İçeriğe atla

Mango

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bu madde mango meyvesi hakkındadır. bu kelimenin diğer anlamları için Mango (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Mango
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Plantae
Bölüm: Magnoliophyta
(Kapalı tohumlular)
Sınıf: Magnoliopsida
(İki çenekliler)
Takım: Sapindales
Familya: Anacardiaceae
(Sakız ağacıgiller)
Alt familya: Anacardioideae
Cins: Mangifera
Tür: Mangifera indica
Avustralya Mangosu ve kesilmiş kısmı
Sindh, Pakistan'dan olgunlaşmış Sindhri mangoları

Mango, kapalı tohumlulardan Anacardiaceae familyasının Mangifera cinsine ait tropik, astropik ağaçlarının verdiği etli meyveye denir. Bu meyve, anavatanı olan Hindistan'dan dünyaya yayılmıştır.

At mangosu (Horse mango) olarak adlandırılan M. foetida türü gibi yerel bazda yetiştirilen türlerin yanında; Mangifera indica – bilinen mango ya da Hint mangosu olarak adlandırılan tür dünyada pek çok tropik, subtropik bölgelerde yaygın olarak yetiştirilip dünyaya dağıtılan tek türdür. Bir kısım kültürlerde mangifera meyveleri düğünlerde dekorasyonda, halk kutlamaları ve dinsel ayinlerde kullanılır.

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

İngilizce ve Türkçe "mango" kelimesi Tamil kelimesi olan māṅgai ya da mankay kelimesinden türetilmiştir.[1][2][3][4] Portekizce mangonun karşılığı olan manga sözcüğüde muhtemelen malaya dilindeki māṅṅa'dan gelmektedir.[5][6][7][6] Bu kelimeye Avrupa'da ilk defa İtalya'da 1510 yılında Ludovico di Varthema adlı bir yazarın bir eserinde manga adıyla rastlanmaktadır. Fransızca ve post-klasik Latinceye de bu İtalyan metninden bu kelimenin geçtiği sanılmaktadır. Fakat İngilizcede ve Türkçede, birkaç dilde nasıl olup da bu kelimenin "a" ile biten kısmının "o" ile biter hale gelmesi hususu ise tam olarak belli değildir.[8]

Mango ilk olarak ihraç edildiği 13 Amerikan kolonisinde 17.yüzyılda soğutma eksikliği sebebiyle salamura olarak saklanmakta idi. Diğer bir kısım biber türleri de mango olarak sehven salamura edildiklerinden adlandırılmakta idi. İngilizce 18.yüzyılda Mango kelimesi fiil olarak “salamura yapmak anlamında kullanılıyordu.[9]

Tanımı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Arka planda bir bina ile Mango ‘nun çiçeklenmiş ve olgunlaşmamış meyve ağacı görüntüsü
Mango ‘nun çiçeklenmiş ve olgunlaşmamış meyveleri
Deogad (Devgad), Maharashtra, Hindistan’da Alfonso mango ağacı çiçekleri ve olgunlaşmamış meyvelerine yakın görüntü
Olgunlaşmamış alfonso mangolarından bir görüntü
Kerala,Hindistanda tam çiçeklenmiş mango ağacı
Bütün ve ayrılmış mangoda meyvesinin üçte birini kaplayan tohumundan görüntü Photo of one
Mangonun lifli tüylü tohumu
İkiye ayrılmış soyulmuş mango içinde deniz kestanesi dokunaçlarını andıran dikdörgenler biçiminde kesilmiş iç kısmı.
"Hedgehog" stili mango yemenin bilinen bir yoludur [kaynak belirtilmeli] (solda). Sağda mangonun yan kesit görüntüsü tam olarak tohum gözükmediği için ikiye ayrılmış görüntüsüdür.
Açık gökyüzünde mango ağaçlarından arka fonun fotoğrafı
Multan, Pakistan'da Mango bahçesi
İnce fakat beyaz yaprakların üzerindeki beyaz dikdörtgen meyveler
Mango ağacının olgunlaşmamış meyveleri
Güney Hindistan'da Mangifera indicadan bir görüntü
İnce fakat beyaz yaprakların üzerindeki beyaz dikdörtgen meyveler
Ratnagiri (Hindistan)'dan olgunlaşmamış mango
Bir düzine yeşil meyvesi
Filipinlerdeki yerel yeşil mangolar
Rezowan ‘dan Bangladeşte tatlı Misridana mangosu
Bangladeşden bir sepet olgunlaşmış mango

Mango ağacı (Mangifera indica L.) 35-40 metre yüksekliğe ulaşan 10 metreye kadar taçlanabilen uzun ömürlü bir ağaçtır. Öyle ki 300 yıldır meyve verebilir türlerine de rastlanmaktadır.[kaynak belirtilmeli] Derin toprakta kazık kökleri 6 metre derinliğe ulaşıp ayrıca yana belli bir alana doğru yayılan yan kökleri bulunmaktadır. Yaprakları her daim yeşil basit 15–35 cm uzunluğunda ve 6–16 cm genişliğindedir. Genç yapraklar portakal-pembemsi bir renkte iken giderek koyularak kırmızı sonrasında yaşlandıkça koyu yeşil bir hal alırlar. Çiçekleri 10–40 cm uzunluğunda bileşik salkımlı uçlardadır. Salkımlardaki her bir çiçek küçük 5–10 mm uzunluğunda beyaz 5 taç yapraklıdır. Çiçekler zambaklara benzer keskin bir koku yayarlar. Meyvelerinin olgunlaşması 3 ila 6 ayı bulabilir. Meyveleri genelde türlerine göre değişiklik gösterir.Kültüre alınmış türler sarı,portakal,kırmızı ya da yeşil dikdörtgen çukurlu tüylü tekli yüzeye sahiptir ve yüzeyi meyve etinden kolay ayrılmaz. Olgunlaşmış meyvelerde kabuğu soyulmuş meyve eti reçineli tatlı bir koku verir. Her meyvenin iç kısmında 1-2mm çapında tohumu koruyan bir kabuk ve bu kabuğun altında bitkinin embriyosunu taşıyan bir tohum bulunur.

Yetiştirilmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mangolar binlerce yıldır, Güney Asya'da yetiştirilmektedir.[10] ve Doğu Asya ‘ya MÖ 4. ve 5.yüzyıllarda ulaşmıştır. MS 10.yüzyılda Doğu Afrika’da yetiştirilmeye başlanmıştır.[10] 14.yüzyılda Faslı seyahatçi, Ibn Battuta, Mogadişu ziyaretinde bundan bahsetmiştir.[11] SonradanBrezilya,Batı Hint Adaları and Meksika’da iklimin büyümesine izin verdiği yerlerde yetiştirilmeye başlanmıştır.[10]

Mango çoğunlukla dondan korumalı, tropik ve ılıman subtropik iklimlerde yetişir.Dünya’daki mangoların üçte biri sadece Hindistan’da yetiştirilir.İkinci olarak bunun ardından Çin gelir.[12][13][14]

Mangolar ayrıca Avrupa kıtasında tropik bitki ve meyvenin üretimi imkânı olan birkaç sayılı yerden İspanya’da Andalusya bölgesinde (çoğunlukla Málaga ili )de yetişir.[15] 1,000 den fazla mango çeşidinin kolaylıkla tarımı aşılı fidanlar üstünde yapılır. Bu çeşitler Diğer türler kuzey, güney ve Orta Amerika’dan,Karaibler’e,güney,batı ve orta Afrika, Avustralya, Çin, Pakistan,Bangladeş ve Güneydoğu Asya’da terebentin gibi kuvvetli bir tadı olduğundan “terebentin mangosu”olarak anılan bir tür ile [16]) boğa uzvuna benzetilen huevos de toro ("boğa yumurtası) "'na [kaynak belirtilmeli] kadar değişim gösterir.

Hindistan en büyük Mango üreticisi olarak kabul edilse de %1'den daha az olarak dünya ticaretinde pay sahibidir zira Hindistan çoğunlukla üretimini kendi iç tüketiminde kullanmaktadır.[17]

Bodur ve yarıbodur varyeteleri ise süs bitkisi olarak dünyada konteynarlarda yetiştirilmektedir. Bununla birlikte çeşitli hastalık türleri mangolara etki yapmaktadır.; bkz. Mango hastalıkları listesi.

Genel olarak türlerine göre bazı farklılıklar gösterse de en dayanıklı mango türleri bile genç fide halindeyken 4 derecede (40 Fahrenheit) geçici uyku moduna geçer ve 0 derecede (32 Fahrenheit) ölür. Buna karşın en dayanıklı mango türlerinde dahi yaşlı ağaçlar 0 ile -1,11 derece de (32-30 Fahrenheit) hasar görürken; ısı düşüşü geçici birkaç saat için olması kaydı ile en fazla -3,8 dereceye (25 Fahrenheit) kadar dayanabilirler. Mango ağaçları yüksek ısı ve kuraklığa dayanıklıdırlar; ancak 30 derecenin üstü sürekli olarak süren çok aşırı ısılar ağacının meyvelerinin erken olgunlaşmasına ve meyvelerinin tadının bozulmasına neden olabilir.[18][19] Bu koşullarda ağacın Türkiye'de daha çok Akdeniz Bölgesi’nin Antalya,Alanya,Mersin gibi kıyı kesimlerinde soğuktan korumalı yerlerde yetiştirilmesi mümkündür.

Dermatite neden olma potasiyeli

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mango kabuğu ve özsuyu urushiol içerir, zehirli sarmaşık ve zehirli sumakda bulunan bu kimyasal temas halinde bazı kimselerde dermatite neden olmaktadır.[20] Mango alerjenleri ve urishiol ile temas halinde teması arasında çeşitli reaksiyonlar gözlenmiştir.[21][22] Urushiol ayrıca mango yaprakları ve gövdesinde de bulunmaktadır bu sebeple hayvanlara yapraklarının yedirilmesi tehlikelidir.[18] Özellikle mangonun ilk olgunlaşma döneminde mesela Hawaii'de bitkilerden kaynaklanan dermatitin başlıca kaynağı budur.[23]

Yiyecek

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mango her ne kadar tad ve dokusu türden türe değişirse de bazıları sulu olgunlaşmış erik'e bazıları avokado veya kavun’a bazıları lifli bir dokuya sahip olduğunu belirtse de genelde tatlı bir tada sahiptir. Olgunlaşmamış, salamura edilmiş veya pişirilmiş meyve tüketilebilir. Olgunlaşmamış meyve derisi de rahatça tüketilebilir fakat belli alerjisi olan kişilerde dudaklarda, dilde,diş etinde dermatit’e neden olabilir. Olgunlaşmamış meyveler kahverengi kâğıt kutulara konularak olgunlaştırılabilir. Sonrasında plastik bir kutuda buzdolabından 4-5 gün tutulabilir.[24] Olgunlaşmış meyveler ise taze olarak tüketilebilir ancak meyve derisi kalın ve acı tatlı olduğu için tipik olarak yenmez.

Mutfaklarda Kullanımı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kurutulmuş Mango
Mango ile yapılmış bir içecek
Mango meyvesi ve ağacı

Mango geniş şekilde mutfaklarda kullanılabilir, ekşi, olgunlaşmamış mangolar chutney adlı baharatlı hint salçalarında,’’ athanu’’ da mango salamurasında,mezelerde kullanılabilir veya acı biber ya da soya sosu,tuz ile çiğ olarak da yenebilir. Serinletici bir yaz içeceği olarak panna ya da panha adlı bir içecekce üretildiği güney asyada mangodan yapılır. Mango pulpundan yapılan mamidi thandralu adlı Mango jölesi Telugu’da ve Tamil’de ambazha vettu adıyla çok popülerdir. Bezelye,mercimek ve fasulye ile yapılan “Dhal” adlı yemeğin yanında pişirilen mangolar pişmiş pirinç ve yeşil biber ve açık tereyağı ile servis edilerek Telugu'da mamidikaya pappu Tamil'de mangai paruppu adlı yemek yapılır.

Olgunlaşmış mangolar taze olarak tüketilse de yine mutfaklarda pek çok kullanımı vardır. Mango lassi,Güney Asya boyunca popüler bir içecektir.[25] Olgunlaşmış mango, mango pulpu, ayran ve şeker ile karıştırılarak yapılır. Olgunlaşmış mangodan körilerde yapılır. Aamras adlı popüler bir meyve pulpu/koyu içecek olup bu içecekte mango,şeker,süt ile yapılıp; pirinç, ekmek veya ‘’pooris’’ ile tüketilir. Yine olgunlaşmış mango pulbundan mangada adlı bir reçelde yapılır.

Mangolar ayrıca moramba, amchur (kurutulmuş ve toz haline getirilmiş olgunlaşmamış mango) ve baharat, hardal yağlı turşu da dahil çeşitli turşular gibi konserve olarak kullanılır. Olgunlaşmış mango ince tabakalar halinde kesilir,kurutulur katlanır ve tekrar kesilir. Bu şekilde hazırlanan barlar çeşili ülkelerde kurutulmuş guava meyvesi gibi satılır.Ayrıca meyve müsli ve yulaf ezmesi gibi ürünlerde tahıllara eklenerek kullanılır. Olgunlaşmış mango bagoong (kısmen veya tamamen fermente edilmiş balık veya karides ile ortaya çıkan bir tür balık sosu) yanında ve/veya tuz ile birlikte özellikle Filipinlerde servis edilir. Kurutulmuş kesilmiş tatlı olgunlaşmış mango (tohumsuz demir hindi ile birleştirilip bazen” mangorind" olarak da adlandırılarak da kullanılır) ayrıca popülerdir. Mango ayrıca meyve suyu yapımı, mango nektarı ve dondurma ve sorbe yapımında da kullanılır. Mango meyve suları, smoothiler, dondurmalar,meyve barları,kar şerbeti, tatlı su, kekler;tatlı veya ekşi soslar, chamoy adlı tatlı baharatlı kırmızı biberli ezme de de kullanılır. Yine acı kırmızı biber sosu, tuz veya ana taze meyve kombinasyonları ile de çubuklara daldırılarak kullanılır. Orta Amerika'da mango yeşil olarak tuz, sirke,karabiber, acı sosla yenilerek veya çeşitli formlarda olgunlaştırılarak yenir. Tost halinde yer kabağı tohumu ve yeşil limon tuz ile birlikte yeşil mangolar yenilebilmektedir. Bazı insanlar bunun yanında soya veya kırmızı biber sosu da kullanmaktadır.

Mango parçaları, ayrıca dondurma tepelerine veya milk shakelerde kullanılabilmektedir. Yine tatlı pirinç, hindistan cevizi ve dilimlenmiş mango ile tatlı olarak servis edilebilmektedir. Güneydoğu Asya'nın diğer yerlerinde mangolar balık sosu ve pirinç sirkesi ile konserve yapılabilmektedir. Yeşil mangolar mango salatası olarak kurutulmuş karides ve balık sosu ile kullanılabilmektedir. Mango yoğunlaştırımış sütle kar şerbetlerinin üstüne de konulabilir.

Besin Öğeleri ve fitokimyasallar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Mango (Taze, pişirilmemiş 100 gr) Besin öğeleri ve günlük ihtiyacı karşılama oranı (%)
Kalori 250 KJ (60 kalori)
Nem 133 g
Diyet Lifler 1,6 g
Protein 0,82 g
Yağ 0,38g
Kül 2,3 g
Şeker 13,7 g
Karbonhidrat 15 g
Kalsiyum 11 mg (%1)
Fosfor 14 mg (%2)
Demir 0,16 mg (%1)
Çinko 0,09 mg (%1)
Potasyum 168 mg (%4)
Magnezyum 10 mg (%3)
A Vitamini (%7)
Beta karoten 640 IU (%6)
Askorbik asit (C Vitamini) 36 mg (%43)
Tiamin (B Vitamini 1) 0,03 mg (%3)
Riboflavin (B Vitamini 2) 0,04 mg (%3)
Niasin (B Vitamini 3) 0,67 mg (%4)
Folik asit (Folat) 43 ug (%11)
B Vitamini 6 0,12 mg

Enerji değeri 100 g (3,5 oz) için 250 kJ (60 kcal) dir ama elma mango mangoda azda yüksektir. (100 g.79 kcal). Mango belli bir kısım fitokimyasallar[26] ve besin öğeleri içerir. Meyve pulbunda yüksek oranda prebiyotik lif, C vitamini, farklı polyfenoller ve provitamin A, karotenoidler içerir.[27] Mango pulbu antioksidan, A vitamini, C vitamini, B6 vitamini (piridoksin), folat (folik asit), diğer B vitaminleri ve potasyum, bakır, amino asitler gibi önemli besin öğelerini de içerir. Soyulmuş mango meyvesi ve pulbu bunlar yanında ayrıca antioksidan pigmentler-karotenid, polyfenol, omega 3 ve 6, çoklu doymamış yağ asitleri de içerir.[28] Mango kabukları da karotenoidler, provitamin A, beta-karoten, lutein ve alpha karoten,quercetin, kaempferol, gallik asit, kaffeik asit, kateçinler, tannin ve orijinal mango xanthonoidi, mangiferin, gibi antioksidan maddeler[26][29][30] polyphenols[31][32][33] Bunlardan bazıları serbest radikalleri ortaya çıkarması nedinyle çeşitli hastalıklarda da tedavi prosedürlerinde kullanılabileceği öne sürülmektedir.[34][35] içerebilir.Fitokimyasal ve besin içeriği mango çeşitlerine göre farklılık gösterebilir.[36] 25 kadar farlı kartenoid mango pulbunda tespit edilmiş,ayrıştırışmıştır en yoğunu beta karotendir ve pek mango türlerinde sarı portakal pigmentlerinde rastlanmaktadır.[37] Kabuk ve yapraklar ayrıca xanthonoidler, mangiferin ve gallik asidi de kapsayan polpenol içeriğe de sahiptir.[38]

Kültürel Önemi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Bangladeş'te ir yol kavşağının ortasında boyanmış bir mango heykeli
Mango heykeli, Rajshahi, Bangladeş

Mango Hindistan'ın[39] Pakistan'ın ve Filipinler[40] 'in milli meyvesidir. Mango ağacı Bangladeş'in milli sembolüdür.[41]

Hinduism'de soyulmuş mango'nun Lord Ganesha tarafından kazanma ve potansiyel mükemmellik sembolü olarak tutulduğuna inanılır. Mango çiçekleri ayrıca tanrıça Saraswati'ye ibadet için kullanılır. Telugularda yeni yıl Ugadi olarak ve mango parçalarının malzeme olarak kullanıldığı ugadi pacchadi yemeği yenmeksizin kutlanır. Tamil Brahmanları Lord Ram'ın doğum gününde vadai paruppu adlı özel bir mangolu yemeği yaparlar aynı zamanda Tamil yeni yılında pacchadi adlı mangolu yemeği yaparlar.

Jain tanrıçası Ambika mango ağacı altında oturmuş olarak tasvir edilir.[42]

Ellora Mağaralarındaki tanrıça Ambika resmi

Mango yaprakları düğünlerde,Ganesh Chaturthi adlı kutlamalarda hint evlerinde yol kenarları ve kapılarda deokorasyonda kullanılır. Mango Motifleri ve Paisley dizaynları çeşitli hint nakışları,Keşmir şalları, Kançipuram ipek ve hint sareeleri (Hint kadın elbiseleri)nde v.s'de kullanılır.İran'da da İslam öncesi Zerdüştlük geçmişi nedeniyle Paisleyler bilindik bir sanattır.

Tamil Nadu da mango ekmek ağacı ve muz ile birlikte kraliyet meyvelerinden (Mukkani-முக்கனி) biridir, aroma ve tad bakımından ilk sıradadır. Ma-pala-vazhai (மா-பலா-வாழை)

Urdu şairi Mirza Asadullah Khan Galib mangoyu çok severmiş.[43] Rabindranath Tagore mangolar ve aamer monjori olarak adlandırılan çiçeğinden hoşlanırdı. Şair Sa'd Bin Ard'n mangolar hakkında şiirleri vardır.

Avustralya'da sezonun ilk mangoları geleneksel olarak yardım amaçlı açık arttırma ile satılır.[44]

Üretim ve Tüketim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mango üretimi yaklaşık dünya çapındaki bütün tropik bitkilerin yarsına denk gelmektedir. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) veri tahiminlerinde göre 2009'da 35 milyon ton mango üretimi yapılmıştır.Üretimin yaklaşık %80'i Mango üretiminde ilk 10'da bulunan ülkelerce yapılmıştır.

Alfonso, Benishaan ya da Benisha (Banginapalli Telugu ve diğer hint dilleri) and Kesar mango varyeteleri Hindistan'ın güneyinin en popüler varyeteleridir; kuzey hindistan eyaletlerinde ise Chausa, Dasheri and Langra varyeteleri popülerdir. Diğer Hindistan'daki varyetelerden önemlileri ise malgova, peethar, rumani, bangalura, rasalu, thothapari, neelam, sindhoora ve salemdir.

Genelde, olgunlaşmış mangolar portakal-sarı ya da kırmızımsı bir kabuğa sahip olup yenmesi suludur ancak ihraç edilecek meyveler genelde olgunlaşmamış ve yeşil olarak gönderilir. Her ne kadar ihraç edildikleri ülkelerde etilen (karpit) ile olgunlaştırılsalar da olgunlaşmamış ihraç mangoların tadı; yetiştirildikleri ülkelerdeki olgunlaşmış mangolarla, aynı sululuk ve aromaya sahip değildir.

Mango, mangosteen, guava'da en büyük üreticiler, 2008-9
Ülke milyon ton olarak üretim
 Hindistan
~ 13,6
 Çin
4,2
 Tayland
2,5
 Endonezya
2,2
 Meksika
~ 1,9
 Pakistan
~ 1,8
 Brezilya
~ 1,2
 Dünya Toplam
34,9

Anahtar ~ 2008 verileri

Kaynak Birleşmiş Milletler Dünya Gıda ve Tarım Örgütü: Ekonomik ve Sosyal Departmanı: İstatistik Birimi25 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kültür Türleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Mango Kültür Türleri Listesi
Photo of 10 large mangoes
Alphonso (Alfonso) mangoları (Yerel Adı: Hapoos) Hindistan'ın Devgad, Sindhudurg,Ratnagiri,Maharashtra Valsad ve Gucerat bölgelerinde yetiştirilir ve sevilir ABD'de de popülerdir.[45][46]

Mangonun pek çok kültür varyeteleri vardır.Mango bahçelerinde, belli başlı kültür türleri polenlemenin artması için birbiri ile çağrazlanırlar.Genelde arzu edilen kültür türleri aşılama ile veya tohum hariç başka yollarla elde edilen Monoembriyotik türlerdir.Mesela Hindistan'da bilinen mono-embriyotik tür olan Alfonso Mangosu en önemli ihraç ürünlerindendir.

Buna karşın bir iklimde inanılmaz başarı gösteren bir kültür türü başka bir ülkede aynı başarıyı gösteremeyebilir. Örneğin "Julie" gibi hint mango türleri Jamaika'da üretken türlerdir ama Florida'da, bu tür aynı başarıyı gösterememiştir, zira her sene bakteri yaprak lekesi adlı bir hastalığa karşı ilaçlanmak zorunda kalınır. Oysaki Asya mangoları bakteri yaprak lekesi adlı bu hastalığa dayanıklıdır.

Diğer yandan polyembriyotik mangolar ise tohumdan kolayca üreyebildiklerinden ve belli oranda, belli koşullarda dayanıklılığa haiz olduklarından anaç olarak kullanılabilmektedirler. Örneğin Turpentine Florida'da daki mango türleri için anaç olarak kullanılmaktadır. Ancak soğuğa dayanıklığının az olması,aynı meyve verimine daha soğuk bölgelerde sahip olamaması sebebiyle aynı anaç mesela İspanya'da kullanılamaz. Küba ve Kanarya adaları kökenli Gomera-1 mango türü ise yenilebilir, tatlı,sulu ancak küçük lifli meyvelere sahiptir, ticari önemi bu sebeple azdır. Fakat tuzluluğa ve soğuğa diğer mango türlerinden daha dayanıklı olması sebebiyle İspanya, Kanarya adaları ve çeşitli akdeniz kıyı bölgelerinde anaç olarak kullanılan mango türlerindendir. Özellikle İspanya'nın Granada bölgesinde Osteen tipi monoembriyotic mango bu anaç üstüne aşılanarak yetiştirilmiş ve epey başarı kazanılmıştır. Buna karşın bu mango anacının dezavantajı fazla ancak daha küçük meyve oluşumuna sebebiyet vermesi ve bu küçük meyvelerinde ticari verimliliği etkilermesidir.

Yine Küba ve Kanarya adaları kökenli Gomera-3 mangosu daha büyük ve daha verimli meyve verimi sağlasa da soğuk ve tuzluluğa dayanıklılığı Gomera-1'den biraz daha azdır.

Diğer bir anaçta İsrail'deki 13/1 denen mango anacıdır.İsrailin içinde bulunduğu çöl ikliminde,sıcak ve kurak havalarda belli bir başarı göstermiştir. Ancak soğuğa dayanıklılık konusunda Gomera-1 ve meyve verimi konusunda Gomera-3 ile aynı ticari verimliliği gösterememektedir.[47]

Bunun gibi Pakistan da dahil çeşitli bölgelerde iklim şartlarına göre değişik polyembriyotik mangolar anaç olarak kullanılabilmektedir. Diğer taraftan Gomera-4 gibi yeni mango türleri de anaç olarak melezleme ile elde edilmeye çalışılmaktadır.

Diğer yandan polyembriyotik türler içinde de kısmende olsa ticari öneme haiz "Torbert" gibi mango türleri de bulunabilmektedir.[48]

Buna karşın ticari varyetelerde hakimiyet monoembriyotik mango türleri üzerinedir. Mesela, ABD'de pazar hakimiyeti Tommy Atkins, Haden İspanya'da Osteen kültür türlerinin üzerindedir. ABD'de bu monoembriyotik türler ilk defa 1940'ta dikildikleri Güney Florida'da meyve vermişlerdir. Oysa başlangıçta ticari olarak üretimleri Floridalı araştırmacılar tarafından red edilmiştir.[49] İngiltere pazarının %80'i ise Tommy Atkins kültür türünün elindedir. Lifli bir iç kısım ve ortalama bir tada sahip olsa da, bu tür iyi üretimi, hastalığa dayanıklılığı, iyi bir raf ömrü, taşınmada hasarın az olması,boyu ve rengi ile üreticilerce tercih edilen bir türdür. Tommy Atkins ABD'de hakim bir tür olsa da, Kent, Keitt, Haiti türü olan Madame Francis ve Meksika türü olan Ataulfo mango kültürleri de yetiştirme alanı bulabilmektedir.

Güney Florida'nın kentsel alanlarında ise bodur mango ağaçlarına talep bulunmaktadır, Fairchild Tropik Botanik Bahçesi Fairchild Mango gibi "condo (kondo) mangoları"nı teşvik etmektedir bu türler 2-2,5 metrenin altında boylanma yaparlar.

Condo (Kondo) mangosu Florida'da son yıllarda popüler hale gelen "bodur mango ağaçları" için kullanılan bir terimdir, bu ağaçlar bu boyları sayesinde konteynerlerde bile üretilebilecek hale gelirler. "Condo" (kondo) kelimesi ise bir ağacın daha kısa olan bodur yarı bodur doğal varyetesi olarak adlandırılabilir. Ice Cream (Dondurma) mangosuda aşılama ile bodur hale gelebilmektedir. Condo kelimesi her ne kadar mangolarla ilişkilendirilebilse de doğal bodur veya bonsai tekniğine benzer şekilde bodurlaştırılmış bütün ağaçları kapsar. Kondo yerine bu sebeple cüce veya bodur terimi de kullanılabilir.

Avustralya'da R2E2 adlı bir mango varyetesi de vardır, adı orijinal yetişrildiği bahçesinin konumundan gemektedir ve yayılan bu varyete 1 kilogramı bulan sarı kırmızı meyve verebilmekle bu varyetinin meyveleri Avustralya'da yüksek fiyata satılmaktadır.

Birlikte Evrim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir kısım evrim bilimciler Mango ağacının Pleistocene megafauna ile birlikte evrimleştiğini ve bu yönden Avokado'ya benzediğini iddia ederler.[50][51] Mango ağacı genel olarak büyük hayvanlarca meyvelerinin yenmesi ve ardından çekirdeğinin hayvan dışkısından yararlanarak etrafa yayılması ile yabani ortamda çoğalabilir.Bu yönden bir zamanlar soyu tükenmiş Dev tembel hayvan ve fil'in ataları Gomphotherelerin bu bitkileri yaydıkları fakat sonrasında değişen duruma göre bitkinin ve meyvesinin kendini uyarlayarak günümüze kadar geldiği iddia edilmektedir.

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Çiçekli mango ağacı
    Çiçekli mango ağacı
  • Yıllık çiçeklenmesinden sonra meyveleri ve artık çiçekleri ile olgun Mangifera indica ağacı
    Yıllık çiçeklenmesinden sonra meyveleri ve artık çiçekleri ile olgun Mangifera indica ağacı
  • Çiçeklenmesinden yaklaşık 6 hafta sonra olgunlaşmamış Mangifera meyvesi
    Çiçeklenmesinden yaklaşık 6 hafta sonra olgunlaşmamış Mangifera meyvesi
  • Mangifera indica çiçekleri
    Mangifera indica çiçekleri
  • Guntur, Hindistan'da satılan Banganpalli mangoları
    Guntur, Hindistan'da satılan Banganpalli mangoları
  • Maui, Hawaii'de yeni hasat edilmiş Muz, Mango standları
    Maui, Hawaii'de yeni hasat edilmiş Muz, Mango standları
  • Merritt Adaları,Florida'da mango standı
    Merritt Adaları,Florida'da mango standı
  • İsrail'de neredeyse olgunlaşmış mor mango
    İsrail'de neredeyse olgunlaşmış mor mango

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Mango tamil etymology". 22 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2012. 
  2. ^ "Notes on English etymology:chiefly reprinted from the Transactions of the Philological society". 22 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2012. 
  3. ^ "Dictionary.com internet sitesi". 14 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2012. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2012. 
  5. ^ Mango 9 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Merriam Webster Dictionary.
    "Origin of mango: Portuguese manga, probably from Malayalam māṅṅa. First Known Use: 1582"
  6. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 4 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2012. 
  7. ^ Mango 9 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Merriam Webster Dictionary.
    "Origin of mango: Portuguese manga, probably from Malayalam māṅṅa. First Known Use: 1582"
  8. ^ OED Online entry mango, n. 1. (Draft revision Sept. 2010, retrieved 13/10/2010)
  9. ^ Richard Creed (5 Eylül 2010). "Relative Obscurity: Variations of antigodlin grow". Winston-Salem Journal. Erişim tarihi: 6 Eylül 2010.  [ölü/kırık bağlantı]
  10. ^ a b c Ensminger 1994: 1373
  11. ^ Andrew J.Watson (1983). Agricultural innovation in the early Islamic world: the diffusion of crops and farming techniques, 700–1100. Cambridge, UK: Cambridge University Press. s. 72–3. ISBN 0-521-24711-X. 
  12. ^ Jedele S, Hau AM, von Oppen M. An analysis of the world market for mangoes and its importance for developing countries. Conference on International Agricultural Research for Development, 2003 [1] 12 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  13. ^ "India world's largest producer of mangoes, Rediff India Abroad, April 21, 2004". 18 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2012. 
  14. ^ "Mad About mangoes: As exports to the U.S. resume, a juicy business opportunity ripens, India Knowledge@Wharton Network, June 14, 2007". 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2012. 
  15. ^ "actahort.org". 28 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2012. 
  16. ^ According to the 'Oxford Companion to Food'
  17. ^ "USAID helps Indian mango farmers access new markets, USAID-India, May 3, 2006". 1 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2012. 
  18. ^ a b "tropicalrainflorist internet sitesi". 24 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2012. 
  19. ^ [ http://www.ehow.com/info_8527985_right-temperature-grow-mango-trees.html 1 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ehow com internet sitesi]
  20. ^ Rocha Ribeiro SM, Queiroz JH, Lopes Ribeiro de Queiroz ME, Campos FM, Pinheiro Sant'ana HM (2007). "Antioxidant in mango (Mangifera indica L.) pulp". Plant Foods Hum Nutr. 62 (1). ss. 13-7. doi:10.1007/s11130-006-0035-3. PMID 17243011. Fakat, eğer urushiol yağı sıçrarsa, mango kabuğu sumak veya zehirli sarmaşığa benzer ağız, göz, dudak, genital bölgede alerjik reaksiyonlara neden olabilir. 5 dakika boyunca etkilenen bölgeyi yıkamak bir kısım semptomları engeller. Semptomlar sarı yaraların oluşması, kırmızılık, şişmedir ve eğer önlem alınmazsa bu bölge bakteriyel enfeksiyona konu olabilir. 
  21. ^ Oka K, Saito F, Yasuhara T, Sugimoto A. (2004). "A study of cross-reactions between mango contact allergens and urushiol". Contact Dermatitis. 51 (5–6). ss. 292-6. doi:10.1111/j.0105-1873.2004.00451.x. PMID 15606656. 
  22. ^ Hershko K, Weinberg I, Ingber A (2005). "Exploring the mango – poison ivy connection: the riddle of discriminative plant dermatitis". Contact Dermatitis. 52 (1). ss. 3-5. doi:10.1111/j.0105-1873.2005.00454.x. PMID 15701120. 
  23. ^ McGovern TW, LaWarre S (2001). "Botanical briefs: the mango tree—Mangifera indica L". Cutis. 67 (5). ss. 365-6. 
  24. ^ "Ingredients - Mangoes". DrGourmet.com. 12 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2011. 
  25. ^ [2] 6 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Vah Chef talking about Mango Lassi's popularity and showing how to make the drink.
  26. ^ a b Ajila CM, Prasada Rao UJ (2008). "Protection against hydrogen peroxide induced oxidative damage in rat erythrocytes by Mangifera indica L. peel extract". Food Chem Toxicol. 46 (1). ss. 303-9. doi:10.1016/j.fct.2007.08.024. PMID 17919803. 
  27. ^ "Nutrient profile for mango from USDA SR-21, Nutritiondata.com". 8 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2012. 
  28. ^ "USDA National Nutrient Database for Standard Reference, SR-23, Fruit Reports-09, Mango, raw (sayfa 449), 2010" (PDF). USDA. [ölü/kırık bağlantı]
  29. ^ Berardini N, Fezer R, Conrad J, Beifuss U, Carle R, Schieber A (2005). "Screening of mango (Mangifera indica L.) cultivars for their contents of flavonol O – and xanthone C-glycosides, anthocyanins, and pectin". J Agric Food Chem. 53 (5). ss. 1563-70. doi:10.1021/jf0484069. PMID 15740041. 
  30. ^ Gouado I, Schweigert FJ, Ejoh RA, Tchouanguep MF, Camp JV (2007). "Systemic levels of carotenoids from mangoes and papaya consumed in three forms (juice, fresh and dry slice)". Eur J Clin Nutr. 61 (10). ss. 1180-8. doi:10.1038/sj.ejcn.1602841. PMID 17637601. 
  31. ^ Mahattanatawee K, Manthey JA, Luzio G, Talcott ST, Goodner K, Baldwin EA (2006). "Total antioxidant activity and fiber content of select Florida-grown tropical fruits". J Agric Food Chem. 54 (19). ss. 7355-63. doi:10.1021/jf060566s. PMID 16968105. 
  32. ^ Singh UP, Singh DP, Singh M; ve diğerleri. (2004). "Characterization of phenolic compounds in some Indian mango cultivars". Int J Food Sci Nutr. 55 (2). ss. 163-9. doi:10.1080/09637480410001666441. PMID 14985189. 
  33. ^ Andreu GL, Delgado R, Velho JA, Curti C, Vercesi AE (2005). "Mangiferin, a natural occurring glucosyl xanthone, increases susceptibility of rat liver mitochondria to calcium-induced permeability transition". Arch Biochem Biophys. 439 (2). ss. 184-93. doi:10.1016/j.abb.2005.05.015. PMID 15979560. 
  34. ^ Percival SS, Talcott ST, Chin ST, Mallak AC, Lounds-Singleton A, Pettit-Moore J (2006). "Neoplastic transformation of BALB/3T3 cells and cell cycle of HL-60 cells are inhibited by mango (Mangifera indica L.) juice and mango juice extracts". J Nutr. 136 (5). ss. 1300-4. PMID 16614420. 
  35. ^ Rodríguez J, Di Pierro D, Gioia M; ve diğerleri. (2006). "Effects of a natural extract from Mangifera indica L, and its active compound, mangiferin, on energy state and lipid peroxidation of red blood cells". Biochim Biophys Acta. 1760 (9). ss. 1333-42. doi:10.1016/j.bbagen.2006.04.005. PMID 16860486. 
  36. ^ Rocha Ribeiro SM, Queiroz JH, Lopes Ribeiro de Queiroz ME, Campos FM, Pinheiro Sant'ana HM (2007). "Antioxidant in mango (Mangifera indica L.) pulp". Plant Foods Hum Nutr. 62 (1). ss. 13-7. doi:10.1007/s11130-006-0035-3. PMID 17243011. 
  37. ^ Chen JP, Tai CY, Chen BH (2004). "Improved liquid chromatographic method for determination of carotenoids in Taiwanese mango (Mangifera indica L.)". J Chromatogr A. 1054 (1–2). ss. 261-8. PMID 15553152. 
  38. ^ Barreto JC, Trevisan MT, Hull WE; ve diğerleri. (2008). "Characterization and quantitation of polyphenolic compounds in bark, kernel, leaves, and peel of mango (Mangifera indica L)". J Agric Food Chem. 56 (14). ss. 5599-610. doi:10.1021/jf800738r. PMID 18558692. 
  39. ^ "National Fruit". Know India. Government of India. 25 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2010. 
  40. ^ "Philippine National Symbols or Mga Pambansang Sagisag Ng Pilipinas". www.philippinecountry.com. 7 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2010. 
  41. ^ "Mango tree, national tree". BDnews24.com. 19 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2010. 
  42. ^ Tiwari, M.N.P. (1989). Ambika in Jaina arts and literature, New Delhi: Bharatiya Jnanpith.
  43. ^ "ABD-Kolombiya üniversitesi internet sitesi Mango sevgisi ile ilgili pek çok anekdotu vardır". 8 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2012. 
  44. ^ First tray of mangoes sells for $30,000 11 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Australian Associated Press haber ajansı ve The Sydney Morning Herald gazetesi, 8 Eylül 2010.
  45. ^ "Allen J. Mango mania in Portland, Oregon, New York Times, May 10, 2006". 5 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2012. 
  46. ^ "Black R. Plump it up. Sweet, juicy mangoes are at their peak, with seasonal varieties ripe for the picking, New York Daily News, May 13, 2007". 29 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2012. 
  47. ^ Rootstock Influence on Fruit Yield, Growth and Mineral Nutrition of Mango ( Mangifera indica L. cv. 'Keitt' )[ölü/kırık bağlantı]
  48. ^ "İngilizce vikipedi Torbet Mango sayfası". 25 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2013. 
  49. ^ Susser, Allen (2001). The Great Mango Book. New York: Ten Speed Press. ISBN 1580082041. 
  50. ^ Barlow, Connie C. (2000). The ghosts of evolution: nonsensical fruit, missing partners, and other ecological anachronisms. New York: Basic Books. ISBN 0-465-00551-9. 
  51. ^ B. N. Wolstenholme; A. W. Whiley (1999). "ECOPHYSIOLOGY OF THE AVOCADO (Persea americana Mill.) TREE AS A BASIS FOR PRE-HARVEST MANAGEMENT" (PDF). Revista Chapingo Serie Horticultura. Cilt 5. ss. 77-88. 3 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Şubat 2012. 

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikitür'de konuyla ilgili taksonomik bilgiler bulunur:
Wikimedia Commons'ta Mango ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mango&oldid=34003873" sayfasından alınmıştır