Jump to content

Урўзгон вилояти

Координаталари: 32°48′0″Н 66°0′0″Э / 32.80000°Н 66.00000°Э / 32.80000; 66.00000
From Vikipediya
Урузган

اروزگان
Провинcе
Скйлине оф Урузган
32°48′0″Н 66°0′0″Э / 32.80000°Н 66.00000°Э / 32.80000; 66.00000
Аҳолиси
 (2020)
 436 079
[[Филе:|290пх|Урузган харитада]]
Урузган
Урузган

Урузгон (паштуча : اروزګان ; ارزگان ), шунингдек, Урозгон ёки Орузган деб ёзилади , Афг'онистоннинг о'ттиз то'ртта вилоятидан биридир . Урузгон мамлакат марказида жойлашган. Аҳолиси 436 079 киши[1] бўлиб, вилоят асосан қабила жамияти ҳисобланади. Таринкот вилоятининг пойтахти бо'либ хизмат қилади.

2004-йилда янги Дайкунди вилояти шимолдаги ҳудуддан о'йиб олинди. Урузгон Қандаҳор,Дайкунди, Г'азни, Зобул ва Ҳилманд вилоятлари билан чегарадош .

География

[edit | edit source]

Урузгон вилояти Афғонистоннинг жанубида жойлашган бўлиб, жанубда Зобул ва Қандаҳор,жануби-ғарбда Ҳилманд, шимолда Дайкунди ва шарқда Ғазни билан чегарадош. Урузгон 12,640 сқуаре километре (1,264,000 га).Вилоятнинг катта қисми тоғли ёки ярим тоғли, қолган қисми эса текисликлардан иборат[2]

Тарих

[edit | edit source]

Араблар Урузғонга биринчи бўлиб 7-асрда ислом динини олиб киргач, кейин ИХ асрда бу ерни забт этган Саффорийлар [1] . Минтақа қадимги Арахосиянинг бир қисми бўлган ва Аҳаменидлер қо'лига тушишидан олдин Мидия томонидан бошқарилган. Милоддан аввалги 330 йилда Искандар Зулқарнайн бу ҳудудни эгаллаб олди, лекин ҳукмронлик қилишни Салавкийларга қолдирди. Кейинчалик Ашока остидаги Маурялар томонидан эришилган ва бошқарилган. 7-асрга келиб, араблар илк бор келганларида, 9-асрда Саффорийлар томонидан ислом номи билан забт этилишидан олдин зунбиллар назорати остида эди. У 13-асрда мўғуллар истилосидан олдин Ғазнавийлар,сўнгра Ғурийлар қўлига ўтган. Бу ҳудудни Илхонликдаги Арг'ун хони, кейинчалик темурийлар, Муг'уллар ва Саффавийлар бошқарган.

1709-йилда Қандаҳорда Хотаклар сулоласи ҳокимият тепасига кўтарилиб, Сафавийлар устидан ғалаба қозонди.Кейин у бутун Афг'онистоннинг жанубини о'з назоратига олди,Дурроний пуштунларнинг аксарияти о'ша пайтда Ҳирот ҳудудида жойлашган эдии.1747-йилда Нодиршоҳнинг қо'мондонларидан бири Аҳмадшоҳ Дурроний афг'онларга раҳбар бо'лди ва Урузгон вилояти биринчилардан бо'либ унинг янги Дурроний империясининг бир қисми бо'либ,у ҳозирги Афг'онистон давлатига айланди. .

1980-йилларда Совет Иттифоқининг Афг'онистондаги уруши пайтида Урузган Совет Иттифоқи тарафдори кучлар ва мужоҳидлар о'ртасидаги жангларга гувоҳ бўлган. Маҳаллий мужоҳидларнинг энг ко'зга ко'ринган раҳбарларидан бири Жан Муҳаммад Хон эди.1994-йил охирида Урузгон Толибон томонидан босиб олинган. Улар 2001-йил охирида АҚШ бошчилигидаги кучлар томонидан аг'дарилган. Ҳамид Карзай ва унинг издошлари 2001-йилнинг октабр-ноябр ойлари орасида ҳудудни назорат қилиш учун Урузганга келган.

Яқин тарихи

[edit | edit source]
Афғонистон Миллий Хавфсизлик Кучлари 2008-йил декабр ойида Чуту кўприги яқинида кўприкнинг тантанали очилиш маросимида турибди.

2002-йил июн ойида Урузгондаги то'й зиёфати АҚШ ҳарбий-ҳаво кучлари томонидан ното'г'ри бомбардимон қилинди,натижада 30 нафар тинч аҳоли ҳалок бо'лди[3] Толибон қулаши ортидан - 2002-йил январидан 2006-йил мартигача - вилоятни Афг'онистон президенти Карзайнинг иттифоқчиси ва о'ша Попалзай пуштун қабиласидан бўлган Жан Муҳаммад Хон бошқарган.2006-йил март ойида Карзай Афг'онистон ҳукумати билан муроса қилган собиқ Толибон расмийси Мавлавий Абдул Ҳаким Мунибни Жан Муҳаммад Хон о'рнига тайинлади.

2006-йилнинг ёзида Урузгондаги исёнчилар НАТО- Афғон ҳарбийларининг “Тоғга босиш” операцияси нишонига олинган эди. 2007-йилнинг сентабрида Президент Карзай борган сари самарасиз бо'либ бораётган Мунибни лавозимидан четлатди.

2006-йил август ойида НАТО бошчилигидаги Халқаро хавфсизлик кучлари (ИСАФ) АҚШ бошчилигидаги коалициядан Урузган учун ваколатларни қабул қилди,чунки Нидерландия Урузган ишчи гуруҳи сифатида АҚШдан Вилоятни қайта тиклаш гуруҳига (ПРТ) қо'мондонликни олди. Голландия қо'мондонлиги остида австралиялик элемент ҳам мавжуд.

2009-йил декабр ойида Австралиянинг Махсус Операциялар Таск Гуруҳи (СОТГ) аскарлари.

Хавфсизлик хавотирлари ва Толибон исёнлари туфайли Урузгонда фақат битта халқаро ёрдам агентлиги доимий ваколатига эга.НАТОнинг ИСАФ гуруҳи Таринкотда ПРТни бошқаради. Ҳудуддаги 1400 голланд ва 1090 австралиялик аскар Голландиянинг " инкспот сиёсати " остида фақат Урузгандаги энг йирик аҳоли пунктларини (Деҳ Равуд, Чора ва Таринкот шаҳарлари) ҳимоя қилди. Бироқ, кучнинг мас'улият ҳудуди бутун вилоятни о'з ичига олган. 2010-йил август ойида Голландия парламентидаги сиёсий келишмовчиликдан со'нг 1950 нафар Голландия қо'шинлари о'з кучларини Урузган вилоятидан олиб чиқиб кетишди ва миссияни давом эттириш учун ПРТни АҚШ ва Австралияга қолдирди.

Таринкотдаги логистика текшируви вақтида афг'онларнинг о'тишини кузатаётган АҚШ армияси аскари.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Гиёҳванд моддалар ва жиноятчилик бўйича бошқармаси маълумотларига кўра,2006 ва 2007-йилларда Урузгондаги кўкнори экинлари рекорд даражага етган,чунки Афғонистон маъмурияти ёки Голландия кучлари томонидан уни йўқ қилиш бўйича жиддий ҳаракатлар амалга оширилмаган.

2007-йил 15-июндан 19-июнгача Голландия, Америка, Австралия ва Афг'он аскарлари Чора шаҳрини Толибон жангариларининг ҳужумидан ҳимоя қилишди .Голландия, Австралия[4] ва АҚШ матбуотидаги[5][6][7] хабарларда бу жанг Толибоннинг йилнинг энг йирик ҳужумларидан бири бўлган. Жанглар натижасида бир голланд аскари, 1 австралиялик аскар, 1 америкалик аскар,16 нафар афғон полициячиси, нома’лум сонли тинч аҳоли ва кўп сонли Толибон ҳалок бўлди.

2008-йил сентабрида Урузгандаги паштун Баракзай қабиласининг раҳбари ва Попалзай раҳбари Жан Муҳаммад Хоннинг азалий рақиби Рўзи Хон Чора туманидаги отишма пайтида ҳалок бўлган

Ғизоб тумани 2010-йил апрел ойи охирида ИСАФ кучлари томонидан вақтинчалик Толибондан тозаланган ва шаҳар аҳолиси қўзғолонидан ёрдам бергани айтилган[8][9].

2010-йил феврал ойида Ход яқинида,Лоcкҳеэд АC-130, Белл ОҲ-58 Киоwа вертолётлари ва Генерал Атомиcс МҚ-1 Предатор дронларининг биргаликдаги кучлари томонидан уч автомашинали карвондаги ўндан ортиқ тинч аҳоли ҳалок бўлди,улар уларни Толибон деб нотўғри танидилар. Ҳаво кучлари бир неча км узоқликда жанг қилаётган қуруқликдаги қо'шинларни ҳимоя қилишга уринган[10][11].

Транспорт

[edit | edit source]

2014-йил май ойидан бошлаб вилоятга Таринкот аэропорти хизмат ко'рсатган, у мунтазам равишда Кобулга то'г'ридан-то'г'ри ё'ловчи қатновини амалга оширган.

Сог'лиқни сақлаш

[edit | edit source]

Тоза ичимлик сувига эга хонадонлар улуши 2005-йилдаги 8 фоиздан 2011-йилда 27 фоизгача ошди[12] Малакали туғруқхона ходимлари иштирок этган туғилиш улуши 2005й-илдаги 6 фоиздан 2011-йилда 14 фоизгача кўтарилди[12]

Та'лим

[edit | edit source]

Умумий саводхонлик даражаси (6+ ёш) 2005-йилдаги 5 фоиздан 2011-йилда 17 фоизгача ошди[12]Умумий соф қабул даражаси (6–13 ёш) 2005-йилдаги 1 фоиздан 2011-йилда 49 фоизгача ошди[12]

Демография

[edit | edit source]
Урузгон вилояти туманлари

2020-йил ҳолатига ко'ра, вилоятнинг умумий аҳолиси тахминан 436,079 кишини ташкил қилади[1]. Вилоятда тахминан 45 000 та хонадон бор, уларнинг ҳар бирида ўртача олти кишидан иборат. Урузгоннинг ўтроқ аҳолисининг катта қисми этник пуштунлар ва этник ҳазораларга тегишли.[13] Кучи ко'чманчиларининг кичик аҳолиси ҳам бор, уларнинг сони фаслларга қараб о'згаради[13].

Аҳоли сони Қишлоқларни қайта тиклаш ва ривожлантириш вазирлиги, Афғонистон Марказий Статистика бошқармаси ва 2009-йилдаги алоқалар бўлими тадқиқотидан олинган.[14]

Урўзгонликлар консерватив ёки “қолоқ” деган номга эга[15].

Туманлар

[edit | edit source]
Урузг'ан вилояти туманлари
Туман Пойтахт. Аҳоли[16] Ҳудуд[17] Изоҳлар
Шаҳиди Ҳассас 86,100
Чора 98 750
Деҳ Равуд Деҳ Равуд 99 718
Хас Урузган 96 888
Таринкот Таринкот 110 476

Яна қаранг

[edit | edit source]
  • Афг'онистон вилоятлари

Манбалар

[edit | edit source]
  1. ↑ 1,0 1,1 „Эстиматед Популатион оф Афгҳанистан 2020-21“. Исламиc Републиc оф Афгҳанистан, Натионал Статистиcс анд Информатион Аутҳоритй. 2020-йил 3-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 6-июн.
  2. ↑ „иММАП_Урузган_Админ_/Ландс_А0_20110125“. Урузган Провинcе Жануарй 2011. 2016-йил 5-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 5-январ.
  3. ↑ „'Сcорес киллед' ин УС Афгҳан раид“. ББC Неwс (2002-йил 1-июл). Қаралди: 2018-йил 19-июл.
  4. ↑ „Ауссиэ троопс баcкед Дутч агаинст Талибан“. неwс.cом.ау (2007-йил 23-июн). 2007-йил 26-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 25-март.
  5. ↑ „Овер 100 диэ ин соутҳерн Афгҳан баттле“. УСА Тодай (2007-йил 18-июн). Қаралди: 2018-йил 19-июл.
  6. ↑ „Дутч милитарй чиэф сайс Талибан эхеcутед cивилианс дуринг фигҳтинг wитҳ НАТО форcес“. Интернатионал Ҳералд Трибуне (2007-йил 22-июн). 2007-йил 27-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 25-март.
  7. ↑ „Овер 100 Милитанц, Cивилианс анд Полиcе Киллед Ин Массиве Афгҳан Баттле“. Фох Неwс. Ассоcиатед Пресс (2007-йил 18-июн). Қаралди: 2018-йил 19-июл.
  8. ↑ „Ауссиэс ҳелп реcлаим Афгҳан тоwн“. СМҲ. ААП (2010-йил 29-апрел). Қаралди: 2018-йил 19-июл.
  9. ↑ „Фром гунфире то говернанcе ин Гизаб“. АДФ (2010-йил 29-апрел). Қаралди: 2018-йил 19-июл.
  10. ↑ Давид С. Cлоуд. „Анатомй оф ан Афгҳан wар трагедй“. Лос Ангелес Тимес (2011-йил 10-апрел). Қаралди: 2018-йил 19-июл.
  11. ↑ Карин Бруллиард. „Дроне операторс бламед ин аирстрике тҳат киллед Афгҳан cивилианс ин Фебруарй“. Тҳе Wашингтон Пост (2010-йил 30-май). Қаралди: 2018-йил 19-июл.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 „Арчиве, Cивил Милитарй Фусион Cентре“. 2014-йил 31-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2014-йил 30-май.
  13. ↑ 13,0 13,1 „Урузган Провинcе“. Програм фор Cонфлиcт анд Cултуре Студиэс. Навал Постградуате Счоол (НПС). 2013-йил 29-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2013-йил 25-октябр.
  14. ↑ Тҳе Лиаисон Оффиcе, Тҳреэ Еарс Латер: А Соcиополитиcал Студй оф Урузгун Провинcе фром 2006 то 2009
  15. ↑ „Арчивед cопй“. 2022-йил 19-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 12-ноябр.
  16. ↑ „Урозган Провинcе“. Унитед Натионс. Афгҳанистан'с Министрй оф Рурал Реҳабилитатион анд Девелопмент (2006–2007). 2013-йил 14-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2012-йил 18-июл.
  17. ↑ Афгҳанистан Геограпҳиc & Тҳематиc Лаерс Ретриэвед 2018-07-19.
  • ↑ ↑

Андоза:Геограпҳиc лоcатион

Retrieved from "https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Uroʻzgon_viloyati&oldid=5093782"