قاضی برهان‌الدین
احمد ملقب به برهان الدین و معروف به قاضی برهان الدین سیواسلی[۱] عالم و ادیب قرن هشتم هجری قمری[۲] در ۱۴ سالگی در شام به دیدار قطب‌الدین رازی رسیده و یک سال و نیم نزد او درس خوانده بود. بعد از تسخیر توقات و سیواس و قیصریه از بلاد روم[۳] قاضی برهان‌الدین، حاکم سیواس و اطراف آن، قرار گرفت و به مدت ۱۸ سال از ۷۸۳ تا ۸۰۰ در این منصب بود.[۴]
قاضی برهان‌الدین از قبیله سالور بود و به سه زبان عربی و فارسی و ترکی شعر می‌گفت. دیوان اشعار ترکی وی در ترکیه و آذربایجان چاپ شده و شامل ۱۵۰۰ غزل، ۲۰ رباعی و ۱۱۹ تویوق است. قاضی برهان الدین اشعاری به ترکی آذربایجانی دارد و از این جهت در تاریخ ادبیات ترک جزو شعرای آذربایجانی قرار می‌گیرد. اشعارش از ادبیات فارسی و عربی و فولکلور ترک الهام می‌گرفت.
یک نمونه تویوق از قاضی برهان‌الدین:
| گل اول اولاً بلبلونو گؤزلیه | شاه اول اولاً بیر قولونو گؤزلیه | |
| خوب آنا دئیه‌م کی همدم ایچنده | بلبلونون غلغلونو گؤزلیه |
ترجمه فارسی:
| گل آن است که در فکر بلبلش باشد | شاه آنست که در فکر غلامش باشد | |
| خوب به کسی گویم که در میان همدمان | در فکر جوشش بلبلش باشد |
قتل قاضی برهان‌الدین
[ویرایش]قره عثمان نامی از اکابر قبائل ترکمان که در یکی از قشلاق‌های سیواس خیمه‌نشین بوده، در هر سالی مالی به حسب تعهد به قاضی برهان می‌داد، تا آنکه از پرداخت آن مقرری تخلف ورزیده و قاضی نیز به همین جهت حمله متهورانه نموده و به سال ۸۰۰ ه. ق مقتول و تمامی متصرفات او بدون جنگ و محاربه به ایلدرم بایزید چهارمین سلطان عثمانی (۷۹۱ - ۸۰۴ ه. ق) رسید.[۳]
پانویس
[ویرایش]- ↑ لغات تاریخی و جغرافیا ترکی ج ۲ ص ۱۰۳
- ↑ ریحانه الادب ج ۳ ص ۲۶۳، ۲۶۴
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ لغت‌نامه دهخدا [پیوند مرده]
- ↑ ابوبکر طهرانی، دیار بکریه، به کوشش نجاتی لوغال و فاروق سومر، آنکارا، ۱۹۶۲م
منابع
[ویرایش]- دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
- سیر غزل در ادبیات آذربایجان، تألیف آزاده رستم اوا
- تویوغ‌لار، قاضی برهان‌الدین احمد، همت شهبازی، نشر بوتا، ارومیه 1395 [۱]
| عمومی | |
|---|---|
| کتابخانه‌های ملی | |
| سایر | |
- آذریهای ترکیه
- اتابک
- ادبیات فارسی
- افراد آذریتبار
- اهالی قیصریه
- ایل سالور
- تاریخ استان سیواس
- تاریخ استان قیصریه
- حاکمان ترک
- حکمرانان آسیا در سده ۱۴ (میلادی)
- حکمرانان آسیا در سده ۱۵ (میلادی)
- درگذشتگان ۱۳۹۸ (میلادی)
- زادگان ۱۳۴۴ (میلادی)
- زادگان ۱۳۴۵ (میلادی)
- سلجوقیان
- شاعران آذریزبان
- شاعران اهل ترکیه
- شاعران اهل جمهوری آذربایجان
- شاعران ترکزبان ایران
- شاعران فارسیزبان
- شاعران مرد آذریتبار
- قاضی شریعت
- ملوکالطوائف ترکمن در آسیای کوچک
- حنفیها
- ماتریدیه
- شاعران سده ۱۴ (میلادی) اهل ایران
- شاعران سده ۱۴ (میلادی)