Frances Ames
| Frances Ames | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotzako izen-deiturak | Frances Rix Ames |
| Jaiotza | Pretoria, 1920ko apirilaren 20a |
| Herrialdea |  Hegoafrika |
| Heriotza | Rondebosch (en)  , 2002ko azaroaren 11 (82 urte) |
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Lurmutur Hiriko Unibertsitatea |
| Hizkuntzak | ingelesa |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | giza eskubideen aldeko ekintzailea eta neurologoa |
| Jasotako sariak | |
Frances Rix Ames (/ˈfrɑːnsɪz eɪmz/; Pretoria, 1920ko apirilaren 20a - 2002ko azaroaren 11a) Hegoafrikako neurologo, psikiatra eta aktibista izan zen.[1]
Giza eskubideen defendatzailea, Steve Biko apartheidaren aurkako aktibistaren heriotzari buruzko ikerketa etikoa zuzentzeagatik ezaguna.[1] Hau poliziaren zaintzapean torturatzen zuten bitartean, arduragabekeria mediko baten ondorioz hil zen. Hegoafrikako Mediku eta Hortz Kontseiluak (SAMDC, South African Medical and Dental Council) Biko tratatu zuten barrutiko zirujau buruari eta bere laguntzaileari kargu hartzeari uko egin zionean, Ames eta bost akademiko eta medikuk osatutako talde batek dirua bildu eta zortzi urtez erakunde medikoaren aurka legez borrokatu zuten. Amesek bere segurtasun pertsonala eta karrera akademikoa arriskuan jarri zituen justizia egiteko borrokan, eta Hegoafrikako Auzitegi Goreneraino eraman zuen lehia. Azkenean, 1985ean irabazi zuen kasua.
Pretorian jaio eta pobrezian hazi zen Lurmutur Hirian, eta Lurmutur Hiriko Unibertsitateko medikuntza-titulua jaso zuen lehen emakumea izan zen 1964an.[2] Amesek cannabisak burmuinean dituen ondorioak aztertu zituen eta gai horri buruzko artikulu batzuk argitaratu zituen. Horretarako, cannabisak bere ospitaleko pazienteengan zituen onura terapeutikoak aztertu zituen, eta cannabisa medikuntzan erabiltzea proposatu zuen lehenetarikoa izan zen.[1][3] Groote Schuur Ospitaleko neurologia departamentua zuzendu zuen 1985ean erretiroa hartu zuen arte, baina Valkenberg eta Alexandra ospitaleetan irakasten jarraitu zuen. 1994an apartheid-a ezabatu zenean, Amesek Steve Bikoren medikuen etika medikoari buruzko lanaren testigantza eman zuen Egiaren eta Adiskidetzearen Batzordean. 1999an, Nelson Mandelak Star of South Africa saria eman zion, herrialdeko kondekorazio zibil garrantzitsuena, giza eskubideen alde egindako lana aitortzeko.[1][4]
Lehen urteak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ames 1920ko apirilaren 20an jaio zen Voortrekkerhoogten (Pretoria, Hegoafrika). Haren gurasoek Frank eta Georgina Ames zuten izena, eta hiru ahizpen artean bigarrena zen. Ama erizaina izan zen, amona bezala, Boer kontzentrazio-kanpamendu batean hazi zena Bigarren Boer Gerran. Amesek ez zuen inoiz aita ezagutu, familia utzi zuelako, eta Georgina Ames hiru neskatoren ardurapean utzi zuen, txirotasunean murgilduta.[5] Amak ezin zuenez bere familiaz arduratu, Francesek haurtzaroaren zati bat umezurztegi katoliko batean igaro behar izan zuen, non sukar tifoidea izan zuen.[6][7] Geroago, amak familia bildu zuen eta Lurmutur Hirira joan ziren bizitzera. Han, Frances Nesken Rustenburg Eskolara joan zen.[2] Lurmutur Hiriko Unibertsitatean ikasi zuen eta medikuntza eta kirurgia titulua 1942an jaso zuen.[8]
Karrera medikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Frances Lurmutur Hiriko Groote Schuur Ospitalean sartu zen egoiliar gisa; Transkei eskualdean mediku orokor gisa ere lan egin zuen. 1964an lortu zuen medikuntzako gradua UCTn, eta lortu zuen lehen emakumea izan zen.[9] Ames Groote Schuur ospitaleko neurologia saileko buru izendatu zuten 1976an, eta irakasle elkartuaren plaza bat lortu zuen 1978an.[10] 1985ean erretiroa hartu bazuen ere, Valkenberg eta Alexandra ospitaleetako psikiatriako eta osasun mentaleko departamentuko irakasle gisa jarraitu zuen lanaldi partzialean. 1997an, Frances Ames irakasle elkartu emeritu izendatu zuten neurologian, eta honoris causa doktoretza jaso zuen medikuntzan, UCTn, 2001ean.[8] British Medical Journal-eko Pat Sidleyren arabera, Frances Ames «ez zen inoiz irakasle gisa onartua izan ondorio guztietarako, eta uste dut emakumea zelako dela».[6]
Biko kasua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Steve Biko apartheidaren aurkako aktibista hegoafrikarra, KwaZulu-Natal Unibertsitatean medikuntza ikasi zuena, Port Elizabetheko poliziak atxilotu zuen 1977ko abuztuaren 18an, 20 egunez. Irailaren 6tik 7ra, Biko jipoitu eta torturatu egin zuten, eta koman erori zen.[9] Frances eta beste batzuen adierazpenen arabera, Ivor Lang zirujauak, Benjamin Tucker barrutiko zirujauarekin batera, poliziarekin kolaboratu zuten abusua estaltzeko, eta Steve Biko irailaren 12an hil zen zaurien ondorioz. Benatarren arabera, «Bikoren ardura izan zuten medikuen aldetik etika falta nabarmena zegoen».[11][12][13][14]
Hegoafrikako Mediku eta Hortz Kontseiluak (SAMDC), Hegoafrikako Mediku Elkartearen (MASA) laguntzarekin batera, Biko hiltzeagatik barrutiko zirujauak zigortzeari uko egin zionean, bi mediku taldek kexa bana aurkeztu zuten Bikoren ardurapeko medikuek erakutsitako profesionaltasun faltaren inguruan. Bi kasuak Hegoafrikako Auzitegi Gorenera iritsi ziren, SAMDC Lang eta Tuckerren etika medikoari buruzko ikerketa formal bat egitera behartzeko asmoz. Kasu bat Amesek aurkeztu zuen, Witwatersrandeko Unibertsitateko Trefor Jenkins eta Phillip Tobiasekin batera; bigarren kasua Coronationville Ospitaleko Dumisani Mzana eta Yosuf Veriavak eta Alexandra Osasun Zentroko Tim Wilsonek aurkeztu zuten.[15][16]
Amesek eta mediku talde txikiak beren lanbideko kideei buruzko ikerketa bat egin zuten, eta Ames izan zen egoera salatzeko arduradun nagusia.[15] Unibertsitatean zuen posizioa arriskuan jarri zuten nagusiek eta lankideek, eta kasua uzteko eskatu zioten.[17] Biko kasuarekin jarraitzean, Amesek mehatxuak jaso zituen bere segurtasun pertsonala arriskuan jarriz.[10][18] Elkarte medikoak lerroak itxi zituen atxilotuaren torturan eta heriotzan poliziarekin ados zeuden lankideen alde. Gainera, giza eskubideak defendatzen zituzten eta lankideen aurkako diziplina-neurriak eskatzen zituzten medikuak isilarazten eta gutxiesten saiatu zen.[15]
Amesek 1985ean irabazi zuen kasua, 8 urteko lanaren ondoren, Hegoafrikako Gorte Gorenak bere alde epaitza eman zuenean. Amesen laguntzarekin eta epailearen erabakiarekin, mediku-talde erregulatzaileak bere erabakia zuzendu behar izan zuen eta Biko tratatu zuten bi medikuak zigortu zituen. Ondoren, erreforma mediko garrantzitsuak egin ziren. Benatarren arabera, kasuak «zeregin garrantzitsua izan zuen Hegoafrikako medikuntzako gai etikoekiko lanbide medikoaren sentsibilizazioan».[11]
Egun haietan, barrutietako zirujau asko konturatu ziren espetxeetako ohiko polizia-tortura alde batera utz zezaketela, tratamendu mediko egokiarekin gatazkan sartzen ziren poliziaren aginduak betetzeko, eta, kasurik onenean, isilik egon zitezkeela giro politikoak planteatutako erronka etikoen aurrean. Gutxik adierazi zuten apartheidak eragindako etika medikoaren urraketa sistematikoen aurka zeudela. Ames izan zen egin zuen bakarrenetakoa. (Sidley, 2002).[6]
Kalamuari buruzko ikerketa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1958an, Amesek cannabisaren ondorioak aztertu zituen, eta British Journal of Psychiatry aldizkarian argitaratu zuen «Sativa cannabisak eragindako intoxikazio akutuaren eta psikosi ereduan izan zuen paperaren azterketa kliniko eta metabolikoa». Bere lana asko aipatzen da cannabisaren literaturan. Drogen aurkako Gerraren aurka agertu zen, eta cannabisaren onura terapeutikoen defendatzailea izan zen, bereziki esklerosi anizkoitza (EM) zuten pertsonentzat.[2][19][20] Amesek bertatik bertara ikusi zuen bere ospitaleko bizkarrezurreko lesioen zerbitzuan, cannabisak ("dagga" esaten zaio Hegoafrikan) espasmoak arintzen zizkiela EM zuten pazienteei, eta paraplegikoei ere laguntzen ziela .[21] 1990eko hamarkadan cannabisaren ondorioak aztertzen jarraitu zuen, cannabisak eragindako euforiari eta burmuinean eragiten zituen ondorioei buruzko hainbat artikulu argitaratuz, Melbourneko St Vincent Ospitaleko David J. Castleren laguntzarekin.[22]
Bizitza pertsonala
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ames Cape Times-eko David Castle idazle editorialarekin ezkondu zen eta lau seme-alaba izan zituen. 47 urte zituen senarra 1967an ustekabean hil zenean. Bere senarra hil ondoren, Amesen giltzainak, Rosalinak, lagundu zion bere familia hazten. Amesek esperientziari buruz idatzi zuen bere memorietan, «Mothering in a Apartheid Society» (2002).[23]
Heriotza eta legatua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ames leuzemiaren aurka borrokan aritu zen urte batzuetan, eta UCTrako lanaldi partzialeko lanarekin ere jarraitu zuen. Valkenber ospitalean irakasle gisa aritu zen, 2002ko azaroaren 11n Rondeboscheko bere etxean hil baino sei aste lehenago arte. Greg McCarthyk bere ehorzketan parte hartu zuen UCTko psikiatria saileko ordezkari gisa.[17] Bere nahiaren arabera, erraustu egin zuten eta errautsak kalamu haziekin nahastu eta Valkenbergeko Ospitaletik kanpo sakabanatu ziren, memoriala egin zuten leku berean.[2][13]
Colin Froman Hegoafrikako neurozirujauak Ames "marihuanaren erabilera medikoaren protagonista handi eta ez-ortodoxoa" dela esan zuen, "droga terapeutiko gisa erabiltzeko egungo interesa baino urte asko lehenago".[21] South African Medical Journal egunkariko J. P. van Niekerkek idatzi zuen «Frances Ames konbentzimenduaren eta jarraibidearen arabera gidatu zen», eta historiak, azkenean, Biko kasuan egindako ekintzak justifikatu zituen.[18]
Amesek Biko kasuan egindako lanak Hegoafrikan erreforma esanguratsuak sartzeko balio izan zuen, besteak beste, Apartheid garaiko erakunde mediko zaharrak desegin eta ordezkatzea, horiek huts egin baitzuten lanbide medikoaren estandar altuari eusten.[14] Van Niekerken arabera, «Hegoafrikako medikuntzarako ikasgai iraunkorrena medikuaren erantzukizuna argitzea izan zen, erantzukizunen dualtasuna dagoenean». Hori, besteak beste, SAMAren Jokabide Kodean eta medikuen erantzukizunen interpretazio juridikoetan gauzatzen da.[18]
Amesek Egia eta Adiskidetzerako Batzordearen aurrean deklaratu zuen 1997an. Desmond Tutu artzapezpikuak Ames ohoratu zuen «Apartheid erregimenean irmo iraun zuen eta giza eskubideak urratu zituztenak salatu zituen mediku bakanetakoa» bezala.[7] Hegoafrikan giza eskubideen alde egindako lana aitortzeko, Nelson Mandelak Hegoafrikako Izarraren Ordenarekin kondekoratu zuen Ames 1999an.[6][13]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b c d (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2017-04-20). «Frances Ames, neuróloga» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).
- ↑ a b c d Bateman, Chris. (2003). «Frances Ames - Human Rights Champion». S. Afr. Med. J. (ingelesez) 93 (1): 14-15..
- ↑ (Ingelesez) Ames, F. R.; Castle, D. J.. (1996-01). «Cannabis, mind, and mirth» European Psychiatry 11 (7): 329–334. doi:. ISSN 0924-9338. (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).
- ↑ ««Award of Star of South Africa»» web.archive.org (Government Gazette (ingelesez) (101): 34-35.) (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).
- ↑ van der Linde, Ina. (1995). «A woman of substance». S. Afr. Med. J. (ingelesez) 85 (11): 1202-1203..
- ↑ a b c d Sidley, Pat. (2002). «Frances Ames». British Medical Journal (ingelesez) 325 (7376): 1365. ISBN 0959-8138..
- ↑ a b Richmond, Caroline. (2003). «Frances Ames». The Lancet (ingelesez) 361 (9351)..
- ↑ a b (Ingelesez) Dent, David M.; Perez, Gonda. (2012-03-02). «The place and the person: Named buildings, rooms and places on the campus of the Faculty of Health Sciences, University of Cape Town» South African Medical Journal 102 (6): 396–399. doi:. ISSN 2078-5135. (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).
- ↑ a b (Ingelesez) Shaw, Gerald. (2002-11-22). «Frances Ames» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).
- ↑ a b (Ingelesez) «Passing of UCT legend Frances Ames» www.news.uct.ac.za (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).
- ↑ a b «From Medical Manners to Moral Reasoning: An Historical Overview of Bioethics in the University of Cape Town's Faculty of Health Sciences - South African Medical Journal | HighBeam Research» web.archive.org 2017-07-01 (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).
- ↑ «Not Much Changed since Biko's Death - The Mercury (South Africa) | HighBeam Research» web.archive.org 2017-07-01 (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).
- ↑ a b c (Ingelesez) «Frances Ames Human rights activist who battled for justice after the death of Steve Biko in South Africa» The Herald 2002-11-27 (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).
- ↑ a b van Niekerk, Anton A.; Benatar, Solomon R.. (2011). «The Social Functions of Bioethics in South Africa» academic.oup.com: 134-151. (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).
- ↑ a b c (Ingelesez) Baldwin-Ragaven, Laurel; London, Leslie; Gruchy, Jeanelle De. (1999). An Ambulance of the Wrong Colour: Health Professionals, Human Rights and Ethics in South Africa. Juta and Company Ltd ISBN 978-1-919713-48-9. (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).
- ↑ (Ingelesez) Baldwin-Ragaven, Laurel; London, Leslie; Gruchy, Jeanelle De. (1999). An Ambulance of the Wrong Colour: Health Professionals, Human Rights and Ethics in South Africa. Juta and Company Ltd ISBN 978-1-919713-48-9. (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).
- ↑ a b McCarthy, Greg. (2003). ««Frances Rix Ames»» web.archive.org (S. Afr. Med. J. (ingelesez) 93 (1): 48) (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).
- ↑ a b c (Ingelesez) Niekerk, J. P. van. (2008-07-07). «The power of one good person» South African Medical Journal 93 (1): 1. doi:. ISSN 2078-5135. (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).
- ↑ Bateman, C.. (2000). «Get pragmatic about pot». S. Afr. Med. J. 90 (8): 752-754..
- ↑ Ames, Frances. (1995). «Great Debates: Cannabis sativa – a plea for decriminalisation».. S. Afr. Med. J. 85 (12): 1268-1269..
- ↑ a b Froman, Colin. (2005). The Barber Shop Quartet: A Surgical Saga. Trafford Publishing. ISBN 9781412047258...
- ↑ Castle, David. (2004). Marijuana and Madness: Psychiatry and Neurobiology (ingelesez) (1.edizioa).. Cambridge University Press ISBN 9780521819404...
- ↑ (Ingelesez) Ames, Frances. (2002). Mothering in an Apartheid Society. F.R. Ames ISBN 978-0-620-28365-6. (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).
Bibliografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Hoffenberg, Raymond. (1994). «Doctors and society - the Biko lecture» S. Afr. Med. J. 84: 245-249..
- McLean, G. R.; Jenkins, Trefor. (2003). «The Steve Biko affair: a case study in medical ethics» Developing World Bioethics 3 (1): 77–95. ISSN 1471-8731. PMID 14577454..
- Taitz, Jerold. (1986). «Medical Mores, Judicial Review and the Last Days of Steve Biko» The Modern Law Review 49 (3): 374–381..
- Veriava, Faranaaz. (2004). «Ought the notion of 'informed consent' to be cast in stone? VRM v The Health Professions Council of South Africa : notes and comments» South African Journal on Human Rights 20 (2) ISSN 0258-7203..
