Deriti siviłi

Logo dei deriti siviłi e chełi pułìteghi

I deriti siviłi i ze l'insieme de łe libartà e de łe prerogative garantizae a łe persone fìzeghe, ła so viołasion ła połe conportare grandi problemi morałi a ła comunità e a łe istese persone.

No i ga a che védar solché col sìnguło indivìduo, ma łe połe esténderse a łe organizasion de łe cuałe el sitadin fa forma parte (par ezénpio, łe asociasion, anca pułìteghe). I połe configurarse de consevensa cofà tutełe de baze de ła persona, garantizae, oncó, in primo liogo da ła Costitusion e disiplinae de sevente da ła leje.

Mension istòreghe

La prima intestasion de na leje che ła sancise un derito fondamentałe, inte el spesìfego inerente a ła libartà de culto, el ze forse el dodèzemo edito in piera de Ashoka, che el provien dal 250 v.C. ca. e el scrive:

.

I deriti pułìteghi ativi e pasivi i ze reconosesti invese solché che ai sitadini.

Deriti siviłi e deriti umani

I deriti siviłi, secondo na difarente inpostasion, invese, i difarise dai deriti umani, i cuałi sołi i gnen considerai atribusion universałi che łe presinde da ła sitadinansa o da ła leje nasionałe. In ste inpostasion, i deriti siviłi i połe vegner estendesti da ła leje ai no sitadini che i ghe ze inte i confini teritoriałi de un Stato, mentre i deriti naturałi o i deriti umani i partégne a tuti chełi èsari umani, presindendo dal teritòrio inte el cuało ste persone łe ghe sìpia.
Par ezénpio, el fiłòzofo John Locke el sostegnia che i deriti naturałi de ła vita, de ła libartà e de ła propietà i gàpie da vegner trasmudai in deriti siviłi e protezesti dal stato sovran intrà i ponti del contrato sociałe. Altri i ga sostegnesto che łe persone łe ciàpee deriti cofà un dono inałienàbiłe da ła divinità o da un'era antesedente a cueła de ła formasion dei goerni.