Edith M. Flanigen
| Edith M. Flanigen | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Buffalo, 1929ko urtarrilaren 28a (95 urte) |
| Herrialdea |  Ameriketako Estatu Batuak |
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Syracuseko unibertsitatea 1952) Zientzietako Masterra : kimika D'Youville University (en)  Zientziatan graduatua |
| Hizkuntzak | ingelesa |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | kimikaria |
| Enplegatzailea(k) | D'Youville University (en) Honeywell UOP (en) Union Carbide |
| Jasotako sariak | ikusi
|
| Kidetza | Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia Ingeniaritzako Akademia Nazionala |
Edith Marie Flanigen (Bufalo, New York, 1929ko urtarrilaren 28a)[1][2] AEBetako kimikaria da, esmeralden sintesian egindako lanagatik, eta ondoren, Union Carbide enpresan zeolitekin egindako lanagatik ezaguna. Perkin domina jaso zuen lehen emakumea izan zen 1992an. Flanigenek kimika eta fisika ez-organikoan maisutza lortu zuen Syracuseko Unibertsitatean 1952an.[3]
Haurtzaroa eta hezkuntza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Edith Marie eta bere bi ahizpak, Joan eta Jane, bigarren hezkuntzako irakaslearekin hasi ziren kimikan, ahizpa Maryrekin. Hirurak kimika ikastera joan ziren D' Youville Collegera Dorothea Fitzgeralden gidaritzapean, kimikako ikastaro guztien arduraduna izan zena.[4] Flanigen ikasle onena bezala graduatu zen.[5]
Joanek eta Edithek kimikako maisutza ikasi zuten Syracuseko Unibertsitatean. Flanigenek kimika fisiko ez-organikoko maisutza jaso zuen 1952an.
Karrera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1952an, Union Carbide konpainian sartu zen. Hasiera batean, hainbat silikona-polimero identifikatu, garbitu eta atera zituen. 1956an, baheketa molekularrak aztertzen zituen taldera lekualdatu zen. 1973an, Union Carbiden Ikertzaile Elkartu izendatu zuten lehen emakumea izan zen, eta 1986an, Goi Mailako Ikertzailea. UOPra lekualdatu zen (Union Carbidek eta Allied Signalek elkarrekin egindako enpresa bat) 1988an, eta han ikertzaile nagusi izendatu zuten. Flanigen UOP Fellow mailara igo zen 1991n, eta 1994an erretiratu zen.
UOPn egin zuen karreraren ondoren, eta gutxienez 2004ra arte, Flanigen aktibo mantendu zen profesionalki, UOPko aholkularitza-lanak barne. Union Carbiden elkartekide gisa egindako 42 urteko ibilbidean, 200 substantzia sintetiko baino gehiago asmatu zituen, 36 argitalpen baino gehiago egin zituen eta gutxienez 109 patente erregistratu zituen.[6]
Kimika
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1956an, bahe molekularrak lantzen hasi zen. Galbahe molekularrak konposatu kristalinoak dira, tamaina molekularreko poroak dituztenak, eta substantzia oso konplexuak iragazi edo bereiz ditzakete. Flanigenek funtsezko ekarpenak egin zituen zeolita Y (Faujasita) produktuak garatzeko, petrolioa eraginkortasunez fintzeko baheketa molekular espezifikoa. Ondoren, Y zeolita X zeolitak gainditu zuen. "Petrolio gordina" fintzen denean, hainbat zatitan edo frakzioetan bereizi behar da. Gasolina petrolio-fintzetik datozen frakzio ugarietako bat da. Flanigengo zeolitak katalizatzaile gisa erabiltzen dira, erreakzio kimikoak hobetzen dituen substantzia. Zeolita Y petroliotik gasolina frakzio kopurua handitzen duen katalizatzaile bat da, beraz, petrolio fintze seguruena eta produktiboena.[7]
Galbahe molekularretan egindako lanaz gain, Flanigenek esmeralda sintetiko bat ere asmatu zuen, Union Carbidek urte askotan ekoitzi eta saldu zuena.[3]
Sariak eta aintzatespenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Flanigenek sari eta goraipamen ugari jaso ditu. Adibidez, 1992an Perkin domina jaso zuen lehen emakumea izan zen. Asmatzaile Nazionalen Ospearen Aretoan ere sartu zuten 2004an.[2]
2014an, Berlingo Humboldt Unibertsitateko Ikerkuntza Kooperatiboko Zentroak Edith Flanigen Saria sortu zuen. Saria bere ibilbidearen lehen etapan nabarmendu den emakumezko zientzialari bati ematen zaio urtero. Lehen saria Natacha Krinsi eman zioten Parisko Unibertsitatean egindako lanagatik, 2015ean Céline Chizallek jaso zuen, eta 2016an Julia Stählerrek, Berlingo Fritz Haber Institute of the Max Planck Societykoak.[8]
2014ko azaroaren 20an, Barack Obama presidenteak Teknologia eta Berrikuntzako Domina Nazionala eman zion Flanigeni, zientziari egindako ekarpenengatik.[9]
Sariak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1991 American Institute of Chemists-eko Chemical Pioneer Award.[10]
- 1992 Perkin Domina - Edith M. Flanigen Perkin saria jasotzen duen lehen emakumea da .
- 1993 Garvan-Olin domina.
- 2004 National Inventors Hall of Fame (NIHF).[2]
- 2004 Lemelson MIT saria.[11]
- 2014 Teknologia eta Berrikuntzako Domina Nazionala.[9]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ (Ingelesez) Carey, Charles W.. (2014-05-14). American Inventors, Entrepreneurs, and Business Visionaries. Infobase Publishing ISBN 978-0-8160-6883-8. (Noiz kontsultatua: 2024-10-07).
- ↑ a b c ««Edith Flanigen»» web.archive.org (National Inventors Hall of Fame.) 2014-11-29 (Noiz kontsultatua: 2024-10-07).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2023-08-22). «Edith Marie Flanigen, la inventora de piedras preciosas» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2024-10-07).
- ↑ «ACS HIST Bulletin 2009, Vol. 34, No.1» acshist.scs.illinois.edu (Noiz kontsultatua: 2024-10-07).
- ↑ «Edith Flanigen > ENGINEERING.com». www.engineering.com..
- ↑ (Ingelesez) Staff, News. (2008-05-01). «Syracuse University to present honorary degrees to nine individuals of exceptional achievement at Commencement May 11» SU News (Noiz kontsultatua: 2024-10-07).
- ↑ ««Honeywell’s UOP honors Avelino Corma at Edith M. Flanigen Honeywell invitational lecture in material science series | Honeywell UOP»» UOP Home (www.uop.com) (Noiz kontsultatua: 2024-10-07).
- ↑ (Alemanez) herwigch. «FlanigenAward» Homepage (Noiz kontsultatua: 2024-10-07).
- ↑ a b (Ingelesez) «President Obama Presents the National Medals of Science & National Medals of Technology and Innovation» whitehouse.gov 2014-11-20 (Noiz kontsultatua: 2024-10-07).
- ↑ «American Institute of Chemists - Chemical Pioneer Award Winners» www.theaic.org (Noiz kontsultatua: 2024-10-07).
- ↑ (Ingelesez) «LED inventor, materials scientist win 2004 Lemelson-MIT Prizes» MIT News | Massachusetts Institute of Technology 2004-04-28 (Noiz kontsultatua: 2024-10-07).
