Safo

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Figura:Sappho-bust.png

Safo.
La scrita "ΣΑΠΦΩ ΕΡΕΣΙΑ" a veul dì: "Safo d'Ereso"

Poetëssa an lenga greca antica.
Safo a l'é vivùa tra ij sécoj VII e VI aGC.
A l'era nassùa a Ereso, ant l'ìsola ëd Lesbo, ma a l'ha passa la pì part ëd soa vita a Mitilen-e.

Soa famija

Ëd soa famija as sa pòch: a-i son almach eut version dël nòm ëd sò pare, dont Scamandrònim - ël nòm arportà da Eròdot - a smija la pì acetàbil. A l'avìa tre frej e ël savant Atenéo a fortiss che la poetëssa a laudava soens ël pì giovo, Larich, copié dël pritani ëd Mitilen-e. Ëd n'àutr frel, Carass, as sa che durant un viagé d'afé an Egit a l'era ancaprissiasse ëd na cortisan-a ch'as ciamava Dòrica; ant ij frament ëd na poesìa (da doi papir d'Ossirinch) an ëstròfe sàfiche, la poetëssa a j'àugura ëd torné bin e arpijà da sò eror: a l'era preocupà che ël comportament ëd sò frel a podèissa vasté soa riputassion përsonal. A-i é un frament ch'a smija esse na sùplica che Dòrica a peussa pà torna angabiolé sò frel.
Safo a l'era marià con n'òm rich e a l'avìa na fija, Clèide (ch'a l'avìa ël midem nòm ëd soa granda ëd mare), ma a l'é tòst restà vìdoa. A-i é chèich frament anté che Safo a arpròcia con amor la fija ëd vorèj un bizó spatussant. An costa poesìa as vëd n'espression ëd dëspresi për Pitach, lòn ch'a smija confermé l'apartenensa ëd Safo a la noblëssa ëd Lesbo.

Soa atività

L'atività dla poetëssa a Mitilen-e a l'avìa na fonsion sossial bin precisa: l'educassion ëd fije nòbij, an na comunità andoa a mostrava, tra l'àutr, mùsica, dansa, cant, elegansa ant ël veste, tut sentrà an sla divossion d'Afrodite. Le fije a dovìo ëdcò pijé part a le gare ëd blëssa ch'as fasìo a Lesbo.
Safo a l'era pà l'ùnica a fé la magistra: soens an soe poesìe a-i é d'espression ëd dëspresi violent për chèiche soe rivaj (Andròmeda, Gòrgo), nòbij ëdcò lor.

Coinvolgiùa ant ël moviment ëd resistensa aj tirann, ël Marmor Parium a conta che a dev ëscapé an esili dal 603 al 595 aGC (da lòn ch'a smija an Sicilia), tanme a l'é bel fé ch'a sia capità ëdcò a d'àutri esponent ëd l'aristocrassìa: ant un frament ch'a l'é rivane, sò contemporani Alcéo as adressa a chila con gran rëspet e amirassion, an ciamand-la «cavèj ëd violëtta, soris doss». A rintra dòp ch'a-i é n'amnistìa.

A propòsit ëd soa veciaja as treuvo doi arferiment, ma as sa nen s'a son sò o si l'autor a l'é cheidun d'àutr. Dla fin ëd soa vita as sa gnente.

Soe poesìe

Safo a l'é aotris ëd lìriche ant la parlada eòlica ëd vàire géner: epitalàmich, mitològich, coral e eròtich, imità ëdcò da Catul. Pulio Làurea a conta che soe lìriche a l'ero stàite rangià an neuv lìber, organisà pì che possìbil conforma a 'd criteri ëd métrica. Ël prim lìber a contnìa componiment an ëstròfe sàfiche, lë scond poesìe an pentàmetr datìlich eòlich e ël ters an asclepiadéo magior; ant ël quart lìber a-i dovìo ess-ie ij componiment an tetràmetr jònich a majore (con sìlaba lìbera al prinsipi e sarà ant un méter trocàich). J'epitàlam, an vàire métriche, a l'ero argropà ant ël lìber nùmer eut.
Ëd chila a son rivane pì che dosent antra frament e testimonianse ch'a rësguardo ij sò test, dont n'òde bele che antegra o scasi. Fin-a a vers la fin dël sécol ch'a fa XIX, ij test ëd Safo as conossìo mach travers le sitassion d'àutri autor, e a l'ero për la pì part dij frament motobin curt e, gavà chèich situassion pì fortunà, ant la pì part dij cas a l'é mal fé capì bin ël contest ëd coste sitassion. Apress, papir e bërgamin-e con manuscrit ëd test ëd Safo, ch'a van dlë II al sécol ch'a fa VII dGC a son ëstàit dëscoatà an Egit. A son goernà a Oxford, Berlin, Londra, Firense, Halle.

La lenga dovrà da Safo a smija nen esse cola literaria, ma cola parlà minca di daj sò contemporani, e sòn a la diferensia dal rest ëd la poesìa greca ch'a l'é rivane. Costa naturalëssa dla lenga as cobia a j'emossion fòrte dij soget, an dasend n'arzultà fiamengh.

Soa partissipassion a la vita sossial a l'é documentà dai vàire epitàlam, ch'a dovìo esse cantà da còro ëd giovo an ocasion dij mariage. A l'é ant ës contest-sì ch'a va antërpretà la poesìa ëd Safo, pitòst che an sël livel dla confession e dl'espression përsonal dij sentiment. Soe poesìe eròtiche a son anquadrà ant la vita dla comunità feminin-a anté ch'a mostrava. Antra ij përsonage ch'as ancontro ant ij frament, an dzorpì a coj già mansionà, a-i é Àctis, a sò temp cara, ma adess ëstrangera, portà via da Andròmeda; Anactòria, partìa leugn; Dica, pì amàbil che la còtia Giriun.
L'amor a l'é concepì tanme memòria, arcòrd dj'esperiense passà, ch'a l'han na projession ant ël present. Cost a l'é l'aspet ch'a dòmina la poesìa d'Arignòta. An n'àutr frament as fa ël paragon d'Éros con ël vent che an sla montagna a sbanata le roj. A-i é ëdcò, ant la poesìa ëd Safo, na tension costanta e suferta antra lë s-cianch dj'afet e soa possibilità d'arnovesse. Ëdcò l'ansidita poesìa dla gelosìa, apress la descrission dla soferensa dla poetëssa, ch'a l'é pì vërda dl'erba e ch'as vëd davzin-a a la mòrt, a va vers soa conclusion con na nòta ëd rassignassion cossienta. Ant n'àutr frament, ël desideri dël soris lusent d'Anactòria a l'é butà ant un contest d'argomentassion pasie e a l'é cobià a la cossiensa che sò amor a sarà nen contentà.
La divossion d'Afrodite a ven fòra da soe poesìe tanme n'espression ideal dël sens ëd continuità ch'a l'é fondamental dla poesìa eròtica ëd Safo: ant l'orassion ch'a duverta ël prim lìber, Safo a ciama a la dea d'anterven-e ancor na vira, e Afrodite a j'assicura che, coma ant ël passà, chila a sarà pronta a giutela. Safo a së speta la midema capassità ëd resté da la poesìa: a sa bin che ël lustr conferì da la poesìa a va motobin dë dlà dla mòrt.

La rielaborassion dla figura ëd Safo

La figura ëd Safo a l'é stàita an vàire manere deformà da legende, cheidun-e arpijà da la comedia àtica: conforma a la pì conossùa, arportà da Ovidi, la poetëssa, nen contracambia an sò amor për ël barcaireul Faon, as sarìa campasse an mar dal sàut ëd Léucad.
Vàire euvre dla literatura europenga a son ëstàite dedicà ant ij sécoj a la figura ëd Safo.