Παννονία

Θέση της Παννονίας στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία

Η επαρχία της Παννονίας τον 1ο αιώνα μ.Χ.

Η επαρχία της Παννονίας το 2ο αιώνα μ.Χ.

Η Παννονία είναι αρχαία περιοχή της κεντρικής Ευρώπης, που οριζόταν βόρεια από το Δούναβη και βρισκόταν στη θέση της σημερινής Ουγγαρίας και εν μέρει της Κροατίας, της Σερβίας, της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, της Σλοβενίας, της Αυστρίας και της Σλοβακίας.

Η περιοχή λέγεται πως έλαβε την ονομασία της από την ιαπετική ρίζα -πεν- που σημαίνει: υγρός και νερό, λόγω των πολλών ποταμών που την διασχίζουν. Ωστόσο δεν αποκλείεται η ονομασία Παννονία να σχετίζεται και με την αρχαία πόλη της Κρήτης Παννόνα ή Φαννόνα που βρίσκεται στο χωριό άγιος Θωμάς. Η ονομασία που της έδιναν οι αρχαίοι Έλληνες γεωγράφοι ως Παιονία, ίσως να προϋποθέτει και κάποια γλωσσική συσχέτιση με την Παιονία του νότου.

Υποστηρίζεται ότι οι κάτοικοι της Παννονίας ήταν Ιλλυριοί σε άμεση όμως γειτνίαση με τους Θράκες στα ανατολικά (Δάκες) και στα νοτιοανατολικά (Δάρδανοι και Μοισοί). Ενδείξεις υπάρχουν από το Παννονικό φύλο των Βρεύκων που ζούσε στην αρχαία Σιγγιδόνα (Βελιγράδι) και των Αμαντίνων στα ανατολικά των Βρεύκων (συγγενών των Αμάντων, οι οποίοι κατά τον Στέφανο Βυζάντιο ήταν το θρακικό φύλο των Αβάντων από την Τροία). Εκτός αυτού πόλεις της Παννονίας ήταν η Ηράκλεια (η σημερινή Τακ της κεντρικής Ουγγαρίας), το Βριγέτιο (η Szőny της Ουγγαρίας), η Σάλα, η Σκαραβαντία (το Σόπρον της βορεοδυτικής Ουγγαρίας), η Κέρτισσα, στο σημερινό Τζάκοβο της Κροατίας). Μετά τους Θράκες καί τους Ιλλυριούς, εισέβαλαν στην χώρα οι Κέλτες (4ος αι. π.Χ.) που νικήθηκαν από τους Δάκες του Βοιρεβίστα το 60 π.Χ.

Ρωμαϊκή κατάκτηση και οργάνωση της Παννονίας

Το 35 π.Χ. εισέβαλαν στην Παννονία τα στρατεύματα του Οκταβιανού (που δεν έφερε ακόμα τον τίτλο του Αυγούστου). Σύμφωνα με το Σουητώνιο ο Οκταβιανός τραυματίστηκε δύο φορές στη διάρκεια αυτής της εκστρατείας. Στη συνέχεια ο Οκταβιανός ασχολήθηκε αποκλειστικά με τον αγώνα για την εξουσία κατά του Μάρκου Αντώνιου.

Μεταξύ 12 και 9 π.Χ. οι Ρωμαίου υπό τη διοίκηση του Τιβέριου ξαναεπιχείρησαν την κατάκτηση της Ιλλυρίας. Ο Τιβέριος πρέπει να επενέβη εκ νέου μεταξύ 6 και 9 μ.Χ. για να καταστείλει μια Ιλλυρική εξέγερση στο πλαίσιο ενός δύσκολου πολέμου, όπου συμμετείχαν τουλάχιστον 15 λεγεώνες και άλλα βοηθητικά σώματα, μια σημαντική δύναμη μεταξύ 150 000 και 180 000 στρατιωτών. Μετά τη νίκη του η Ιλλυρία διαιρέθηκε σε Δαλματία και Παννονία. Η Παννονία οργανώθηκε σε αυτοκρατορική επαρχία, διοικούμενη από ένα Ρωμαίο έπαρχο, επικεφαλής τριών λεγεώνων.

Το 14 μ.Χ, με την ενθρόνιση του παλιού τους στρατηγού Τιβέριου, οι λεγεώνες της Παννονίας και της Γερμανίας εξεγέρθηκαν και απαίτησαν μισθό ίσο με εκείνο των πραιτωριανών που έδρευαν στη Ρώμη. Η πειθαρχία επαναφέρθηκε σύντομα από το Δρούσο, γιο του νέου αυτοκράτορα, που επίσης αναδιοργάνωσε την επαρχία και ξεκίνησε την κατασκευή νέων δρόμων.

Ο Δρούσος ξεκίνησε την κατάληψη της περιοχής βόρεια του ποταμού Δράβου, κατασκευάζοντας 18 ως 20 ρωμαϊκά φρούρια σε Ακουίνκουμ (στη Βουδαπέστη-Ομπουντα), Αραμπόνα (Γκιόρ), Μπριγκέτιο, Γκόρσιουμ,, Λουσόνιουμ (Ντουνακομλόντ), Mάλατα, και Τευτομπούργκιουμ (Ντάλι).

Ο Τάκιτος αναφέρει επίσης ότι το 50 μ.Χ., επί της βασιλείας του αυτοκράτορα Κλαύδιου, ο Βάννιος, βασιλιάς των Κουαδών (γερμανικό φύλο), εκδιώχθηκε από τους δικούς του υπηκόους, που είχαν κάποια στιγμή ζητήσει τη βοήθεια του βασιλιά των Ερμουνδούρων (γερμανικό φύλο), κάποιου Βιμπίλιου, και των Λύγιων. Ο Κλάυδιος, ανησυχώντας για τα γεγονότα αυτά αλλά αρνούμενος να παρέμβει άμεσα στη σύγκρουση, διέταξε τον κυβερνήτη της Παννονίας Παλπιέλο Ιστρο "να καταλάβει την όχθη του Δούναβη με τη λεγεώνα του και βοηθητικές δυνάμεις από την ίδια τη χώρα" για να διασφαλίσει την προστασία των ηττημένων και την αποτροπή της εισβολής των νικητών βαρβάρων στη ρωμαϊκή επαρχία. Η λεγεώνα ήταν η XV Apollinaris και το νέο φρούριο, όπου εγκαταστάθηκε, ήταν εκείνο του Κάρνουντουμ (Μπαντ Ντόιτς-Αλτενμπουργκ, Αυστρία). Στη συνέχεια οι γιοι της αδελφής του Βάννιου, Βάγκιων και Σίδων, μοιράστηκαν το μεγάλο βασίλειο των Σουηβών (Κουαδών και Μαρκομάνων) αλλά διατήρησαν την απόλυτη πίστη τους στη Ρώμη και η σύγκρουση αποφεύχθηκε.

To 69 η στρατιά του Δούναβη εξεγέρθηκε εκ νέου, αλλά για πολιτικούς λόγους : όταν στη Ρώμη οι πραιτωριανοί δολοφόνησαν το νόμιμο αυτοκράτορα Γάλβα, η στρατιά του Ρήνου επέβαλε το Βιτέλλιο, αλλά η ο στρατιά του Δούναβη συσπειρώθηκε γύρω από το Βεσπασιανό, και συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάρρησή του στο θρόνο του αυτοκράτορα.

Ο Βεσπασιανός εξετίμησε τη σημασία των παραδουνάβιων επαρχιών και ίδρυσε πολλές αποικίες βετεράνων στην Παννονία, μεταξύ αυτών το Σίρμιο (σημερινή Σρέμσκα Μιτρόβιτσα) και τη Σίσια (σημερινό Σίσακ). Ο στρατός κατέστη παράγων εκρωμαϊσμού των τοπικών πληθυσμών και, ως μεγάλος καταναλωτής, πρόξενος βιοτεχνικής και εμπορικής δρασηριότητας. Οι ντόπιοι που απασχολούντο στις ρωμαϊκές μονάδες απέκτησαν την ιδιότητα του ρωμαίου πολίτη και πήραν ως επώνυμο το όνομα του βασιλεύοντα αυτοκράτορα, πράγμα που εξηγεί τη παρουσία Φλάβιων, όπως ο Φλάβιος Κωνστάντιος Χλωρός, Βαλέριων και Αυρήλιων. Η Παννονία έγινε σταυροδρόμι στρατιωτικών και εμπορικών δρόμων στους άξονες Ρήνου-Βαλκανίων και Ιταλίας-Βαλκανίων και του εμπορικού δρόμου προς τη Βαλτική. Δύο εμπορικοί δρόμοι διέσχιζαν την Παννονία εκ δυσμών προς ανατολάς :

• ο ένας εχόταν από τη Βόρεια Ιταλία από την κοιλάδα του Δράβου
• ο άλλος είναι η περιφερειακή οδός κατά μήκος του Δούναβη από τη Ρετία και τη Νορική.

Οι δύο αυτοί δρόμοι συναντιόντουσαν στη Μούρσα (σημερινό Όσιγιεκ) και συνέχιζαν από το Σίρμιο προς τη Μοισία.

Προς το 105 ο Τραϊανός διαίρεσε την επαρχία σε Ανω Παννονία στα δυτικά και Κάτω Παννονία στα ανατολικά. Τα προσδιοριστικά αυτά δεν καθορίζονταν μόνο από την έννοια της πορείας του Δούναβη, αλλά επίσης από την απόσταση σε σχέση με τη Ρώμη ακολουθώντας τους οδικούς άξονες : ο ταξιδιώτης που ερχόταν από την Ιταλία συναντούσε πρώτα την Ανω Παννονία και μετά την Κάτω Παννονία. Οι μεγαλύτερες πόλεις της Ανω Παννονίας ήταν :

• Κάρνουντουμ, η πρωτυεύουσα (σημ. Μπαντ Ντόιτς-Αλτενμπουργκ)
• Μπριγκέτιο (Σζόνι)
• Σίσια (Σίσακ), έδρα νομισματοκοπείου από το Γαλλιηνός μέχρι περίπου το 410
• Βιντομπόνα (η σημερινή Βιέννη), που φιλοξένησε το γενικό στρατηγείο του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου κατά τον πόλεμό του κατά των Κουαδών και Μαρκομάνων.

Εκείνες της Κάτω Παννονίας ήταν :

• Ακουμίνκουμ (Σλανκάμεν-Σερβία)
• Σίρμιο (Σρέμσκα Μιτρόβιτσα)
• Μούρσα (Όσιγιεκ)
• Ακουίνκουμ (Αλτ-Οφεν κοντά στη Βουδαπέστη).

Ο στρατηγικός ρόλoς της Παννονίας στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία

Λαοί της Παννονίας.

Στο τέλος του 2ου αιώνα η Παννονία αποκτά μεγάλη στρατηγική σημασία για τις επικοινωνίες μεταξύ δύσης και ανατολής της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που θα της επιτρέψει να απωθήσει τις γερμανικές επιδρομές που περνούσαν το Δούναβη ή να αντιμετωπίσει ανταγωνιστές για τον τίτλο του αυτοκράτορα.

• Ο Μάρκος Αυρήλιος απωθεί τους Κουαδούς, Μαρκομάνους, Ιαζύγκους και Σαρμάτες και μετά τους αντιμετωπίζει στα εδάφη τους μεταξύ 167-175 και 177-180. Είναι τέτοιες οι ήττες των Κουαδών και Μαρκομάνων, που τα σύνορα του Μέσου Δούναβη θα παραμείνουν ασφαλή για πάνω από δυο γενιές. Ο Μάρκος Αυρήλιος πεθαίνει στη Βιέννη το 180.
• Το 193 ο Σεπτίμιος Σεβήρος ανακηρύσσεται αυτοκράτορας στο Κάρνουντουμ από τις δεκαπέντε λεγεώνες της Γερμανίας, Νορικής, Παννονίας, Δαλματίας και Μοισίας. Φτάνοντας στη Ρώμη διώχνει τις ομάδες των πραιτωριανών και τις αντικαθιστά με πλήθος Ιλλυριών στρατιωτών. Η δύναμη της στρατιάς του Δούναβη χρησιμοποιείται εναντίον των άλλων υποψήφιων για την Αυτοκρατορία, του Πεσκήνιου Νίγηρα και κατόπιν του Κλόδιου Αλβίνου.
• Το 214 ο Καρακάλλας πραγματοπιεί μια περιοδεία επιθεώρησης στο Δούναβη πριν περάσει στην Ασία. Τα σύνορα μεταξύ των δύο επαρχιών της Παννονίας είναι ελαφρώς αλλαγμένα : η περιοχή του Μπριγκέτιο έχει αποδοθεί στην Κάτω Παννονία.
• Το 235 ο Μαξιμίνος ο Θραξ εγκαθιστά την αυτοκρατορική αυλή στο Σίρμιο για να πολεμήσει καλύτερα τους Σαρμάτες και τους Δάκες.
• Το 248 η πίεση στο Δούναβη αυξάνεται, στη Μοισία εισβάλλουν Γότθοι και Βάνδαλοι, τα Βαλκάνια λεηλατούνται. Οι λεγεώνες της Παννονίας ανακηρύσσουν αυτοκράτορα το στρατηγό τους Πακατιανό, to 249 (αλλά δολοφονήθηκε λίγο αργότερα από τους στρατιώτες του) και στη συνέχεια το Δέκιο, που σκοτώθηκε στη Μοισία σε μια εκστρατεία κατά των Γότθων.
• Από το 249 οι Κουάδοι και οι Σαρμάτες εισβάλλουν στην Παννονία, οι Γότθοι διασχίζουν τη Μοισία και λυμαίνονται τα Βαλκάνια και τις ακτές της Μοισίας, ενώ οι λεγεώνες ανακηρύσσουν σχεδόν παντού εφήμερους σφετεριστές.
• Το 258 ο αυτοκράτορας Γαλλιηνός αποφασίζει να στείλει στρατεύματα από την Παννονία στη Γερμανία για να ενισχύσουν την άμυνα του Ρήνου έναντι των επιθέσεων των Φράγκων. Έξαλλος, ο κυβερνήτης της Παννονίας Ιντζένουους διαμαρτύρεται κατά της απόφασης αυτής, που εκθέτει ανυπεράσπιστη την επαρχία του. Ο Γαλλιηνός αναγκάζεται να στείλει εναντίον του τον αρχηγό του ιππικού του Αυρέολο. Ο Ιντζένουους ηττάται στη Μούρσα το 258.
• Το 259 ο στρατηγος Ρεγαλιενός, ενώ ασχολείτο με την υπεράσπιση της Παννονίας, επωφελείται από τη σύλληψη του Βαλεριανόύ από τους Πάρθους για να αυτοανακηρυχθεί αυτοκράτορας. Οι Σαρμάτες, οι Κουάδοι και οι Ροξολανοί επωφελούνται της ευκαιρίας για να διασχίσουν το Δούναβη και συντρίβουν το Ρεγαλιενό.
• Το 270-271 ο αυτοκράτορας Αυρηλιανός αποκαθιστά την ασφάλεια στην Παννονία με τις νίκες του επί των Γερμανών.
• Το 278-279 ο αυτοκράτορας Πρόμπος απαλλάσσει την Παννονία από τις τελευταίες ορδές γερμανικών επιδρομών. Το 282 αναθέτει στους στρατιώτες του εργασίες αποκατάστασης γύρω από το Σίρμιο αλλά τα στρατεύματά του επαναστατούν και τον θανατώνουν.

Η αναδιοργάνωση της Αυτοκρατορίας

Ο Δαλματός Διοκλητιανός ανεβαίνει στην εξουσία το 284 και θέτει τέρμα στη σειρά των σφετερισμών θεσπίζοντας το σύστημα της τετραρχίας. Ο Παννόνιος Μαξιμιανός ανεβαίνει στην εξουσία το 285. Οι τετράρχες αναδιοργανώνουν τις επαρχίες για να βελτιώσουν τη διοίκηση και την άμυνα :

• η Κάτω Παννονία διαιρέθηκε σε δύο : στο βορρά τη Βαλέρια (από το όνομα της οικογένειας του Διοκλητιανού) με πρωτεύουσα το Ακουίνκουμ και στο νότο την Παννονία Σεκούντα με πρωτεύουσα το Σίρμιο.
• η Ανω Παννονία διαιρέθηκε επίσης σε δύο : στο βορρά την Παννονία Πρίμα με πρωτεύουσα τη Σαβαρία (σημερινό Σομπάτελι-Ουγγαρία) και στο νότο την Παννονία Ριπαριένσις ή Σαβία (από το όνομα του Σάβου με πρωτεύουσα τη Σίσια (Σίσακ).

Η Παννονία, συνολικά θεωρούμενη, διατηρεί τη σημασία της στις διαμάχες της Αυτοκρατορίας για την εξουσία λόγω της ισχύος του Ιλλυρικού στρατού.

• Κατά τη δεύτερη τετραρχία ένας άλλος Παννόνιος, ο Σεβήρος έγινε Καίσαρας το 305 και μετά Αύγουστος το 306. Αφού αμφισβητήθηκε στην Ιταλία από το Μαξέντιο, εκθρονίσθηκε το 307 από το Μαξιμιανό.
• Το 308 οι Διοκλητιανός, Μαξιμιανός και Γαλέριος, αφού συνήλθαν στο Κάρνουντουμ, ονόμασαν αύγουστο τον Ιλλυριό Λίκινιο. Αυτός περιορίσθηκε στην Παννονία, τη Ρετία και τα Βαλκάνια, πριν καταφέρει να νικήσει στην Ανατολή το Μαξιμίνο Δάια το 313.
• Το 326 και 327 ο Κωνσταντίνος, που είχε εκθρονίσει το Λικίνιο, ενίσχυσε τα σύνορα του Δούναβη, που απειλούντο από την πίεση Γότθων, Βανδάλων και Σαρματών, των τελευταίων απέναντι από την Παννονία. Το 331/332 οι Γότθοι σφαγιάστηκαν, ενώ χιλιάδες Σαρμάτες έγιναν καλοδεχούμενοι στην Αυτοκρατορία και εξαπλώθηκαν στη Θράκη, τη Μακεδονία και την Ιταλία. Για μερικά χρόνια αποκαταστάθηκε η ασφάλεια στα σύνορα του Δούναβη.
• To 350 ο Μαγνέντιος σκότωσε τον αυτοκράτορα Κώνστα και σφετερίστηκε την εξουσία στη Δύση. Η Παννονία έγινε πάλι αντικείμενο των ανταγωνισμών για την εξουσία. Η αδελφή του αυτοκράτορα Κωνστάντιου Β´ παρότρυνε τον αρχηγό των παραστρατιωτικών της Ιλλυρίας Βετράνιο να αυτοανακηρυχθεί αυτοκράτορας, για να εμποδίσει το Μαγνέντιο να αποκτήσει τον έλεγχο του στρατού της Ιλλυρίας. Ο Βετράνιος εγκαταλείφθηκε από τους στρατιώτες του όταν έφθασε ο στρατός του Κωνστάντιου Β´ στα τέλη του 350 και παραιτήθηκε. Το 351 η Παννονία υπήρξε θέατρο αιματηρών συγκρούσεων μεταξύ των στρατών του Μαγνέντιου και του Κωνστάντιου Β´, στο Σίρμιο και μετά στη Μούρσα.
• Το 364 ένας ακόμη στρατηγός Παννονικής καταγωγής ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από το στρατό, ο Ουαλεντινιανός Α΄. Το 375 κατέφερε ένα συντριπτικό πλήγμα στους Κουαδούς και τους Σαρμάτες, που είχαν διασχίσει το Δούναβη και λεηλατούσαν την Παννονία, αλλά πέθανε. Ο στρατός του Δούναβη ανακήρυξε αυτοκράτορα το γιο του Ουαλεντινιανό Β΄, ένα παιδί τεσσάρων-πέντε χρονών, με αντιβασίλισσα τη μητέρα του Ιουστίνα.

Στα μέσα του 4ου αιώνα η Παννονία ενεπλάκη επίσης στη διαμάχη μεταξύ Ορθοδόξων και Αρειανών :

• οι επίσκοποι Φωτίνος του Σιρμίου (σημ. Σρέμσκα Μιτρόβιτσα), Ουάλης της Μούρσας (σημ. Όσιγιεκ και Ουρσάκιος του γειτονικού Σιγκίντουνουμ (σημ. Βελιγράδι στη Μοισία ήταν Αρειανοί.
• το 351 357-359 συνήλθαν στο Σίρμιο σύνοδοι με πρωτοβουλία του αυτοκράτορα Κωνστάντιου Β´.
• το 376 ο επίσκοπος Αμβρόσιος Μεδιολάνων (Μιλάνου) τοποθέτησε στο Σίρμιο έναν Ορθόδοξο επίσκοπο.

Από τη Ρωμαϊκή Παννονία στο Βασίλειο της Ουγγαρίας

Το 387 οι Σαρμάτες κατέλαβαν οριστικά την Παννονία, από όπου απειλούσαν την Ιταλία από το 392.

Το 388 ο Θεοδόσιος Α΄ νίκησε το Μάξιμο στη Σίσια (σημ. Σίσακ) επί του Σάβου και τον συνέλαβε στην Ακυληία.

Το 395 η οριστική διαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας απέδωσε την Παννονία στη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Στην πράξη οι Ρωμαίοι δεν εξουσίαζαν παρά μόνο ορισμένους θύλακες των εδαφών της, όπου εγκαταστάθηκαν και συνέχισαν να εισρέουν οι βάρβαροι. Από το 400 περνούσαν οι Βησιγότθοι του Αλάριχου Α΄, πριν επιτεθούν στην Ιταλία. Προς το 440 οι Ρωμαίοι εκκένωσαν τις τελευταίες πόλεις που απειλούνταν από τους Ούννους. Η Παννονία εντάχθηκε στην εφήμερη αυτοκρατορία του Αττίλα, από όπου εξαπέλυε τις επιδρομές του στην Ανατολική και μετά στη Δυτική Αυτοκρατορία. Ορισμένοι Παννόνιοι συνεργάστηκαν, όπως ο Φλάβιος Ορέστης, ως γραμματέας του Αττίλα.

Μετά το θάνατο του βασιλιά των Ούννων Αττίλα το 453, η Παννονία καταλήφθηκε διαδοχικά από τους Οστρογότθους, τους Γέπιδες και μετά τους Λομβαρδούς στις αρχές του 6ου αιώνα. Συγχωνεύθηκαν με τα υπολείμματα διαφόρων λαών (Σαρματών, Ερούλων, Ρούγων, Σουηβών. κ.α.). Ο βασιλιάς τους Βάχο (περ. 510-540) είχε καλές σχέσεις με την Ανατολική Αυτοκρατορία, που κατέλαβε τη Δαλματία και πολεμούσε για την ανακατάληψη της Ιταλίας. Το 568 οι Λομβαρδοί και οι συμμαχοί τους άφησαν την Παννονία για την Ιταλία.

Τους αντικατέστησαν αμέσως οι Άβαροι που κατέλαβαν την κοιλάδα του Δούναβη και το Σίρμιο το 582. Ο εκρωμαϊσμός της Παννονίας είχε ήδη ανατραπεί και η παρουσία τους απέκοψε οριστικά τον εμπορικό δρόμο μεταξύ της Αδριατικής και της Βαλτικής Θάλασσας. Το βασίλειό τους έγινε ισχυρότερο και μακροβιότερο από εκείνο των Ούννων, απείλησε την Ανατολική Αυτοκρατορία και μετά αντιμετώπισε την προς ανατολάς επέκταση των Φράγκων στα μέσα του 7ου αιώνα. Υποτάχθηκαν στον Καρλομάγνο το 811.

Οι Νότιοι Σλάβοι του Λιούντεβιτ Ποσάβσκι έδιωξαν τους Φράγκους τον 9ο αιώνα και οι Ούγγροι εγκαταστάθηκαν στην Παννονία το 901. Η ιστορία της Παννονίας τελειώνει εδώ και ακολουθεί την ιστορία της Ουγγαρίας.

Πηγές

• Κλαυδίου Πτολεμαίου Γεωγραφική υφήγησις