Edukira joan

LGBT

Wikipedia, Entziklopedia askea
 Artikulu honek erreferentziak behar ditu.
Hemen erreferentzia egiaztagarriak gehituz lagun dezakezu.
LGBT pertsonen bandera kolektiboa.

LGBT (Lesbiana, Gay, Bisexual, Trans hitzetatik) pertsona homosexual (lesbiana nahiz gay), bisexual eta transexualen multzoa adierazteko sigla bat da. Letra hauen ordena aldatu egin daiteke; Euskal Herrian, esaterako, LGTB da erabiliena.[1][2][3]

Koloreetako banderari gehitu zaion azken letra Q da, LGBTIQ mugimendua (ingelesezko queer hitzetik hartua, arraro esan nahi duena). Heterosexualitatearen parametro klasikoenetan bere burua ikusten ez zuten pertsona batzuek hartutako etiketa.

Nahiz eta LGBT siglek lesbiana, gay, bisexual eta transexual hitzetan izan jatorria, multzo honek sarritan beste hainbat izen har ditzake, adibidez: LGBTI (pertsona intersexualak barne), LGBTQ (queer[4] pertsonak barne) eta LGBTT (pertsona transgeneroak barne). Askotan, LGBTQ+ edo LGBTIQ+ siglak erabiltzen dira,[5][6] adierazteko eredu heterosexualarekin eta zisgeneroarekin bat ez datozen pertsonak bertan sartzen direla. Plus ikurra (+) askotarikotasuna edo pluraltasuna adierazteko ezarri da, giza-sexualitatea ezin dela dozena erdi etiketatara mugatu adierazteko.

Kolektiboko kideak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Lesbiana: genero bereko beste pertsona batek emozionalki, afektiboki, erromantikoki eta/edo sexualki erakartzen duela sentitzen duen emakumea.
  • Gay: genero bereko beste batzuekiko erakarpen emozionala, afektiboa eta/edo sexuala sentitzen duen mutila.
  • Transexuala edo transgeneroa: jaiotzean esleitutako generoaren kontrako generoarekin identifikatzen diren eta batzuetan hormonazio-prozesu bat aurrera eramaten duten pertsonak biltzen dituen genero-identitatea (ez nahitaez berresleipen-kirurgiakoa).
  • Bisexualitatea: genero/sexu bat baino gehiagoko pertsonek erakarpen erromantikoa, afektiboa eta/edo sexuala sentitzeko gaitasuna, ez derrigorrez aldi berean, ez derrigorrez modu berean eta ez derrigorrez maila eta intentsitate berean.
  • Intersexuala: sexu-ezaugarriekin jaiotzen den pertsona (kromosomak, genitalak eta/edo egitura hormonala). Mediku batzuek gomendatu diete haur intersexualen gurasoei ebakuntza kirurgikoak egitea, ezaugarri horietakoren bat ezabatzeko, baina arrisku handia dago benetako identitate sexuala adierazi ez duten haur intersexualentzat
  • Queer: beren sexu-orientazio eta identitateagatik etiketa tradizionalen pean sailkatu nahi ez duten pertsona guztiak definitzeko sortutako terminoa. Queer delakoak sexualitate arauemailea deseraikitzen du eta gizartean onartutakoa gainditzen du, hau da, bizitza heterosexuala, monogamoa, antzeko adina eta klase soziala duten pertsonekin.
  • Asexuala: beste pertsona batzuenganako sexu-erakarpenik sentitzen ez duten pertsonak eta/edo sexu-jardueretan inplikatzeko interes urria edo batere interesik ez dutenak.
  • Intersexua edo egoera intersexualak: genital anbiguoak dituzten pertsona horiei egiten die erreferentzia, eta horrek talka egiten du pertsona bati genitalen arabera genero bat esleitzearen praktika sozialarekin.

"Plus" edo "+" delakoan beste identitateak eta orientazioak sartzen dira, hala nola demisexualitatea, genero biko jendea, genero jariakorra eta beste asko. Zerrenda gero eta anitzagoa da, eta gure izakien eta sentitzeko moduen aniztasun ederra jasotzen du.

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

XX. mendea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1924. urtean, Henry Gerber etorkin alemaniarrak, Chicagon “The Society for Human Rights” sortu zuen, Estatu Batuetan homosexualen eskubideak aldarrikatzen zituen lehen erakunde dokumentatua. Berak sortutako taldea desagertu egin zen 1925. urtean, baina 90 urte geroago Gerberren Chicagoko etxea, nazioaren monumentu historiko bilakatu zen.

Stonewall

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Stonewall Inn “pub” gay klandestino bat zen, Greenwich Villageko auzoan zegoena, handia eta merkea zelako, dantza egiteko aukera ematen zuelako eta drag queenei eta etxerik gabeko gazteei ongietorria ematen zielako. Hasieran gizonezko homosexualek baino ezin zuten sartu, baina gero lesbianei eta drag queenei sartzen utzi zieten.

1969ko ekainaren 28an, New Yorkeko poliziak sarekada egin zuen Stonewall Inn pubean. Urte luzeetako polizia-jazarpenaz aspertuta, auzoko bezeroak eta bizilagunak objektuak jaurtitzen hasi zitzaizkien poliziari, hauek atxilotuak polizia-kamionetetan kargatzen zituzten bitartean. Eszena, azkenean, matxinada batean lehertu zen, ondoren bost egun gehiago iraun zuten protestekin.

Garaipen politikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

LGBT pertsonen 1970eko hamarkadako ikusgaitasun eta aktibismo handiagoak mugimendua hainbat frontetan aurrera egiten lagundu zuen. 1977an, adibidez, New Yorkeko Auzitegi Gorenak ebatzi zuen Renée Richards emakume transgeneroak Estatu Batuetako Irekiko tenis txapelketan emakume gisa joka zezakeela.

Harvey Milk, homosexualen eskubideen aldeko plataforma batean kanpaina egin zuena, San Frantzisko hiriko gainbegirale bihurtu zen 1978an, Kaliforniako kargu politiko baterako hautatutako lehen gizon gay-a bihurtuz.

Milkek Gilbert Bakerri, homosexualen eskubideen aldeko ekintzaile eta artista bati, mugimendua irudikatuko zuen ikur bat sortzeko eta harrotasun sinbolo gisa ikusteko eskatu zion. Bakerrek ostadarraren lehen bandera diseinatu eta josi zuen, 1978an “pride parade” batean ezagutzera eman zuena.

1992an, Washingtonen bikote homosexual eta lesbianei etxeko bikote gisa erregistratzeko aukera ematen zien lege bat onartu zen, San Frantziskon lege hau 1989an onartu zen eta Kalifornian 1999an.

2009an, Barack Obama presidenteak gorroto-delituen lege berri bat aldarrikatu zuen, Matthew Shepard Legea izenez ezaguna. 1998an Matthew Shepard 21 urte zituenean hil zuten, pistola batekin jipoitu, torturatu, hesi bati lotu eta hiltzen utzi zuten. Hilketa Sheparden homosexualitateak bultzatu zuela uste zen. Horregatik deitzen da horrela lege hori.

Pertsona transgeneroen eskubideak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2016. urtean, AEBko armadak, transgeneroen debekua bertan behera utzi zuen eta Eric Fanning Armadako idazkari eta AEBetako adar militar bateko lehen idazkari homosexuala bihurtu zen. AEB 2018ko martxoan, Donald Trump presidenteak militarrentzako transgenero politika berri bat iragarri zuen, transgenero gehienei zerbitzu militarra debekatuz.

2005eko uztailaren 2an legea behin betiko onartu zenean, Espainia homosexualen arteko ezkontza legeztatu zuen hirugarren herrialdea izan zen Herbehereen eta Belgikaren ondoren; Kanadak egun batzuk geroago legeztatu zuen.

Estatu Batuetan Massachusetts izan zen homosexualen arteko ezkontza legeztatu zuen lehen estatua, eta sexu bereko pertsonen arteko lehen ezkontza legala 2004ko maiatzaren 17an egin zen.

Harrotasunaren hilabetea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mundu osoan hainbat ekitaldi egiten dira hilabete berezi honetan, LGBT pertsonek mundu osoan izan duten eragina aitortzeko. Ekaina aukeratu zuten Stonewalleko istiluak 1969ko ekainean pasa zirelako. "Harrotasunaren Ama" bezala ezaguna, Brenda Howard izan zen LGBT harrotasunaren lehen martxa koordinatu zuena. Gainera, Harrotasunaren Egunaren inguruan astebeteko ekitaldien ideia sortu zuen. Ekitaldi hauek ekainero ospatzen diren LGBT ospakizun bihurtu ziren.

Hilabete bateko ospakizuna izateaz gain, harrotasunaren hilabetea protesta baketsua egiteko eta komunitateak gaur dituen arazoei buruzko kontzientzia politikoa sortzeko aukera ere bada. Desfileak harrotasunaren hilabetearen ezaugarri nabarmenetako bat dira, eta hainbat kale-festa, komunitate-ekitaldi, poesia-irakurketa, oratoria, kaleko jaialdi eta hezkuntza-saio daude. Egun nagusia ekainaren 28a da.

New Yorkeko Harrotasunaren desfilea egiten den desfile handi eta ezagunenetako bat da, eta 500,000 pertsonak parte hartzen dute beren eskubideak aldarrikatzeko.

Pertsona ospetsuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Ashley Benson aktorea eta Cara Delevingne modeloa: Ashley Bensonek LGTBI+ ko egun internazionalean bere neskarekin (Cara Delevingne) zuen harremana argitaratu zuen. 26 urteko modeloak eta 29 urteko aktoreak 2018ko ekainean ekitaldi batean ezagutu ziren elkar. Her Smell filma grabatzen ari zirela, ordutik, babes handia eman zioten batak besteari. Askotan izan ziren ikusiak ekitaldi publiko ugaritan, baina haien harremana ez zen joan den ekainera arte baieztatu.
  • King Jedet 2016an Jedet bezala ezagutzen hasi zen, batez ere sare sozialetan bere aktibismoarengatik eta Youtubeko kanalaren bidez. Aldi berean, bere liburua argitaratu zuen Mi último regalo izenburupean ("Nire azken oparia", euskaraz). Urte horretan bertan, WAG1 Magazine-rekin egindako elkarrizketa batean , Jedetek emakume transexual gisa trantsizioa egiteko asmoa aitortu zuen. 2017an, Ms Ninarekin kolaborazio bat argitaratu zuen”Reinas” abestian. 2020an, Jedet protagonista izan zen Antena 3 Venenoko telesailean, Cristina Ortiz-en papera eginez.          
  • Ada Colauk duela urte batzuk emakume batekin izandako harreman luzea aitortu eta bere bisexualitatea berretsi zuen Deluxe saioan argitaratu zuen egindako elkarrizketa batean, jende askok txalotu zuen. 2018an bere jarrera aldarrikatu zuen berriro: “Emakume bisexual eta pobre bat alkatetzara iristeak disrupzioak sortzen ditu.”
  • Jesus Generelo, gay eta aktibista: Informazio zientzietan lizentziatua da ELGTB, Espainiako Gay, Lesbiana, transexual eta bisexualen elkarte handieneko presidentea da. Gaur egun, etengabe borrokatzen da homofobiaren aurka, borrokatzen duen kolektiboarentzako berdintasunerako estatu lege bat onartzeko.
  • Kevin Spacey aktorea: Duela 30 urte adingabe bati abusuak egiten saiatzeagatik akusatu zuten, aukera aprobetxatu du bere sexu-izaeraz argi eta garbi hitz egiteko. “istorio honek nire bizitzako beste gauza batzuk partekatzeko adorea eman dit. Harremanak izan ditut gizonekin eta emakumeekin.”
  • Ian Mckellen aktorea: 1988an armairutik atera zen BBCko irratsaio batean. Aktore ospetsu bat gay izan daitekeela erakutsi nahi izan zuen eta guztietako paperak interpretatzen jarraitu.
  • Ellen DeGeneres: Bere orientazio sexualak ia bere karreraren amaiera ekarri zion 90eko hamarkadan komunikabide batzuek albisteari eman zioten homofobiren ondorioz. Anne Hache aktorearekin zuen harremana ere kostatu egin zitzaion bere bikotekideari, ekoiztetxe askok alde batera utzi egin baitzuten. Ondoren,  Alexandra Hedison aurkitu zuen, hiru urtez berarekin egon zelarik. 2004tik Portia de Rossirekin ezkonduta dago.
  • Elliot Page: 2020an transgeneroa zela adierazi zuen sare sozialetan.[7]

Demografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Biztanleria orokorraren % 5etik 10era, gutxi gorabehera, lesbiana, gay, bisexual edo transgeneroak dira. Askok gaztetatik onartzen dute beren sexu-orientazioa. Beste batzuek, lehen sexu-esperientziak izatean, eta talde txikiago batek helduaroan.

Patologizazioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Homosexualitatea ez da gaixotasun mental edo fisiko bat, eta osasun mentaleko profesionalek ez dute jotzen sexu bererako orientazioa kaltegarritzat, desiragarritzat edo esku hartzea edo prebentzioa eskatzen duen zerbait dela. Baina hau ez da horrela izan betidanik. 1973 Amerikako Psikiatria Elkarteak homosexualitatea gaixotasun gisa desklasifikatu eta eskuliburutik kendu zuen: “Manual de Diagnósticos y Estadísticas de Trastornos Mentales”

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ «LGTBI Dokumentazio-zentro birtualaLGTBI MUGIMENTUDEN MEMORIA» www.euskadi.eus 2015-11-03 (Noiz kontsultatua: 2020-01-19).
  2. ↑ (Gaztelaniaz) «LGTB, en mayúsculas» www.fundeu.es (Noiz kontsultatua: 2020-01-19).
  3. ↑ «LGTBI mugimenduaren albisteak 2020: LGTBIren azken ordukoa | EiTB Gai interesgarriak» www.eitb.eus (Noiz kontsultatua: 2020-01-19).
  4. ↑ «ikus queer - Elhuyar hiztegian» hiztegiak.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-11).
  5. ↑ Amelia Barquin. (2020-01-15). «“Queer pedagogiak. Zer dakarkiote hezkidetzari?” jardunaldia Mercedes Sánchez Sáinzekin» Kinka (Noiz kontsultatua: 2020-01-16).
  6. ↑ Topatu. «UKATU, Uribe Kostako asanblada transmaribibolloa, aurkeztu zuten ostiralean» Topatu (Noiz kontsultatua: 2020-01-16).
  7. ↑ «https://twitter.com/theelliotpage/status/1333820783655837701» Twitter (Noiz kontsultatua: 2022-08-08).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=LGBT&oldid=9816278"(e)tik eskuratuta