Jasienica (województwo śląskie)
Jasienica (niem. Heinzendorf, cz. Jasenice) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie bielskim, siedziba gminy Jasienica, na Śląsku Cieszyńskim. Według danych z 31 grudnia 2012 roku Jasienica miała 5119 mieszkańców[4], zamieszkałych na obszarze 1171,8 ha (11,7 km²)[4], co daje gęstość zaludnienia równą 436,8 os./km².
| wieś | |
 Centrum Jasienicy widziane z powietrza | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
5618[2] |
| Strefa numeracyjna |
33 |
| Kod pocztowy |
43-385[3] |
| Tablice rejestracyjne |
SBI |
| SIMC |
0054674 |
Położenie na mapie gminy Jasienica  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu bielskiego  | |
 49°49′02″N 18°55′09″E/49,817222 18,919167[1]
| |
| Strona internetowa | |
Historia
edytujMiejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Gessenita debent esse XI mansi solubiles[5][6][7]. Zapis ten oznaczał, że wieś zobowiązana została do płacenia dziesięciny z 11 łanów większych. Jej powstanie wiąże się z przeprowadzaną pod koniec XIII wieku na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową). Większość osadników była początkowo pochodzenia słowiańskiego (polskiego), na co wskazuje nazwa[8], pochodząca najprawdopodobniej od jesionów porastających niegdyś podmokły teren wsi.
Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 piastowskiego (polskiego) księstwa cieszyńskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii). Położona była na szlaku solnym wiodącym z Wieliczki na Morawy.
W sprawozdaniu z poboru świętopietrza z 1335 w diecezji wrocławskiej na rzecz Watykanu sporządzonego przez nuncjusza papieskiego Galharda z Cahors wśród 10 parafii archiprezbiteratu w Cieszynie wymieniona jest parafia w miejscowości Hankendorf[9], którą można teoretycznie identyfikować z miejscowością Heyczendorff (Heinzendorf), czyli Jasienicą, wymienioną w podobnym sprawozdaniu archidiakona opolskiego Mikołaja Wolffa z 1447 wśród 51 parafii w archiprezbiteracie cieszyńskim[10][11]. Tak więc założenie miejscowej parafii pw. św. Jerzego Męczennika można przypisać na początek XIV wieku. Na podstawie wysokości opłaty w owym sprawozdaniu liczbę ówczesnych parafian (we wszystkich podległych wioskach) oszacowano na 225[12].
Początkowo wieś stanowiła własność książąt cieszyńskich. W 1424 znalazła się w okręgu milowym Bielska. Na dyplomie zastawu Frydka Ernestowi z Tworkowa z 1434 r. wśród poręczycieli wystąpił krewny Ernesta, Andrzej piszący się na Jasenicy. Andrzej sprzedał część wsi Janowi Boryńskiemu, od imienia którego prawdopodobnie wzięła się niemieckojęzyczna nazwa patronimiczna Heinzendorf, czyli wieś Jana[13]. W drugiej połowie XV wieku Jan Boryński był już posiadaczem całej wsi. W 1452 po raz kolejny w dokumencie książęcym, Bolesława II cieszyńskiego, pojawiła się nazwa Heinzendorf. W 1465 Jan Boryński otrzymał od Kazimierza II zezwolenie na założenie karczmy i warzenie piwa w Jasienicy[13]. Z czasem obie części wsi się zrosły i obie nazwy stosowano zamiennie.
Za panowania Wacława III Adama (1545–1579) duża część mieszkańców Jasienicy przeszła na luteranizm. W roku 1572 wieś weszła w skład nowo powstałego bielskiego państwa stanowego[14], przekształconego w 1752 r. w księstwo bielskie.
W roku 1679 Jasienica zmieniła nazwę na Iaschenitz, a w 1688 na Heinzendorf, co może świadczyć o silnych wpływach osiadłych tam kolonistów niemieckich.
W związku z uruchomieniem w roku 1784 tzw. szosy cesarskiej biegnącej przez Jasienicę, powstała we wsi stacja pocztowa. Dwa lata później wybudowano szkołę jednoklasową.
Rozwój miejscowości uległ przyspieszeniu w XIX wieku, co wiązało się z uprzemysłowieniem Bielska i Skoczowa. Pierwszego czerwca 1888 roku został otwarty szlak kolejowy austro-węgierskiej Kolei Miast Morawsko-Śląskich poprowadzonej z Bielska do Kojetina[15]. W miejscowości zlokalizowana została stacja kolejowa[16].
Ważnym wydarzeniem w historii wsi było założenie w roku 1881 przez wiedeńczyka Josefa Hoffmana fabryki mebli. W 1913 roku zakład zatrudniał 700 robotników i produkował około 300 tys. sztuk mebli rocznie[17]. Od 1923 roku fabryka nosiła firmę Thonet-Mundus. W czasach PRL nazywała się Fabryka Mebli Giętych w Jasienicy[18]. Istnieje nadal pod firmą Paged Meble sp. z o.o.
Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 247 budynkach w Jasienicy na obszarze 1188 hektarów mieszkało 2048 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 172,4 os./km², z tego 848 (41,4%) mieszkańców było katolikami, 1155 (56,4%) ewangelikami, a 45 (2,2%) wyznawcami judaizmu, 1930 (94,2%) było polsko-, 105 (5,1%) niemiecko-, a 4 (0,2%) czeskojęzycznymi[19]. Do 1910 roku liczba budynkach wzrosła o 17, a mieszkańców o 317. 1114 (47,1%) było katolikami, 1212 (51,2%) ewangelikami, 23 (1%) żydami, a 16 było jeszcze innej religii, 1800 (76,3%) było polsko-, 539 (22,8%) niemiecko-, 6 (0,3%) czeskojęzycznymi, a 14 (0,6%) posługiwało się jeszcze innym językiem[20].
Po zakończeniu I wojny światowej tereny, na których leży miejscowość – Śląsk Cieszyński stał się punktem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli lokalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego, który podlegał organizacyjnie 11 kompanii w Bielsku[21].
Po II wojnie światowej w Jasienicy osiedliła się grupa Polaków wysiedlonych z Kresów Wschodnich, a w 1953 r. przesiedleńcy z zalanego przez Zbiornik Goczałkowicki Zarzecza[22].
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jasienica. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie bielskim.
Wspólnoty wyznaniowe
edytujNa terenie Jasienicy działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
Sport i rekreacja
edytujPierwsza organizacja sportowa w miejscowości powstała już w 1912 roku. Było to regionalne koło Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, które liczyło wówczas 45 członków w tym 12 kobiet. Prezesem organizacji od 1914 był poeta i nauczyciel Jan Łysek. Działalność koła przerwał wybuch I wojny światowej, po zakończeniu której działalność wznowiono. W grudniu 1925 roku organizacja liczyła 46 członków, prezesem został Franciszek Barteczek, a w 1937 roku Teodor Kobiela, skarbnikiem Stefan Poloczki, a naczelnikiem Rudolf Lazurek[24].
Na terenie Jasienicy działa klub piłkarski Drzewiarz Jasienica (Ludowy Klub Sportowy Drzewiarz Jasienica), założony w 1954, o barwach czarno-czerwono-zielonych. Jego stadion posiada 300 miejsc siedzących pod dachem.
Wójtowie Jasienicy
edytuj- od 1998 Janusz Pierzyna[25]
Ludzie urodzeni w Jasienicy
edytuj- Christoph Hein (ur. 1944) – niemiecki pisarz, tłumacz, eseista
Galeria
edytuj-
Kościół św. Jerzego -
Kościół luterański Zmartwychwstania Pańskiego -
Siedziba urzędu gminy -
Gminny Ośrodek Zdrowia -
Budynek szkoły
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 44787
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 378 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b Sołectwo Jasienica. jasienica.pl. [dostęp 2013-11-02].
- ↑ Idzi Panic: Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 296. ISBN 978-83-926929-3-5.
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (online). dokumentyslaska.pl. [dostęp 2013-07-22].
- ↑ H. Markgraf, J.W. Schulte: Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. Breslau: Josef Max & Comp., 1889.
- ↑ Zaplecze osadnicze Bielska. W: Bielsko-Biała. Monografia miasta. Idzi Panic (redakcja). Wyd. drugie. T. I: Bielsko od zarania do wybuchu wojen śląskich. Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej, 2011, s. 208. ISBN 978-83-60136-31-7.
- ↑ Jan Ptaśnik: Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207–1344. Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 366.
- ↑ Idzi Panic: Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 396. ISBN 978-83-926929-3-5.
- ↑ Registrum denarii sancti Petri in archidiaconatu Opoliensi sub anno domini MCCCCXLVII per dominum Nicolaum Wolff decretorum doctorem, archidiaconum Opoliensem, ex commisione reverendi in Christo patris ac domini Conradi episcopi Wratislaviensis, sedis apostolice collectoris, collecti. „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”. 27, s. 369–372, 1893. Breslau: H. Markgraf. (niem.).
- ↑ I. Panic, 2010, s. 321
- ↑ a b Bielsko-Biała. Monografia miasta, 2011, t. I, s. 218
- ↑ Idzi Panic: Śląsk Cieszyński w początkach czasów nowożytnych (1528–1653). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2011, s. 226. ISBN 978-83-926929-5-9.
- ↑ Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy. Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 28. ISBN 978-83-933109-3-7.
- ↑ Koleje Śląska Cieszyńskiego: Jaworze Jasienica. kolejcieszyn.pl. [dostęp 2015-01-04].
- ↑ Obrazki z dziejów gminy Jasienica. Jerzy Polak. Cieszyn: Muzeum Śląska Cieszyńskiego, 201, s. 18. ISBN 978-83-922005-6-7.
- ↑ Krystyna Łuczak-Surówka, Sklejkowa seria [online], DESIGN BY PL, 30 listopada 2012 [dostęp 2023-04-10] (pol.).
- ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
- ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
- ↑ Szczurek 1933 ↓, s. 32–37.
- ↑ Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy. Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 168. ISBN 978-83-933109-3-7.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-05-22].
- ↑ Ogrodziński 1937 ↓, s. 210.
- ↑ Jasienica – Janusz Pierzyna. [dostęp 2019-04-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-14)].
Bibliografia
edytuj- Wincenty Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła”. Katowice: TG Sokół w Katowicach, 1937.
- Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918–1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.