NATO Genel Sekreteri
| NATO Genel Sekreteri Secretary General of NATO (İngilizce) Secrétaire général de l'OTAN (Fransızca) | |
|---|---|
 | |
 NATO logosu | |
| Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü | |
| Görev süresi | 4 yıl (uzatılabilir) |
| Açılışı yapan | Hastings Ismay 24 Mart 1952 |
| Yardımcı | Genel Sekreter Yardımcısı |
| Websitesi | Genel Sekreterlik Ofisi Resmî sitesi |
NATO Genel Sekreteri, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'nün (NATO) başlıca sivil görevlisidir. Bu görevi üstlenen kişi, örgütün işleyişini koordine etmek, NATO'nun uluslararası kadrosunu yönetmek, Kuzey Atlantik Konseyi'nin toplantılarını ve örgütün önemli komitelerinin çoğunu yönetmekle sorumludur. NATO Askeri Komitesi dışında, NATO'nun sözcüsü olarak da hareket eder. Genel Sekreterin askeri komutada rolü yoktur; siyasi, askeri ve stratejik kararlar nihayetinde üye ülkelerin yetkisindedir. NATO'nun en üst düzey yetkililerinden biri olan genel sekreter, NATO Askeri Komitesi Başkanı ve yüksek müttefik komutanı ile birlikte çalışır.[1]
Şu anki Genel Sekreter, 1 Ekim 2024 tarihinde göreve başlayan eski Hollanda Başbakanı Mark Rutte'dir. Eski genel sekreter Stoltenberg'in görev süresi dört yıl daha uzatılarak NATO'yu 30 Eylül 2022'ye kadar yönetti. 2022'de Rusya'nın Ukrayna'yı işgali nedeniyle Stoltenberg'in görev süresi iki yıl daha uzatıldı.[2][3][4][5]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuzey Atlantik Antlaşması'nın 9. maddesi, NATO üyelerinden "her birinin temsil edildiği bir Konsey kurmalarını" gerektirir. Bu nedenle Kuzey Atlantik Konseyi oluşturuldu. İlk olarak Konsey, NATO üyelerinin dışişleri bakanlarından oluşuyordu ve yıllık olarak toplanıyordu. Mayıs 1950'de, günlük bazda daha yakın koordinasyon isteği, Londra'da sürekli olarak bulunan ve örgütün çalışmalarını denetleyen Konsey müsteşarlarının atanmasına yol açtı. Müsteşarlar, Kuzey Atlantik Konseyi içinde tam karar alma yetkisine sahiptiler, ancak çalışmaları NATO dışişleri bakanlarının ara sıra toplandığı toplantılarla desteklendi. Müsteşarların başkanı, "örgütü ve çalışmalarını yönlendirme" sorumluluğunu taşıdı, bunun içerisinde tüm sivil ajanslar da vardı.[6][7][8][9]
Konsey müsteşarları, ilk kez 25 Temmuz 1950'de toplandı ve Amerika Birleşik Devletleri müsteşarı Charles Spofford'u başkanları olarak seçtiler. Konsey müsteşarlarının kurulmasının hemen ardından çeşitli önemli örgütsel değişiklikler gerçekleşti, en önemlisi tek bir Yüksek İttifak Komutanı altında birleşik bir askeri komuta yapısının oluşturulması oldu. Bu birleşme ve NATO'ya yönelik artan zorluklar, örgütün kurumlarında hızlı bir büyümeye neden oldu ve 1951 yılında NATO, bürokrasisini basitleştirmek ve merkezileştirmek amacıyla yeniden düzenlendi. Konsey müsteşarları, örgütün bir parçası olarak, hükûmetlerini dış politika ile sınırlı olmayan, savunma ve maliye dahil tüm konularda temsil etme yetkisi verildi ve bu, onların gücünü ve önemini büyük ölçüde artırdı.[10][11][12]
Müsteşarların yetkileri arttıkça ve örgütün boyutu büyüdükçe, NATO Geçici Konsey Komitesi'ni, W. Averell Harriman başkanlığında kurdu. Bu grup, NATO'nun bürokrasisini yönetmek üzere Paris'te resmi bir sekreteryayı oluşturdu. Komite ayrıca "NATO'nun ajanslarının güçlendirilmesi ve koordine edilmesi gerektiğini" tavsiye etti ve Kuzey Atlantik Konseyi Başkanı dışında ittifakın en üst liderinin kim olması gerektiğine vurgu yaptı. Şubat 1952'de Kuzey Atlantik Konseyi, örgütün tüm sivil kurumlarını yönetmek, sivil personelini kontrol etmek ve Kuzey Atlantik Konseyi'ne hizmet etmek üzere genel sekreterlik pozisyonunu kurdu.[13][14][15]
Lizbon Konferansı'ndan sonra NATO ülkeleri, genel sekreterlik rolünü doldurabilecek bir kişi aramaya başladı. İlk olarak bu pozisyon, Amerika Birleşik Devletleri'nde Britanya'nın büyükelçisi olan Oliver Franks'a teklif edildi, ancak o teklifi reddetti. Daha sonra, 12 Mart 1952'de Kuzey Atlantik Konseyi, İkinci Dünya Savaşı'ndan gelen bir general ve Britanya kabinesinin İngiliz Milletler Topluluğu İlişkileri Bakanı olan Hastings Ismay'ı genel sekreter olarak seçti. Sonraki genel sekreterlerin aksine, Kuzey Atlantik Konseyi Başkanı olarak görev yapmayan Ismay, Konseyin başkan yardımcısı olarak atanmıştır ve Spofford hala başkan olarak görevine devam etmiştir. Ismay, savaştaki yüksek rütbesi ve "Churchill'in yanında... en yüksek Müttefik Konseylerde" oynadığı rol nedeniyle seçildi. Hem bir asker hem de bir diplomat olarak, bu pozisyon için eşsiz niteliklere sahip olduğu kabul edildi ve tüm NATO ülkelerinin tam desteğini aldı.[16][17]
Spofford NATO'dan emekli olduktan sonra Kuzey Atlantik Konseyi'nin yapısı tekrar değiştirildi. Konsey üyelerinden biri yıllık olarak Kuzey Atlantik Konseyi Başkanı olarak seçildi (bu genellikle sembolik bir rol idi) ve genel sekreter resmen Konsey'in Başkan Yardımcısı ve toplantıların başkanı oldu. Ismay, genel sekreter olarak görev yapmaya devam etti ve Mayıs 1957'de emekli oldu.[18][19]
Ismay'dan sonra ikinci genel sekreter olarak göreve gelen Paul-Henri Spaak, uluslararası bir diplomat ve Belçika'nın eski başbakanı idi. Ismay'ın aksine, Spaak'ın askeri deneyimi yoktu, bu nedenle atanması "Atlantik İttifakı'nın askeri yönünün vurgusunun azaltılması" anlamına geliyordu. Aralık 1956'da Kuzey Atlantik Konseyi'nin NATO dışişleri bakanlarının bir oturumunda Spaak'ın atamasını onayladığında, Konsey aynı zamanda genel sekreterin örgütteki rolünü genişletti. İttifak içi ilişkileri geren Süveyş Krizi'nin büyük etkisiyle Konsey, genel sekretere "bir anlaşmazlıkla ilgili üye hükümetlerine herhangi bir zamanda bilgi sunma ve onaylarıyla soruşturma, arabuluculuk, uzlaşma veya tahkim prosedürlerini başlatma veya kolaylaştırma yetkisi" veren bir karar aldı.[20][21]
NATO Genel Sekreterleri listesi
[değiştir | kaynağı değiştir]_en_Luns,_Bestanddeelnr_932-4627.jpg)
.jpg)
,_Secretary_of_Defense_Ash_Carter,_German_Minister_of_Defense_Ursula_von_der_Leyen_and_NATO_Secretary_General_Jens_Stoltenberg_meet_151008-D-LN567-076.jpg)
NATO ülkeleri ilk genel sekreteri 4 Nisan 1952'de seçti. O zamandan beri resmi olarak on iki farklı diplomat genel sekreter olarak görev yaptı. Sekiz farklı ülke temsil edildi, üç genel sekreter Birleşik Krallık'tan, üçü Hollanda'dan, ikisi Belçika'dan, birer tanesi de İtalya, Almanya, İspanya, Danimarka ve Norveç'ten seçildi. Ayrıca, atamalar arasındaki dönemlerde üç kez vekaleten genel sekreter tarafından geçici olarak dolduruldu.
| # | İsim | Portre | Ülke | Görev başlangıcı | Görev bitişi |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Hastings Ismay | 
|
 Birleşik Krallık
|
4 Nisan 1952 | 16 Mayıs 1957 |
| 2 | Paul-Henri Spaak | 
|
 Belçika
|
16 Mayıs 1957 | 21 Nisan 1961 |
| 3 | Dirk Stikker | .jpg)
|
 Hollanda
|
21 Nisan 1961 | 1 Ağustos 1964 |
| 4 | Manlio Brosio | .jpg)
|
 İtalya
|
1 Ağustos 1964 | 1 Ekim 1971 |
| 5 | Joseph Luns | .jpg)
|
Hollanda
|
1 Ekim 1971 | 25 Haziran 1984 |
| 6 | Peter Carington | 
|
Birleşik Krallık
|
25 Haziran 1984 | 17 Temmuz 1988 |
| 7 | Manfred Wörner | .jpg)
|
 Almanya
|
17 Temmuz 1988 | 13 Ağustos 1994 |
| — | Sergio Balanzino (vekil) |
|
İtalya
|
13 Ağustos 1994 | 17 Ekim 1994 |
| 8 | Willy Claes | 
|
Belçika
|
17 Ekim 1994 | 20 Ekim 1995 |
| — | Sergio Balanzino (vekil) |
|
İtalya
|
20 Ekim 1995 | 5 Aralık 1995 |
| 9 | Javier Solana | .jpg)
|
 İspanya
|
5 Aralık 1995 | 14 Ekim 1999 |
| 10 | George Robertson | .jpg)
|
Birleşik Krallık
|
14 Ekim 1999 | 17 Aralık 2003 |
| — | Alessandro Minuto-Rizzo (vekil) |
|
İtalya
|
17 Aralık 2003 | 1 Ocak 2004 |
| 11 | Jaap de Hoop Scheffer | .jpg)
|
Hollanda
|
1 Ocak 2004 | 1 Ağustos 2009 |
| 12 | Anders Fogh Rasmussen | 
|
 Danimarka
|
1 Ağustos 2009 | 1 Ekim 2014 |
| 13 | Jens Stoltenberg | 
|
 Norveç
|
1 Ekim 2014 | 1 Ekim 2024 |
| 14 | Mark Rutte | .jpg)
|
Hollanda
|
1 Ekim 2024 | Görevde |
NATO Genel Sekreter Yardımcıları listesi
[değiştir | kaynağı değiştir]| # | İsim | Ülke | Görev süresi |
|---|---|---|---|
| 1 | Jonkheer van Vredenburch | Hollanda
|
1952–1956 |
| 2 | Baron Adolph Bentinck | 1956–1958 | |
| 3 | Alberico Casardi | İtalya
|
1958–1962 |
| 4 | Guido Colonna di Paliano | 1962–1964 | |
| 5 | James A. Roberts |  Kanada
|
1964–1968 |
| 6 | Osman Esim Olcay |  Türkiye
|
1969–1971 |
| 7 | Paolo Pansa Cedronio | İtalya
|
1971–1978 |
| 8 | Rinaldo Petrignani | 1978–1981 | |
| 9 | Eric da Rin | 1981–1985 | |
| 10 | Marcello Guidi | 1985–1989 | |
| 11 | Amedeo de Franchis | 1989–1994 | |
| 12 | Sergio Balanzino | 1994–2001 | |
| 13 | Alessandro Minuto Rizzo | 2001–2007 | |
| 14 | Claudio Bisogniero | 2007–2012 | |
| 15 | Alexander Vershbow |  ABD
|
2012–2016 |
| 16 | Rose Gottemoeller | 2016–2019 | |
| 17 | Mircea Geoană |  Romanya
|
2019–günümüz |
Sorumluluklar
[değiştir | kaynağı değiştir]NATO Genel Sekreteri, NATO'nun üst düzey karar alma organlarının birçoğunu yönetir. Kuzey Atlantik Konseyi'nin yanı sıra, Savunma Planlama Komitesi ve Nükleer Planlama Komitesi gibi NATO'nun önemli askeri kuruluşlarının başkanlığını yapar. Ayrıca, Avro-Atlantik Ortaklık Konseyi'ni, Akdeniz İşbirliği Grubu'nu, Sürekli Ortak Konsey ve NATO-Ukrayna Komisyonu'nun Ortak Başkanı olarak görev yapar.
NATO Genel Sekreteri, NATO'nun personelini yönetir. Genel Sekreter, kuruluşun Uluslararası Kadrosu ve Genel Sekreterlik Ofisi'ni yönlendirir. NATO Genel Sekreteri aynı zamanda kendi özel bürosunu da yönetir. Tüm bu birimler, NATO'nun tüm üyelerinden personel çeker, bu nedenle NATO Genel Sekreteri dikkatli bir şekilde koordine etmelidir. Görevlerinde yardımcı olması için NATO Genel Sekreteri tarafından atanmış bir yardımcısı da bulunur.[23] NATO'nun yapısı:
- Renkler: Bağlı olduğu birime tavsiye ve destek sağlar
.svg){kind=small}
Seçilmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Genel Sekreterin seçimi için resmi bir süreç bulunmamaktadır. NATO üyeleri genellikle bir sonraki göreve kimin atanması gerektiği konusunda bir konsensüse varırlar. Bu prosedür genellikle resmi olmayan diplomatik kanallar aracılığıyla gerçekleşir, ancak yine de tartışmalı olabilir. 2009'da Türkiye'nin vetosu nedeniyle Anders Fogh Rasmussen'in Genel Sekreter olarak seçilmesi konusunda tartışma çıkmıştır.[24]
NATO'nun en üst askeri yetkilisi, Avrupa Müttefik Kuvvetler Yüksek Komutanıdır, geleneksel olarak bir Amerikalıdır ve Genel Sekreter ise geleneksel olarak bir Avrupalıdır. Bununla birlikte, NATO'nun şartnamesinde, bir Kanadalı veya Amerikalının Genel Sekreter olmasını engelleyecek herhangi bir hüküm bulunmamaktadır.[25]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Brosio, Manlio (1969). NATO: Facts and Figures. NATO Information Service.
- Ismay, Hastings (1954). NATO: The First Five Years. NATO.
- Fedder, Edwin (1973). NATO:The Dynamics of the Alliance in the Postwar World. Dodd, Mead & Company. ISBN 0-396-06621-6.
- ^ NATO Secretary General 17 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., NATO.
- ^ Adomaitis, Nerijus; Solsvik, Terje; Baczynska, Gabriela (24 Mart 2022). "Stoltenberg extends NATO term by a year amid Ukraine crisis". Reuters (İngilizce). 5 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2022.
- ^ LORNE, COOK (4 Temmuz 2023). "NATO again extends Secretary-General Stoltenberg's mandate, seeking safe familiarity". THE TIMES OF ISRAEL (İngilizce). 13 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2023.
- ^ "Nato names Stoltenberg next chief". BBC. 28 Mart 2014. 30 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2014.
- ^ "NATO allies extend Stoltenberg's term as secretary-general". www.politico.eu. 28 Mart 2019. 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2023.
- ^ "15th - 18th May: London". NATO Final Communiques 1949-1974. NATO Information Service. s. 56.
- ^ "The North Atlantic Treaty". 30 Ocak 1998 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2023.
- ^ Ismay, Lord. "NATO-The first 5 years 1949-1954". s. 24. 26 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2023.
- ^ Ismay, p. 28
- ^ Ismay, p. 41
- ^ Ismay, p. 31
- ^ Ismay, p. 37
- ^ Ismay, p. 48
- ^ Ismay, p.44
- ^ Ismay, p.46
- ^ Daniel, Clifton (13 Mart 1952). "Ismay Named Civilian Chief of Atlantic Pact Organization". The New York Times.
- ^ "Resolution on the Appointement of Lord Ismay". 7 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2023.
- ^ Brosio, p. 39
- ^ Fedder, p. 10
- ^ "11th-14th December: Paris". NATO Final Communiques 1949-1974. NATO Information Service. s. 104.
- ^ "Spaak for Ismay". The Washington Post. 16 Aralık 1956.
- ^ "NATO Who's who? – Deputy Secretaries General of NATO". NATO. 12 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2012.
- ^ "Civilian Organisation and Structures: The Secretary General". www.nato.int. 31 Mayıs 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2023.
- ^ Kardas, Saban. "Ankara Debates Rasmussen's Candidacy for NATO Secretary-General". The Jamestown Foundation. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2023.
- ^ "NATO Secretary General: How is he or she selected and for how long". 17 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2023.