Kontent qismiga oʻtish

Keplerʼs Supernova

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

 

Kepler Supernova
Kashf etilishi
Kashf etilgan sanasi 1604-yil, 8-9- oktyabr
Mehvar tasnifi
Davr J2000

SN 1604, shuningdek, Keplerning o'ta yangi yulduzi, Keplerning yangi yulduzi yoki Kepler yulduzi sifatida ham tanilgan. Ia sinfidagi o'ta yangi yulduz bo'lib, Somon yo'lidagi, Ophiuchus yulduz turkumida paydo bo'lgan.1604-yilda paydo bo'lgan bo'lib, bu bizning galaktikamizdagi eng so'nggi o'ta yangi yulduz bo'lib, shubhasiz, qurollanmagan ko'z bilan ko'rish mumkin.[1] Yerdan 6 kiloparsek (20 000 yorug'lik yili) uzoqlikda joylashgan. O'ta yangi yulduzlar uchun joriy nomlash tizimi qabul qilinishidan oldin, u De Stella Nova'da tasvirlangan nemis astronomi Johannes Kepler nomi bilan atala boshlangan.[2]

Kuzatuvlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qurollanmagan ko'z bilan ko'rinadigan Kepler yulduzi, o'zining eng yuqori cho'qqisida tungi osmondagi boshqa yulduzlarga qaraganda yorqinroq bo'lib, ko'rinadigan kattaligi -2,5. U kun davomida uch haftadan ko'proq vaqt davomida ko'rinadi. Uni kuzatilishi haqidagi tarixiy yozuvlar, Yevropa, Xitoy, Koreya va Arab manbalarida mavjud.[3][4]

Jogannes Keplerning De Stella Novadan (1606) asl chizmasi. Stella novaning joylashuvi tasvirlangan, N belgisi bilan belgilangan (8 katakcha pastga, chapdan 4 ta yuqoriga)

Bu bir avlodda kuzatilgan ikkinchi o'ta yangi yulduz edi ( SN 1572dan keyin Tycho Brahe tomonidan Cassiopeia da ko'rilgan). Somon yo'lida boshqa o'ta yangi yulduzlar aniq kuzatilmadi, ammo 1885-yilda S Andromeda bizning galaktikamizdan tashqaridagi boshqa ko'plab yulduzlar kuzatilgan. Katta Magellan tumanligidagi SN 1987A ni oddiy ko'z bilan ko'rsa bo'ladi.[5]

Signallari Yerga yetib borishi mumkin bo'lgan ikkita Somon yo'li o'ta yangi yulduzlari haqida dalillar mavjud. 1680 va 1870 - Cassiopeia A va mos ravishda G1.9+0.3. O'sha yillarda ikkalasi ham aniqlangani haqida hech qanday tarixiy ma'lumot yo'q. Ehtimol yulduzlararo changning yutilishi ularning nurini zaiflashtirgan.[6]

Kepler o'ta yangi yulduzining qoldig'i o'ziga xos prototip ob'ektlardan biri hisoblanadi va hali ham astronomiyada ko'p tadqiqot qilinadigan ob'ekt hisoblanadi.[7]

Bahslar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

O'sha davr astronomlari (shu jumladan Kepler) Mars va Yupiterning birlashuvini kuzatish bilan shug'ullanishgan, ular Baytlahm yulduzi bilan bog'langan xayrli birikma nuqtai nazaridan ko'rishgan. Biroq, bulutli ob-havo Keplerga samoviy kuzatuvlarni amalga oshirishga to'sqinlik qildi. Shunga qaramay, uning hamkasblari astronomlar Vilgelm Fabri, Maykl Maestlin va Helisaeus Roeslin 9 oktyabr kuni kuzatuvlar o'tkazishga muvaffaq bo'lishdi, ammo o'ta yangi yulduzni qayd etmadilar. [8] Yevropadagi birinchi kuzatuv 1604-yil 9-oktabrda Italiyaning shimolidagi Lodoviko delle Kolombe tomonidan qayd etilgan [9] Kepler o'z kuzatuvlarini faqat 17 oktyabr kuni Pragadagi imperator Rudolf II uchun imperator saroyida ishlayotgan paytda boshlashga muvaffaq bo'ldi. [10] Keyinchalik o'ta yangi yulduz uning nomini oldi, garchi u uning birinchi kuzatuvchisi bo'lmasa ham, uning kuzatuvlari ob'ektni butun yil davomida kuzatib bordi. Bu kuzatishlar uning De Stella nova in pede Serpentarii ("Ophiuchus oyog'idagi yangi yulduz haqida", Praga 1606) kitobida tasvirlangan.

Delle Colombe-Galileo bahsi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1606-yilda Delle Colombe "Discourse of Lodovico delle Colombe" asarini nashr etdi. Unda u "1604-yil oktyabr oyida paydo bo'lgan yulduz na kometa, na yangi yulduz" ekanligini ko'rsatadi va Galileo Galilei ushbu imkoniyatdan foydalangandan so'ng, u kosmologiyaga Aristotelcha qarashni himoya qilgan.[11] Galileyning da'volarining tavsifi quyidagicha edi:

Galileo parallaksning ma'nosi va ahamiyatini tushuntirib berdi. Nova hech narsani anglatmasligini aytdi va u Oydan tashqarida joylashgan degan xulosaga keldi. Bu yerda u bitta o'qini yuborib, to'xtagan bo'lishi mumkin. Buning o'rniga u Aristotel koinotni boshqa nazariyani chizdi. Nova, ehtimol, Aristotel kometalari kabi yerdan chiqarilgan va o'zida aks ettirilgan quyosh nurlari bilan porlab turadigan ko'p miqdordagi havoga ega materiallardan iborat edi. Biroq, ulardan farqli o'laroq, u Oydan tashqariga chiqishi mumkin. U nafaqat osmonga o'zgarishlar olib keldi, balki sof kvintessensiyaga buzilgan tuproq elementlarini olib kirish orqali provokatsion tarzda amalga oshirdi. Bu osmonni vayron qiluvchi imkoniyatlarni oshirdi. Yulduzlararo bo'shliq bizning atmosferamizga o'xshash narsa bilan to'ldirilgan bo'lishi mumkin. Masalan, Stoiklar fizikasida, Tixo 1572-yildagi "Nova" haqidagi uzun hisobotida bu haqda gapirgan. Va agar osmonning materiali quyida joylashgan jismlarning materialiga o'xshasa, bizning qo'limiz ostidagi jismlar bilan tajribaga asoslangan harakat nazariyasi samoviy mintaqalarga ham tegishli bo'lishi mumkin. "Ammo men hamma narsa men aytganimdan boshqacha bo'lishi mumkin emas deb o'ylaydigan darajada dadil emasman."[12]

Kepler-Roeslin bahsi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Keplerning "De Stella Nova" (1606) asarida u bu o'ta yangi yulduz haqida Roeslinni tanqid qilgan. Keplerning ta'kidlashicha, o'zining munajjimlar bashoratida Roeslin faqat ikkita kometani, 1556 va 1580 -yillardagi Buyuk kometani tanlagan. Roeslin 1609-yilda bu haqiqatan ham u qilgan ish deb javob berdi. Kepler o'sha yilning oxirida javob berganida, u shunchaki Roeslin kengroq ma'lumotlarni kiritish orqali yaxshiroq dalillar keltirishi mumkinligini aytgan.[13]

Supernova qoldig'i

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xira tumanlik 1941-yilda Mount Wilson rasadxonasida SN 1604 ning o'ta yangi yulduzi qoldig'i bo'lgan yorqinligi 19 mag bilan topilgan.[14] Ko'rinadigan yorug'likda faqat filamentlarni ko'rish mumkin. Biroq, bu kuchli radio manbasi bo'lib, uning diametri 4 arc ni tashkil etadi. Uning masofasi hali yaxshi aniqlanmagan, ammo 3 dan 7 kiloparsekgacha (10 000 dan 23 000 yorug'lik yili) o'rtasida deb taxmin qilinadi.[15]

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Foydalanilgan adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Kepler's Supernova: Recently Observed Supernova“. Universe for Facts. 2019-yil 4-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 21-dekabr.
  2. ↑ Reynolds, S. P.; Borkowski, K. J.; Hwang, U.; Hughes, J. P.; Badenes, C.; Laming, J. M.; Blondin, J. M. (2 October 2007). "A Deep Chandra Observation of Kepler's Supernova Remnant: A Type Ia Event with Circumstellar Interaction". The Astrophysical Journal 668 (2): L135–L138. doi:10.1086/522830. 
  3. ↑ Stephenson, F. Richard & Green, David A., Historical Supernovae and their Remnants, Oxford, Clarendon Press, 2002, pp. 60–71.
  4. ↑ Neuhäuser, Ralph; Rada, Wafiq; Kunitzsch, Paul; Neuhäuser, Dagmar L. (2016). "Arabic Reports about Supernovae 1604 and 1572 in Rawḥ al-Rūḥ by cĪsā b. Luṭf Allāh from Yemen". Journal for the History of Astronomy 47 (4): 359–374. doi:10.1177/0021828616669894. 
  5. ↑ „SN1987A in the Large Magellanic Cloud“. ESO.org. European Southern Observatory (2019-yil 27-fevral). Qaraldi: 2019-yil 25-noyabr.
  6. ↑ „Chandra X-Ray Observatory“. Discovery of Most Recent Supernova in Our Galaxy, May 14, 2008. Qaraldi: 2012-yil 2-may.
  7. ↑ „Chandra :: Photo Album :: Kepler's Supernova Remnant :: September 11, 2012“. chandra.harvard.edu. Qaraldi: 2020-yil 12-aprel.
  8. ↑ Burke-Gaffney, W. (1937). "Kelper and the Star of Bethlehem". Journal of the Royal Astronomical Society of Canada 31: 417–425. http://adsbit.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?1937JRASC..31..417B&defaultprint=YES&filetype=.pdf. Qaraldi: 21 January 2018. Keplerʼs Supernova]]
  9. ↑ Delle Colombe L., Discorso di Lodovico Delle Colombe nel quale si dimostra che la nuova Stella apparita l’Ottobre passato 1604 nel Sagittario non è Cometa, ne stella generata, ò creata di nuovo, ne apparente: ma una di quelle che furono da principio nel cielo; e ciò esser conforme alla vera Filosofia, Teologia, e Astronomiche dimostrazioni, Firenze, Giunti, 1606.
  10. ↑ „Bill Blair's Kepler's Supernova Remnant Page“. 2016-yil 16-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 7-oktyabr.
  11. ↑ delle Colombe, Lodovico. Discorso di Lodovico delle Colombe (it), 1606. 
  12. ↑ Heilbron, John L. (2010).
  13. ↑ Fritz. „Dialogical Structures in 17th Century Controversies“. www.festschrift-gerd-fritz.de. Gerd fritz. Qaraldi: 2018-yil 21-yanvar.
  14. ↑ Baade, W. (1943). "Nova Ophiuchi of 1604 AS a Supernova". The Astrophysical Journal 97: 119. doi:10.1086/144505. https://archive.org/details/sim_astrophysical-journal_1943-03_97_2/page/119. 
  15. ↑ Patnaude, Daniel J.; Badenes, Carles; Park, Sangwook; Laming, J. Martin (2012). "The Origin of Kepler's Supernova Remnant". The Astrophysical Journal 756 (1): 6. doi:10.1088/0004-637X/756/1/6. 

Qo'shimcha o'qish uchun adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Keplerʼs_Supernova&oldid=5327249" dan olindi