se trobava a l'origina al centre. A la drecha d'ont s'enauçava aquela estatua se tròba lo Partenon o Temple d'Atena Partenòs (la Verge). A l'esquèrra e a la fin de l'Acropòli i a l'Erecteon, amb sa celèbra estoa o tribuna sostenguda per sièis cariatides. Se tròban tanben a l'Acropòli las rèstas d'un teatre a l'aire liure nomenat lo Teatre de Dionís, ont se joguèron sas tragèdias Sofòcles, Euripides e Esquil e las comèdias d'Aristofanes.

L'Acropòli d'Atenas foguèt declarat Patrimòni de l'Umanitat per l'UNESCO en l'an 1987 a París.

Istòria

Vista dempuèi lo sud del Partenon

Sètge dels venecians de l'Acropòli d'Atenas en 1687

Una granda part de las bastissas arquitecturalas de l'Acropòli foguèron edificadas pendent l'epòca de Pericles (499-429 abC). La plataforma èra enrodada per una muralha bastida pels pelages, que la substituiguèron a una autra anteriora mai primitiva; mai tard se bastiguèt un temple, lo Hekatompedon, que foguèt destruit pel rei pèrsa Xerxes. Sus sas roïnas Pericles edifiquèt lo Partenon amb las autras bastissas repartidas per tot lo tuc. Arribèt en fòrça bona estat fins al sègle XVI, quand a causa de la dominacion otomana lo Partenon foguèt convertit en Mosqueta, l'Erectèon en harem e los Propilèus en polverièra.

Pendent lo sètge d'Atenas de 1687, los venecians, jol comandament del general Francesco Morosini, i faguèron grands degalhs amb sas bombas e se repartiguèron coma presa sos tresaurs artistics. Al començament del sègle XIX Lord Elgin transportèt las rèstas de las esculturas del Partenon al British Museum de Londres.

Primièr periòde

Vista de l'Erecteon, al nòrd-oèst

Existisson de pròvas arqueologicas de l'ocupacion e de l'usatge del puèg de l'Acropòli a l'Edat del Bronze, quand s'i enauçava un palais, fa aperaquí 6.000 ans. En aquela epòca, èra enrodat per un mur espés (entre 4,5 e 6 mètres) que comptava de paraments bastits amb de grands carrèus de pèiras consolidadas amb un mortièr primitiu nomenat émplekton. L'intrada principala gardava cap a l'èst. Al nòrd-oèst i aviá una entrada, ont òm arribava mejançant un escalièr d'aperaquí quinze gradons cavats dins la ròca.

Aquela entrada segondària èra situada prèpa del palais reial. Al nòrd-èst i aviá un porticon e un escalièr qu'anava a la font coneguda coma Clepsidra. Ne demòra encara un grand tròç de muralha realizat amb de pèiras diagonalas mal escairadas del costat sud.

Lo rei d'Atenas Erectèu, filh de Pandion, que foguèt divinizat e erigiguèt l'Erectèon dins l'Acropòli, introdusiguèt lo culte a Atenas e instituiguèt las Jòcs Panatenaïcs.

Periòde micenic e edat escura grèga

Plan esquematic del complèxe d'un megaron (pati rectangular del palais cretenc e micenic per audiéncias e reünions): 1) avantsala - 2) naos - 3) de colomnas del pòrtic e del naos

Après l'edat escura grèga, l'Acropòli arrestèt d'èsser un luòc de residéncia e venguèt lo centre de culte de la vila d'Atenas. Après l'invasion dorica del sègle X abC, una nòva bastissa nomenat Enneàpylon («nòu pòrtas») cobriguèt la font. De traças d'ostals micenics demòstran que l'Acropòli foguèt de longa abitada a aquesta epòca e que contunhèt aital pendent los periòdes escurs que precediguèron la naissença de la polis atenesa al sègle VIII abC . A aquesta epòca i aviá tanben un pichon temple consacrat a Atena mencionat per Omèr e un megaron o pati d'audiéncias e reünions. Se sap pas amb certitud se s'agissiá de divèrsas bastissas o se totes èran agropadas en un unic bastiment.

Periòde arcaic

Fris: Tifon de tres caps, apertenent a un fronton (560-550 abC), Musèu de l'Acropòli d'Atenas

L'Acropòli fortificada serviguèt coma ciutadèla per Pisistrat. Aquesta foguèt desrocada en 510 abC per una revolucion populara qu'aguèt lo supòrt dels espartans. Cap a 480 abC s'i refugièron d'ancians abitants d'Atenas pendent las Guèrras Medicas contra las tropas pèrsas, los quals bastiguèron de defensas de fusta a las parts degalhadas de la muralha, qu'aturèron pas las tropas envasidoiras del rei Xerxes de Pèrsia dins sa conquista de l'Acropòli, amb lo sacatge e la cremason dels temples mai grands. Fòrça depassats en nombre, jol comandament del rei espartan Leonides, los grècs retenguèron l'avançada dels pèrses de Xerxes pendent tres jorns. La resisténcia ofrida a las Termòpiles donèt de tempss a Atenas e a las autras vilas estat del Hellade per se preparar per la batalha e véncer definitivament los pèrses a la batalha de Salamina. En retornar a Atenas, Cimon II e Temistòcles ordenèron la reconstruccion dels murs sud e nòrd.

Lo terrenh foguèt aplanat e se faguèron las basas per enauçar un autre temple a la part mai nauta de l'encencha; sas fondacions se son retrobadas jol Partenon Son estança èra un pauc estrecha e alongada, coma èra abitual dins las bastissas doricas arcaïcas. La bastissa, projècte de Temistòcles, li caliá aver 100 pès de long, rason de son nom Hekatómpedon, mas sembla que la construccion foguèsse suspenduda e, un còp alunhat Cimon II, foguèt lo grand Pericles qu'assumiguèt lo projècte.

Periòde classic

Pericles, Grand impulsor de la construccion de l'Acropòli d'Atenas, segon una copia romana d'un retrait grèc de l'an 429 abC (Nautas Museum, Berlin)

La màger part dels grands temples foguèron rebastits jos Pericles pendent l'edat d'aur d'Atenas (460-430 abC), qu'utilizariá lo tribut dels membres de la Liga de Delos per bastir lo Partenon e d'autres monuments de la Grècia classica. Pendent lo sègle V abC, l'Acropòli obtenguèt la siá forma finala.

Fidies, un grand escultor atenenc, e Ictinos e Callicrates, dos famoses arquitèctes, foguèron los responsables de la reconstruccion del Partenon del costat sud de la plana, sus las fondacions de l'anciana bastissa de Temistòcles. La construccion durèt dotze ans, de 448 abC a 436 abC.

En 437 abC Mnesicles comencèt de bastir los Propilèus, las pòrtas monumentalas amb colomnas de marbre del Pentelic, parcialament bastidas suls ancians Propilèus de Pisistrat. Aquelas colomnadas èran practicament finalizadas en l'an 432 abC e avián doas alas, amb la septentrionala utilizada coma pinacotèca.

Al meteis temps que los Propilèus, se comencèt la construccion del pichon temple de Nike Àptera, d'estil jonic. Après una interrupcion a causa de la Guèrra del Peloponès contra Esparta (431-404 abC), lo temple foguèt acabat a l'epòca de la patz de Nícies, entre 421 abC e 415 abC.

Pendent lo meteis periòde se comencèt la construccion de l'Erecteon, amb sa Tribuna de las Cariatidas e una estoa situada al costat sud consacrada a Pandrosos, filha de Cecrops; lo Pandrosion es atribuit a Callimac, discipol de Fidies. Al portic se susvelhava lo cavòt de Cècrops. Es lo temple ionic mai grandiós edificat del temps de Pericles, entre los ans 421 e 406 abC, e aviá coma objectiu remplaçar lo temple destruit pels pèrses durant los ans 480 e 479 abC, qu'èra consacrat a Poseidon e Atena, associats a Erectèu, un dels primièrs reis d'Atenas, qu'introdusiguèt lo culte a Atena e instituiguèt las Panatenees e que, fulminat per Poseidon, foguèt enterrat a l'Acropòli ont s'enauça l'Erectèon.

L'Erectèon es un temple exastil que lo naos n'es devesit en tres parts destinadas a gardar los objèctes de culte: una part consacrada a l'imatge de Atena e la serp de l'Acropòli; una autra ont se gardava l'imatge de Poseidon e benlèu una cistèrna per la sal marina d'aquel Dieu, e la tresena ont se venerava Erectèu.

Entre lo temple de Nike Aptera e lo Partenon se trobava lo santuari d'Artemis Braurònia, divinitat representada coma un ors e adorada dins la vila atica de Brauron. Al santuari se trobavan l'arcaic xoanon (estatua votiva normalament de fusta) de la divinitat e una estatua realizada per Praxiteles al sègle IV abC.

Après los Propilèus, la gigantesca estatua de bronze d'Atena Promakhos realizada per Fidies («la que combat en primièra linha») dominava l'ensemble de l'Acropòli, bastida entre 450 abC e 448 abC. La basa fasiá 1,50 m de naut, mentre que la nautor totala de l'estatua èra de 9 mètres. La divinitat aviá una lança a la man e un escut gigant al costat esquèrre, decorada per Mis amb d'imatges de la lucha entre los Centaures e los Lapites.

En mai, l'Eleusinion, situat a la basa de l'Acropòli, aculhiá las reliquias sagradas dels Mistèris d'Eleusis.

D'autres monuments, desapareguts uèi, èran la Calcoteca, lo Pandrosion mencionat mai amont, lo santuari de Pandíon, l'autar de Atena, lo santuari de Zeus Polieus e, de l'epòca romana, lo temple circular d'August e Roma.

Periòdes posteriors

Vista de la Odèon de Herodes Àtic dempuèi la Acropòli d'Atenas

Amb la conquista de l'empèri Persa, Alexandre lo Grand, filh e eretièr del rei Filip II de Macedònia, passèt a dominar tota la Mediterranèa. La libertat de Grècia foguèt proclamada als Jòcs Ístmics, mas en realitat çò que se faguèt foguèt un traspàs de l'egemonia de Macedònia a Roma. Lo 22 de junh de 168 abC se liurèt la batalha de Pidna, que metèt fin a la monarquia macedònica.

Herodes Àtic, cònsol Roman, escriviá a lo sieu amic Ciceron parlant sus Atenas amb grand entosiasme. Fòrça italians viatjavan a Atenas per visitar la vila, e los governants, amassa amb los emperaires, aumentèron los monuments dins e defòra del Acropòli. Per exemple, l'an 161 se bastiguèt mercés a Herodes Àtic un odèon al bòrd del teatre de Dionís. Pendent l'invasion dels hèruls de l'an 267, aquel teatre foguèt destruit e mai tard la siá estructura passèt a far partida de las muralles. En passar los sègles, la siá part inferiora demorèt amagada per las bardisses, causa que faguèt a pensar al viatgèr Niccolò de Martini que s'agissiá d'un pont. dins lo sègle XIX s'inicièron las catacions e foguèt fin finala restaurat. Dempuèi l'an 1957 s'i realizan normalament representacions e de festivals.

Dins lo sègle VII, lo Erectèon foguèt convertit dins glèisa bizantina e se'n transformèt l'interiora.

Posteriorament, amb la dominacion catalana, lo Partenon passèt a èsser glèisa catolica amb lo nom de Santa Maria de Cetines: Pere lo Cerimoniós comandèt que foguèsse susvelhada nuèch e jorn per una gàrdia especiala e lo qualifica de «la pus rica jòia que dins lo mond siá». Lo darrièr arquevesque catalan que diguèt messa al Partenon foguèt Antoni Ballester.

Pendent l'empèri otomà (1299-1923), los turcs ocupèron Grècia l'an 1453 amb la conquista d'Atenas, fins a l'independéncia hel·lènica lo 1832. Los Propilèus, per la siá banda, esclatèron per un incendi lo 1640 quand fasián la foncion de polvorí pel govèrn turc.

Lo temple del Partenon se transformèt dins glèisa crestiana pendent l'edat mejana. S'emplegariá tanben coma polvorí pendent lo sètge d'Atenas pels venecians. L'an 1687, amb l'explosion d'una pompa, se'n van desplomar fòrça colomnas de las façadas lateralas, que foguèron las mai afectadas. A començaments del sègle XIX se n'arranquèron una granda quantitat d'esculturas amb lo consentiment del govèrn otomà, las que foguèron aqueridas per l'ambaissador anglés Lord Elgin e vendudas lo 1816 al Musèu Britanic.

Lo 1832, quand acaba la guèrra d'independéncia de Grècia, s'escuelh coma nòu rei grèc lo prince Otó E, que dintra en contacte amb l'arquitècte alemand Friedrich Schinkel pel bastiment d'un nòu palais pel rei. L'arquitècte desvolòpa un projècte per bastir un palais e unes jardins al Acropòli d'Atenas, sus las ruïnes dels ancians temples. Totun jamai pas poguèt se bastir, doncas que Schinkel va sobreestimar la capacitat economica del nòu reialme.

Significat cultural del Acropòli

Cada an, los atenesos celebravan un festival nomenat de las Panatenees que rivalitzava amb los Jòcs Olimpics en popularitat. Pendent lo festival, una procession pujava dempuèi Atenas fins a la Acropòli, cap al Partenon (coma se rebatiá en lo fris al dedins del Partenon). Ailà, se plaçava de manièra ceremoniosa lo peple (un laboriós mantèl) a l'estatua criselefantina de Atena Pàrtenos («Vèrge»), realizada per Fidies. L'escultor voliá la far de marbre, mas lo pòble volguèt que foguèsse d'aur e d'evòri. Atena Portava en una man una estatua de la Victòria e l'autra man sosteniá un escut. D'aquela image se n'an solament còpias de l'epòca romana.

Art e arquitectura

Estatua del Moscòfor (575-550 abC), conservada al Musèu del Acropòli d'Atenas.

Periòde micènic

Lo mègaron (Μέγαρον), mot grèc mas de probabla derivacion semítica, es lo «Grand Salon» que se trobava als palais de la civilizacion micènica, a Grècia e Anatolia. Acostumava a èsser en un costat del pati central e davant l'autar. Comptava tres parts: lo pòrtic dobèrt amb doas colomnas, un vestibul o avantsala e la sala principala, tanben nomenada naos.

Periòde arcaic

Lo Acropòli a una granda activitat constructritz pendent la segonda mitat del sègle VI abC. Atenas presenta una vila dispersada mas dominada per la Acropòli, la Hekatómpedon s'agrandiguèt e se realizèt una stoà amb un fronton de marbre en mostrant un relèu amb las figuras gaireben independentas de la lucha dels dieus contra los gigants.

A las catacions arqueologicas de l'an 1866 se descobriguèron en una fòssa, catada segurament pendent l'invasion pèrsa, catorze images de kórai e koúroi arcaics, que destacan entre el lo Moscòfor e çò Cap de Rampin. La primièra representa un jove en portant sus las espatlas un vedell acabat de nàisser. Totas las esculturas d'aquela epòca presentan los uèlhs en forma de ametlla e un sorire «arcaic» que tracta d'exprimir una placida beatitud, e los sieus músculs son realizats amb una granda elegància. S'es datat de començaments del sègle VI abC, es de marbre, a una nautor de 163 cm e se tròba al Musèu del Acropòli d'Atenas.

Relèu de las Tres Mercés (sègle V abC), Musèu del Acropòli d'Atenas

De las Càrites o Mercés associadas als Mistèris de Eleusis, e qu'a la mitologia grèga se considerava qu'èran tres deesses (de la mendre a la mai granda: Aglaia, Eufròsine e Talia), Pausànies escriguèt:

Periòde classic

Partenon

Las colomnas d'òrdre dòric del Partenon

Pericles Donèt la direccion de las òbras de la Acropòli a Fidies. Lo Partenon foguèt erigit entre los ans 448 abC e 430 abC, suls fondaments del Hekatómpedon, amb lo projècte dels arquitèctes Ictinos e Callicrates. L'interior èra dividit dins doas salas independentas, amb l'intrada per cada faciada opausada de la bastissa. La sala orientala èra la mai granda, dividida per colomnas doricas en tres naus, e èra ont se trobava l'escultura de Atena de Fidies. dins la sala occidentala, amb quatre colomnas al centre d'estil jònic, se gardava lo tresaur de la divessa, e recebiá lo nom de Partenon, es a dire, la 'sala de las vèrges'. La façada principala dona cap a orient, lo ponch per ont sòrt lo sol, coma es abitual a totes los bastiments religiosas de l'antiquitat. Aviá uèch colomnas a las siás doas façadas principalas e dètz-e-sèt a las lateralas qu'environavan tot lo temple e daissavan un correder o deambulatori que permetiá a la populacion vorejar entièrament lo temple en las siás celebracions religiosas.

Mètopa Amb la representacion de la centauromàquia, Musèu Britanic de Londres

A l'exterior, amb una superfícia de 6,54 mètres per 30,87 mètres, e de colomnas d'una nautor de 10,43 mètres, presenta coma totes los temples grècs una escalinata compausada de tres gradons qu'environa entièrament lo basament: los dos primièrs gradons inferiors se nomenan estereòbata e lo gradon superior, estilòbata.

Es un temple d'òrdre dòric, projectat de tala manièra que se corregiscan las desviacions de la perspectiva, es a dire, totas las linhas orizontalas se tòrnan leugièrament corbas, efièch que foguèt descobèrt per l'arquitècte anglés Penrose l'an 1847. Aquela bastissa demorèt intacte fins a l'an 1687, quand demorèt mièg destruit per una explosion pendent la guèrra venetoturca. Se crei que las esculturas de Fidies èran realizadas en argila o greda, perque après los sieus discipols las passèsson a marbre. Lo fronton de la façada occidentala representa la lucha de Atena e de Poseidon per aténher lo patronat de la vila. Pausànies Ditz que las esculturas del fronton oriental representavan la naissença de Atena del cap de Zeus. En fach, los frontons son coneguts per diboishes del sègle XVII e per còpias ancianas.

La novetat arquitectonica del Partenon es lo fris interior que recor lo mur de la nau, un luòc que cap de bastissa dòric aviá emplegat per decoració. A una longitud de 160 mètres, 105 cm de nautor e 5,6 cm als luòcs de maximala prigondor del relèu. Èra realizat en marbre de la montanha del Pentèlic, a 19 km del Acropòli. Lo formavan 378 figuras umanas e 245 d'animals en representant la procession de las fèstas de las Panatenees, la lucha dels dieus amb los gigants e la centauromàquia, e i aviá policromia: la color de las mètopes èra roge coma lo dels frisos, lo fronton èra blau e a las figuras los se pintavan los uèlhs e los pels. De las 92 mètopes originàrias dels quatre costats se'n consèrvan solament 19, qualques unas al temple meteis e autre al Musèu Britanic, doncas que la majoritat foguèron estrossejada quand lo temple se convertiguèt dins glèisa crestiana.

Detalh del fris interior del Partenon, Musèu Britanic de Londres

Lo Partenon lotjava la granda estatua de la divessa Atena Pàrtenos, que realizèt Fidies. Aquela estatua èra d'aur e evòri (criselefantina) e de 15 mètres de nautor amb pedestal. Èra vestida amb lo peple e, dessús, l’egida; sul cap aviá un casc tot cobèrt amb figuras simbolicas e anava armada amb lança e escut en actitud de repaus; en una man portava l'image de la Victòria alada, qu'èra de mesura naturala. L'ancian istorian Pausànies faguèt una descripcion de l'estatua:

De l'estatua de Atena Pàrtenos n'i a qualques còpias ancianas de l'epòca romana:

• Atena Varvàkion, En marbre roman del sègle II, considerada una de las mai prèpas a la reala, que se tròba al Musèu Arqueologic Nacional d'Atenas.
• Atena Lenormant, Sens acabar, al Musèu Nacional d'Atenas, una autra de las consideradas mai realas.
• Una autra còpia romana entre los sègles E e II al Musèu del Louvre de París.
• Una autra còpia romana en marbre realizat entre los ans 130-150 al Musèu del Prado de Madrid.
• Una autra còpia romana signada per Antíoc (sègle E abC) al Museo Nazionale Romano de Roma.

Erectèon

Tribuna de las Cariàtides a la Erectèon

Foguèt edificat en temps de Pericles; foguèt començat l'an 421 abC, pendent la trèva de la Patz de Nícies a la Guèrra del Peloponès, en remplaçant l'ancian temple arcaic de Atena que foguèt destruit pels pèrses pendent las guèrras medicas.

Es format d'una bastissa centrala amb planta irregulara, adaptat al desnivèl del terren, que compren doas parts sens comunicacion entre elas: a l'èst es un santuari consacrat a Atena, amb unas colomnas d'òrdre jònic; a l'oèst es format de doas capèlas amb dobla culte: una a Erectèu e Poseidon, e l'autra per Hefest e Butes. A l'accès dins aquelas salas se trobava la font d'aiga salada que supausadament Poseidon faguèt canerar amb un còp de lo sieu trident pendent la disputa amb Atena. A una granda stoà a la part nòrd, amb colomnas, e a la part sud es ont se tròba la Tribuna de las Cariàtides, amb sièis colomnas amb figura de femna de 230 cm de nautor, realizadas per Cal·límac, un assistent de Fidies. Las que se pòdon veire in situ son de còpias de las cinc que se tròban al Musèu del Acropòli e d'una sièisena que i a al Musèu Britanic.

Los Propilèus del Acropòli d'Atenas

La divessa Nike Àptera, representada coma Victòria, en se desligant una sandàlia (Atenas, finalas del sègle V abC)

Lo Erectèon mostrava un fris que recorriá los costats de la bastissa, format de figuras de marbre montat sus làpides de pèira calcària negra de Eleusis. S'es conservat una làpida de la segonda estapa de lo sieu bastiment, ont se legisson los 130 noms dels trabalhadors e la siá paga, una dracma jornalièra, qu'èra la meteissa que la de l'arquitècte.

Propilèus

Los Propilèus èran la granda intrada a la Acropòli d'Atenas. Foguèron bastits a comptar de l'an 437 abC per l'arquitècte Mnèsicles, en un terren fòrça accidentat. Las sièis colomnas de l'intrada son doricas, tant a la façada davantièra coma las sièis de la part posteriora. Bastit amb marbre pentèlic, compta un vestibul de 24 x 18 mètres. Al dedins, un mur amb cinc pòrtas lo dividís en doas parts; l'occidental, mai grand, a doas filas de tres colomnas jonicas que forman tres naus.

Es interessant la carcassa del tet, que se faguèt amb bigas de marbre de mai de sèt mètres e en armant los arquitraus que sostenián aquelas bigas amb una barra metallica.

A l'ala nòrd i aguèt situada la primièra pinacoteca del mond: entre las pinturas que s'i expausavan i aviá l'òbra del pintor grèc Polignot (sègle V abC), conegut per las descripcions de las siás òbras fachas per Pausànies e per Plini.

Temple de Nike Àptera

Al costat sud dels Propilèus se tròba lo temple de Atena Nike ('Atena victoriosa') o Nike Àptera ('Victòria sens alas'). Lo bastiment data de l'an 421 abC e lo 410 abC. Aquel monument plaçat a l'intrada de la Acropòli voliá simbolizar que, un còp sens alas, la divessa se mouriá pas d'Atenas.

Lo naos compta una planta gaireben cairada: 418 cm x 378 cm, amb lo prónaos de quatre colomnas e quatre mai a la opisthódomos, totas d'òrdre jònic.

Lo fris que recor tot lo temple aguèt una decoracion allusiva a las guèrras medicas, amb los frontons consacrats a Atena. Al parapet del bastion s'apondèt l'an 410 abC una decoracion amb grands relèus ont s'aprècia l'escòla de Fidies, per exemple als plecs de la ròba, que s'adapta al còrs de las representacions de las Victòrias, las que mòstran de gèstes quotidianas coma se ligar una sandala o pujar a una veitura.

Lo temple actual es una reconstruccion modèrna.

Odèon De Pericles

Se bastiguèt jol mandat de Pericles e près del teatre de Dionís, al Acropòli d'Atenas.

Comptava planta quadrangular amb dobla fila de colomnas per la sustentacion del tet e un propileu. S'utilizava per las representacions musicalas, que comencèron l'an 446 abC.

Eleusínion

Foguèt Pericles qual comandèt bastir aquel santuari al bòrd del Acropòli per poder retre culte als mistèris de Eleusis. Se carguèt de la siá edificacion l'arquitècte Corebos. La planta del santuari es cairada amb divèrsas filas de colomnas e lo tet s'elevava en forma de llanterna; son estats las catacions las qu'an donat las pautas per reconéisser lo basament e la planta de tota la bastissa.

Teatre de Dionís

Lo Teatre de Dionís jol Acropòli d'Atenas

Dempuèi la segonda mitat del sègle V abC, una de las mai importantas creacions arquitectonic es lo teatre e un dels exemples mai importants d'aquel tipe de bastissas es lo Teatre de Dionís, bastit pendent lo sègle IV abC.

Los actors èran plaçats en una plataforma, i aviá una part interiora ont se cambiavan de indumentària, e los espectadors se plaçavan al pendent del tuc, luòc ont s'acostumavan a bastir los teatres. A la fin del sègle V abC foguèron substituidas las primitivas plataformas de fusta per graderies de pèira. A la part centrala de las primièras grasas i aviá 67 sètis que foguèron realizats, posteriorament, en marbre decòr e èran reservats pels sacerdòts.

Pandrosion

Bastit en temps de Pericles cap a l'an 421 abC près lo Erectèon al costat nòrd-oèst, en onor a Pàndrosos, filha de Cècrops, foguèt lo luòc ont Atena, pendent la siá lucha amb Poseidon per aténher lo patronat de la vila d'Atenas, faguèt créisser una olivera quand ne resultèt vencedora. L'an 1917 se plantèt l'arbre actual, en remembre del olivera mitica.

Santuari de Àrtemis Braurònia

Près dels Propilèus se trobava lo santuari de Àrtemis Braurònia, bastit l'an 430 abC. L'origina del santuari es una legenda que los abitants de Brauró avián aucit segon el una orssa, qu'èra l'animal consagrat a Àrtemis, que causa la divessa exigiguèt per el que se li consagressin a las siás cultas mainadas de set a onze ans que viurián al santuari a lo sieu servici; aquelas mainadas recebián lo nom d'orssas. La bastissa aviá una planta trapezoïdal amb doas alas lateralas e una stoà d'unes 38 mètres de longitud per 7 mètres d'amplada.

Periòde roman

Diboish d'una reconstruccion imaginària dels Propilèus (sègle XIX), ont se vei la Pòrta Beulé en primièr tèrme

A l'epòca romana foguèron de divèrses emperaires o de personatges destacats los que reformèron o realizar de nòus bastiments al Acropòli d'Atenas. Pendent lo mandat de Claudi, l'an 52 se faguèt una reforma de la rampa d'accès.

dins lo sègle III, per òrdre de Flavi Septimi, se bastiguèt l'a l'ora d'ara nomenada Pòrta Beulé coma primièra intrada de la Acropòli abans dels Propilèus; compta doas tors de nòus mètres de nautor, una a cada costat de la pòrta. Aquela pòrta foguèt descobèrta per la arqueòleg francés Charles Ernest Beulé l'an 1852. A l'esquèrra de la escalinata, abans dels Propilèus, se tròba la Tor de Agripa, de près de catorze mètres de nautor, de marbre gris, ont l'an 178 abC s'èra plaçat una estatua de Èumenes II sus una quadriga de bronze; posteriorament se'n i placèt una de Agripa, gendre de l'emperaire August. A l'epòca d'aquel emperaire, l'an 27 abC, se va edificar lo temple de planta circular consacrat a Roma e August près del Partenon, environat de nòu colomnas de marbre.

A la part sud, lo ciutadan Herodes Àtic va erigir un odèon dins lo sègle II en memòria de la siá esposa Ànnia Regil·la, e lo rei Èumenes II de Pèrgam bastiguèt la stoà de 163 mètres de longitud entre la odèon de Herodes Àtic e lo teatre de Dionís.

Catacions

Reconstruccion del Partenon en un diboish de Joseph Kürschner (1891)

Fotografia presa l'an 1866 en unas catacions a la Acropòli amb la figura del Moscòfor en primièr tèrme

Pendent los gaireben quatre sègles d'aucupacion turca se realizèron pas catacions ni de reformas a la Acropòli. La desinformacion faguèt quitament que se nomenèsse lo Partenon coma «Panteó» e temple d'un dieu desconegut a Euròpa, segon cònsta en lo volum Turcograecia, publicat per M. Kraus Lo 1584. L'ambaissador de Loís XIII de França a Constantinòple descriguèt Atenas en lo sieu libre Voyage pòrta Levant (París, 1632), ont relata que lo Partenon «se trobava cossí se venguèsse de se far».

Establit un assolaçat francés lo 1658, se comencèron a aver los primièrs visitors estrangièrs. L'an 1674, l'ambaissador francés a Constantinòple encarguèt a l'artista Jacques Carrey que realizèsse una sèria de diboishes del Partenon e de las siás esculturas, qu'an servit posteriorament per la documentacion del luòc abans de l'atac que sofriguèt lo 1687 pels venecians, davant que n'anava Francesco Morosini, qui de mai de mai ensagèt s'emportar las esculturas de las quadrigues del fronton oèst, amb lo resultat de l'estrosseja completa per la casuda que patiguèron als pendents del Acropòli. Qualques unas de las rèstas foguèron reculhidas per la rèsta de militaras e son las que se tròban en divèrses musèus d'Euròpa (Roma, Venècia, Copenaga).

Pendent lo sègle XVIII foguèron los franceses los qu'organizèron un mercat d'antiquitats a Atenas e atenguèron transportar una mètopa e una lòsa del fris del Partenon a París. A mitjan aquel quite sègle, la Societat de Diletants de Londres encarguèt a l'arquitècte Nicholas Revert e al pintor James Stuart que mesurèsson e dessenhèron las bastissas e las esculturas d'Atenas; lo 1762, doncas, se publiquèt lo primièr volum de las Antiquitats d'Atenas, amb un grand trabalh scientific e unes grands dessenhs. A començaments del sègle XIX Lord Elgin, ambaissador anglés, transportèt un grand nombre d'esculturas del Partenon a Anglatèrra, e après longas negociacions las aqueriguèt lo govèrn l'an 1816 pel Musèu Britanic de Londres.

Quand lo 1834 Grècia obtenguèt l'independéncia, se comencèron las primièras catacions amb los arquitèctes Schaubert e Kleanthes, supervisats pel conselhièr del rei Loís E de Bavièra (paire de l'alavetz rei de Grècia Otó E), Leo Klenze. L'an 1837, la Societat Arqueologica Grèga, jos la direccion de Panaiotis Kavvadiàs, faguèron retirar totes los ostals turcas que s'èran anats en bastint dins la Acropòli.

Bibliografia consultada

• Devambez, Pierre. Diccionario De la civilización griega. Barcelona, Destini, 1972. D.L. B.26323-72.
• DD.AA.. Pijoan, Historia Del arte - 1. Barcelona, Salvat, 1966.
• Maggi, Stefano, E Troso, Cristina. Los Tesoros De Grecia. Madrid, Libsa, 2006. ISBN 84-662-1336-8.
• Barral E Altet, Xavier. Historia Universal del Arte, volum II: «La Antiguedad Clásica». Barcelona, Planeta, 1986. ISBN 84-320-6682-6.
• Richter, Gisela M.A.. Lo arte griego. Barcelona, Destini, 1980. ISBN 84-233-1018-3.