نوێنەرایەتیی زەینی

نوێنەرایەتیی زەینی (mental representation، وەرگێڕانەکانی تر: نواندنەوەی زەینی، نوێنەرایەتیکردنی زەینی)، لە بوارەکانی سایکۆلۆجی و زانستی دەمار و فەلسەفەی زەین و زانستگەلی ناسیارەکیدا، بریتییە لە ھێما یا وێنە یا پێکھاتەیەک کە گوایە لە ناو زەیندا دروست دەبێ و واقیعی دەرەوەی زەین دەنوێنێتەوە. بە مانایەکی تر، باوەڕ ئەوەیە کە لە ئاکامی ڕووبەڕووبوونەوەی زەین و جیھان، ھێما یا پێکھاتە یا وێنەگەلێک لە ناو زەیندا دروست دەبن کە نوێنەری واقیعی دەرەوەن، یا جیھان و ئەوەی تێیدایە نوێنەرایەتی دەکەن.^[١]^[٢]

ئەمە، ھەر لە کۆنەوە، یەکێک لە زاڵترین و پەسەندکراوترین ڕێگاکان بووە بۆ ڕوونکردنەوەی سروشتی ئیدیاکان و تێگەیشتەکان.

لە تیۆرییەکەی کانت دەرھەق بە مەعریفەتدا

بە گوێرەی کانت، یەکەمین و ھەرەگرنگترین فاکت لەمەڕ زەینی بەئاوەزی مرۆڤ دەسەڵاتی «نواندن»یەتی (بە ئەڵمانی: Vorstellungskraft). ئەمە بەو مانایەیە کە ۱) شتێ وەکوو X ھەیە کە دادەنرێتە بەردەم زەینی مرۆڤ ، ۲) ئەوەی X دادەنێتە بەردەم زەین «نوێنەرایەتی»یەکە و، ۳) ئەو نوێنەرایەتییە دەگەڕێتەوە بۆ شتێکی تر، کە ئۆبژەکەیە، یانی خودی X. کانت نوێنەرایەتییەکان دەکاتە چوار بەش:^[٣]

بیناوەکان: نوێنەرایەتیگەلێ کەوا ھەستیاری (sensibility) بەرھەمیان دێنێ و «تاک»ن و بێناوبژی بۆ ئۆبژە دەگەڕێنەوە. یا ئەزموونین، یا نائەزموونی و پەتین (بۆشایی و کات).
تێگەیشتەکان: نوێنەرایەتیگەلێ کەوا تواناییی تێگەیشتن بەرھەمیان دێنێ و «تێکڕایی»ن و بە ناوبژییەوە دەگەڕێنەوە بۆ سەر ئۆبژە و، ئەو ئۆبژەیە باس و وەسف دەکەن. یا ئەزموونین، یا نائەزموونی و پەتین (کاتەگۆرییەکان).
ئیدیاکان: نوێنەرایەتیگەلێ کەوا ھێزی ئەقڵ بەرھەمیان دێنێ و نائەزموونی و پەتی و بەرزەجێیانەن.
خەیاڵەکان: نوێنەرایەتیگەلێ کەوا تواناییی خەیاڵکردن بەرھەمیان دێنێ. سکیماکان لەمانەن.

سەرچاوەکان

^ Morgan، Alex (2014). «Representations Gone Mental» (PDF). Synthese. 191 (2): 213–44. doi:١٠.١٠٠٧/s١١٢٢٩-٠١٣-٠٣٢٨-٧. S2CID ١٨١٩٤٤٤٢. {{cite journal}}: نرخی |doi= بپشکنە (یارمەتی); نرخی |s2cid= بپشکنە (یارمەتی)
^ Vision. A Computational Investigation into the Human Representation and Processing of Visual Information. The MIT Press. ٢٠١٠. ژپنک ٩٧٨-٠٢٦٢٥١٤٦٢٠.
^ Wuerth، Julian (٢٠٢١). The Cambridge Kant Lexicon. Cambridge University Press. لاپەڕە 388–389.

[:0-1] Morgan، Alex (2014). «Representations Gone Mental» (PDF). Synthese. 191 (2): 213–44. doi:١٠.١٠٠٧/s١١٢٢٩-٠١٣-٠٣٢٨-٧. S2CID ١٨١٩٤٤٤٢. {{cite journal}}: نرخی |doi= بپشکنە (یارمەتی); نرخی |s2cid= بپشکنە (یارمەتی)

[2] Vision. A Computational Investigation into the Human Representation and Processing of Visual Information. The MIT Press. ٢٠١٠. ژپنک ٩٧٨-٠٢٦٢٥١٤٦٢٠.

[3] Wuerth، Julian (٢٠٢١). The Cambridge Kant Lexicon. Cambridge University Press. لاپەڕە 388–389.

[١]

[٢]

[٣]