Lordan Zafranović
| Lordan Zafranović | |
|---|---|
 Portret Lordana Zafranovića iz 1980-ih | |
| Biografske informacije | |
| Rođenje | Lordan Zafranović 11. 2. 1944. Maslinica, Šolta,  Nezavisna Država Hrvatska (danas Hrvatska) |
| Profesionalne informacije | |
| Zanimanje | filmski režiser, scenarista |
| Opus | |
| Djelatni period | 1961–danas |
| Inspiracija | |
Lordan Zafranović (Maslinica, 11. februar 1944.) je jugoslavenski i hrvatski filmski režiser i scenarista. Značajna je ličnost jugoslavenskog Crnog talasa i predstavnik je Praške filmske škole.
Lordan Zafranović je rođen 11. februara 1944. godine u Maslinici, na ostrvu Šolta, tada deo Nezavisne Države Hrvatske. Prve dve godine života proveo je u izbegličkom kampu El Šat zajedno sa majkom Marijom i starijim bratom Zdenkom. Posle rata porodica se ponovo okupila sa ocem Ivanom i preselila u Split, gde je rođen Lordanov mlađi brat Andrija. Završio je Pomorsku školu u Splitu 1962. godine i nastavio studije književnosti i likovne umetnosti na Pedagoškoj akademiji u Splitu (danas Sveučilište u Splitu) od 1963. do 1967. godine.[1]
Od 1960. je aktivan član Kino kluba u Splitu, gde je snimio 25 amaterskih filmova, od kojih su nagrađeni Nedjelja (1961), Dnevnik (1963), Priča (1964), Arija (1964), Dah (1964), Koncert (1965), Kišno / Nevina subota (1965), Portreti / u prolazu (1966) i Noć i poslije noći noć (1968).
Nakon diplomiranja na Sveučilištu u Splitu, upisuje slavnu filmsku školu FAMU u Pragu kao već iskusan autor sa festivalskim iskustvom.[2][3][4] Diplomirao je filmsku režiju kao master student kod dobitnika Oskara Elmara Klosa 1971. godine. Bio je dio tzv. Praške škole jugoslovenskih režisera 1960-ih i 1970-ih. Vršnjaci su mu bili Rajko Grlić, Goran Marković, Goran Paskaljević, Srđan Karanović i snimatelj Predrag Pega Popović. Generaciju kasnije, njegov brat Andrija Zafranović je završio montažu na istom univerzitetu.[5]
Od 1971. živi i stvara u Zagrebu. Nakon ranih eksperimentalnih kratkih filmova, krenuo je da snima dugometražne projekte. Među prvim dugometražnim filmovima koje je režirao su Nedelja (1969), sa Goranom Markovićem u glavnoj ulozi, i Muke po Mati (1975), koji je osvojio nagradu kritičara na Pulskom filmskom festivalu.[6][7][8]
U filmovima je često spajao erotiku i marksističku politiku, a glavni su mu uzori bili Bernardo Bertolucci, Pier Paolo Pasolini i Luchino Visconti.[9] Njegovo najpoznatije delo je kultni film Okupacija u 26 slika (1978), koji je, kao i svoj prethodni dugometražni film, napisao zajedno sa scenaristom Mirkom Kovačem. Film je žanrovski sličan jugoslovenskom partizanskom filmu, a ističe se svojim kontrastom između mediteranskog okruženja Dubrovnika u kom živi srećna aristokratska porodica i nasilja fašističke okupacije.[10] Film je bio veliki hit u Jugoslaviji i Čehoslovačkoj. Dobio je Veliku zlatnu arenu za najbolji film na Pulskom filmskom festivalu. Bio je nominovan za nagradu na Kanskom filmskom festivalu i bio je jugoslovenska prijava za Oskara za najbolji strani film.[11] U Holivudu je film važio za favorita, ali je od Zafranovića zatraženo da izbaci scenu brutalnog masakra u autobusu, koja je ujedino i klimaks filma.[12] Zafranović je odbio da izbaci scenu.
Svoju trilogiju o Drugom svetskom ratu nastavio je sa Padom Italije (1981), smeštenom na njegovom rodnom ostrvu Šolti tokom italijanske okupacije. Posledni film trilogije je Večernja zvona (1986), takođe u koautorstvu sa Mirkom Kovačem, koja govori o životu seoskog momka (Rade Šerbedžija) koji postaje partizan. Pad Italije mu je po drugi put doneo Veliku zlatnu arenu, a Večernja zvona Zlatnu arenu za najbolju režiju. Sredinom 1980-ih Zafranović se vratio intimnijim temama, sa filmovima kao što su Ujed anđela (1984) i Haloa: Praznik kurvi (1988), istaknutim po svojoj psihološkoj tematici i erotici. Režirao je i brojne TV produkcije za Radio Televiziju Beograd i Radio Televiziju Zagreb.
Zafranović je hvaljen je kao „jedan od velikih majstora modernizma” (Dina Iordanova), „jedan od velikih majstora jugoslovenskog filma”, i „mediteranski majstor čiji se filmovi mogu porediti sa filmovima Angelopulosa, Bertoluccija ili Liliane Cavani”. (Ranko Munitić), dok su ga drugii prozivali kao „režimskog reditelja“ koji se upušta u „manirizam“ (Nenad Polimac).[13] Filmska istoričarka Dina Iordanova tvrdi da je „njegovo glavno zanimanje bilo istraživanje pritisaka koje doživljavaju obični ljudi u ekstremnim istorijskim okolnostima. Njegovi filmovi se suprotstavljaju najdubljim korenima nacionalizma i dovode u pitanje opravdanost istorijskog nasilja“.[14]
Kao što je bio slučaj i kod drugih jugoslovenskih reditelja kao što su Dušan Makavejev i Želimir Žilnik, Zafranovićevi filmovi su često bili predmet kontroverz, posebno tokom perioda kada je počeo da se bavi zločinima NDH i ustaša tokom Drugog svetskog rata u dokumentarcima Krv i pepeo Jasenovca (1983) i Zalazak stoljeća / Testament L. Z. (1994).[15][16][17]
Prema rediteljki Jasni Nanut, Zafranovićev opus čeka kritičku valorizaciju kao „neizostavan i suštinski deo hrvatske kinematografije“.[18]
Neposredno pre raspada Jugoslavije 1991. godine, Zafranović se 1989. pridružio Centralnom komitetu Saveza komunista Hrvatske.[19] Franjo Tuđman ga je napao zbog dokumentarca Krv i pepeo Jasenovca, a ubrzo nakon što je Hrvatska dobila nezavisnost, proglasio ga je „neprijateljem hrvatskog naroda“. Zafranović je bio primoran da napusti zemlju. Sa sobom je poneo svoj film o Andriji Artukoviću, koji je završio u egzilu kao lični utisak o ponovnom buđenju fašističke ideologije i nasilja u Hrvatskoj. Njegov Zalazak stoljeća / Testament L. Z. je, po rečima Dine Iordanove, „snažna optužnica prošlog i današnjeg hrvatskog nacionalizma“.[20] Godine 1995. seli se u Prag i radi za češku televiziju. Više od decenije kasnije vraća se u Zagreb da snimi svoju monumentalnu TV seriju o Josipu Brozu Titu, Tito – posljednji svjedoci testamenta (2011), u koprodukciji Hrvatske radiotelevizije.[21]
Amaterski filmovi (Kino klub Split)
[uredi | uredi kod]- Nedelja (1961)
- Dječak i more (1962)
- Splite grade (1962)
- Proizvođac Ranko (1962)
- Priča (1963)
- Dnevnik (1964)
- Dah (1964)
- Arija (1965)
- Noć i poslije noći, noć (1965)
- Koncert (1965)
- Kišno (Nevina subota) (1965)
- Sunčano (1965)
- Maestral (1967)
- Rondo (1968)
- Gospođa čistačica (1969)
- Posljedjna vrpca (1970)
- Živjela mladost (Dnevnik 2) (1965)
- Portreti (u prolazu) (1966)
- Mali vagabund (1966)
- Dragi Džoni kradeju ti zlato (1966)
- Dan i noć (Pjaca) (1966)
- Gornji grad (1966)
- Kavalkada (tri filma) (1967)
- Djevojka X (1967)
- Ljudi (u prolazu) (1967)
- Poslije podne (puška) (1967)
- Nedjelja (1969)
- Valcer (moj prvi ples) (1970)
- Ave Marija (moje prvo pijanstvo) (1971)
- Antika (1971)
- Mora (1972)
- Predgrađe (Ibisa) (1972)
- Ubistvo u noćnom vozu (1973)
- Zavnoh (1973)
- Kronika jednog zločina (1973)
- Rad zida grad (1974)
- San (de natura sonoris) (1975)
- Zagrebački velesajam (1976)
- Film o gostima i radnicima (1977)
- Okupacija u 26 slika (1978)
- Slobodna interpretacija (1979)
- Zagreb živi s Titom (1980)
- Pad Italije (1981)
- Zavičaj (Vladimir Nazor) (1982)
- Ujed anđela (1984)
- Krv i pepeo Jasenovca (1985)
- Večernja zvona (1986)
- Mare adriaticum (1986)
- Amorella (1987)
- Haloa – Praznik kurvi (1988)
- Zalazak stoljeća/Testament L. Z. (1994)
- Lacrimosa/osveta je moja (1995)
- Kdo je M.Š. (2000)
- Lica terakota (2003)
- Oči Pekinga (2003)
- Simfonija nebeskog grada (2003)
- Zeitgeist (Duh vremena) (2018)
- ↑ „Lordan Zafranović režiser i scenarist”. lordanzafranovic.com. Pristupljeno 2024-07-12.
- ↑ Branka Benčić, Diana Nenadić and Adriana Perojević: Splitska škola filma – 60 godina Kino kluba Split. 3 vols. Split 2012.
- ↑ „Monografija "Splitska škola filma – 60 godina Kino kluba Split" od sada dostupna za prodaju i u klubu « Kino Klub Split”. Arhivirano iz originala na datum 25 August 2016. Pristupljeno 22 August 2016.
- ↑ „HFS – Hrvatski filmski savez – Zapis – 68/2010”. Hfs.hr. Pristupljeno 20 January 2019.
- ↑ Daniel J. Goulding: Liberated Cinema. The Yugoslav Experience, 1945–2001. Bloomington: Indiana University Press 2002.
- ↑ Nenad Polimac: Leksikon YU Filma. Zagreb 2016, 294f.
- ↑ „Lordan Zafranović | ČSFD.cz”. Arhivirano iz originala na datum 19 September 2016. Pristupljeno 22 August 2016.
- ↑ „Lordan Zafranović režiser i scenarist”. Lordanzafranovic.com. Pristupljeno 20 January 2019.
- ↑ Lordan Zafranović’s retrospective at the occasion of 45th anniversary of his debut with the film Nedjelja
- ↑ Daniel J. Goulding: Occupation in 26 pictures (Cinetek). Flicks Books 1998.
- ↑ „ZAFRANOVIC Lordan”. Festival de Cannes. Arhivirano iz originala na datum 2016-09-23. Pristupljeno 20 January 2019.
- ↑ „DEN TANA O FILMU OKUPACIJA U 26 SLIKA: Zbog scena u autobusu nije dobio Oskara”. Kurir.rs. Pristupljeno 20 January 2019.
- ↑ Nenad Polimac: Leksikon YU Filma. Zagreb 2016, 105.
- ↑ Dina Iordanova: Cinema of Flames. Balkan Film, Culture and the Media. London: Palgrave Macmillan 2001, 99.
- ↑ Krtinić, Piše: Marija (2 April 2015). „Lordan Zafranović: Shvatio sam da su svi naši filmovi bili uzalud”. Dnevni list Danas. Pristupljeno 20 January 2019.
- ↑ „Controversies by Lordan”. Kino Tuškanac. Pristupljeno 20 January 2019.
- ↑ „Sunčani inferno Lordana Zafranovića – P.U.L.S.E Magazin za umetnost i kulturu”. Internet portal za umetnost i kulturu "P.U.L.S.E". 1 April 2010. Pristupljeno 20 January 2019.
- ↑ 55 godina umjetničkog stvaralaštva filmskog autora Lordana Zafranovića, 16–19 May 2019. DHFR Društvo hrvatskih filmskih redatelja, Zagreb 2019.
- ↑ Davorka Budimir: Hrvatska politička elita na početku demokratske tranzicije Arhivirano 9 August 2014 na Wayback Machine-u, Anali 2010., p. 81
- ↑ Dina Iordanova: Cinema of Flames. Balkan Film, Culture and the Media. London: Palgrave Macmillan 2001, p. 100.
- ↑ „Tito je fenomen koji se treba istražiti”. Radio Slobodna Evropa. Pristupljeno 20 January 2019.
- Službeni veb-sajt (sh)
- Lordan Zafranović na sajtu IMDb
- Profil Arhivirano 2008-03-31 na Wayback Machine-u na film.hr
- Profil na filmski-programi.hr
- English page of Zafranović's retrospective in Zagreb, December 2006 (en)
