Rós Thrá Lí (Féile)
| ||
| Cineál | ócáid bhliantúil eagraíocht comórtas áilleachta ban comórtas  | |
|---|---|---|
| Bailíocht | 1959 - | |
| Tír | Éire | |
| Croineolaíocht | ||
| 2021 | Níor reáchtáladh é sa bhliain | |
| 2022 | Níor reáchtáladh é sa bhliain | |
| Suíomh gréasáin | roseoftralee.ie | |
   | ||
Is mórócáid idirnáisiúnta cúig lá í Féile Idirnáisiúnta Rós Thrá Lí a cheiliúrtar gach bliain i mí Lúnasa. Bíonn an fhéile ar siúl i dTrá Lí, Contae Chiarraí, ón Aoine go dtí an Máirt, nuair a fhógraítear an buaiteoir beo ar an teilifís. Is ceiliúradh í an fhéile ar chultúr agus oidhreacht na hÉireann,[1] agus ar ndóigh, ceiliúradh ar Mhná na hÉireann chomh maith.
Gach bliain, glacann 32 bean óg as gach cearn den domhan páirt sa chomórtas. Bíonn mná ag taisteal ó fud fad na hÉireann agus níos faide ar aghaidh le glacadh páirt sa chomórtas seo, le hIonaid Róis lonnaithe in Dubai, Nua-Eabhrac, Sydney agus an Nua-Shéalainn[2] gan ach beagán a lua.
Déantar na hiomaitheoirí a mheas ar a bpearsantacht seachas ar a n-áilleacht amháin.[2] Bíonn orthu a gcuid buanna a thaispeáint, ar nós canadh, damhsa, agus ag seinm ceol. Is ról ambasadóir bliana í an duais, a léiríonn an fhéile in Éirinn agus ar fud an domhain.[2] Tá an fhéile bunaithe ar an amhrán grá, ar a bhfuil an t-ainm céanna, Rós Thrá Lí.[3]
Tá an comórtas buaite ag Baile Átha Cliath níos mó ná aon ionad eile, tá an duais buaite cúig huaire aige; 1959, 1962, 1969, 1989 agus 2003.
.jpg)
Stair
[cuir in eagar | athraigh foinse]Bhuaigh Alice Ní Shúilleabháin, an Rós as Baile Átha Cliath, an teideal Rós Thrá Lí den chéad uair riamh i 1959.[4] An tráth úd, 'Féile Chiarraí' a thugtar mar ainm ar an bhféile.[5] Ní raibh sé go dtí deireadh na seachtóidí a tugadh Féile idirnáisiúnta Rós Thrá Lí uirthi.
Ag an am, bhí na feilte ‘An Tóstal’ ar siúl in Éirinn. Ba shraith féilte é An Tostál, a bunaíodh i 1953 chun cultúr agus saol na hÉireann a cheiliúradh.[6] Spreag An Tostál bunú Fhéile Chiarraí. Bhí an comórtas áilleachta "Carnival Queen" cuid den fheile sin. Ach i 1959, tháinig grúpa fear áitiúil teacht le chéile i dteach tábhairne i dTrá Lí chun teacht ar bhealaí tionscal na turasóireachta a mhúscailt, agus cultúr na hÉireann a chur chun cinn.[7] Mhol Séamus McConville, eagarthóir The Kerryman, an teideal "Rose of Tralee", agus thosaigh leis an bhfeachtas margaíochta ag dul ó neart go neart.[8]
Bhí buiséad IR£750 ann sa bhliain 1959, le hionadaithe as Londain, Baile Átha Cliath agus Nua-Eabhrac.[8][9] I dtosach báire, bhí sé riachtanach go mbeadh na mná de bhunadh Thrá Lí.[8] Ach i lár na seascaidí, athraíodh na critéir go mbeadh na mná de bhunadh Chiarraí, agus i 1967, d’athraigh na critéir arís, agus bhí cead a tugadh ar mhná de bhunadh Éireannach a chuir isteach ar an gcomórtas.[8]
Faoi 1965, mhéadaigh an buiséad seo go IR£10,000.[8] Reáchtáladh an fhéile ag damhsa sular bogadh í go Halla Cuimhneacháin Ashe cúpla bliain ina dhiaidh sin.[8]
I 1973, tógadh an Cruinneachán Rós ar chostas thar cuimse IR£17,500 (ba é seo buiséad iomlán na féile i 1972). Scriosadh an bhun-chruinneachán le linn stoirme ar an lá deireanach den fhéile i 1983.[8]
Inniu
[cuir in eagar | athraigh foinse]Inniu, tá an fhéile ar cheann de na féilte is clúití in Éirinn, le hIonaid Róis lonnaithe ar fud an domhain, i Meiriceá, sa Mheánoirthear agus an Nua-Shéalainn san áireamh.[7] Seolann gach ionad ionadaí chuig an gcomórtas, chun páirt a ghlacadh sna babhtaí cáilithe. I ndeireadh na dála, roghnaítear 32 Rós le feiceáil sna babhtaí ceannais ar an teilifís ar RTÉ a hAon.
Is é an Rós a bhuaigh ná an Rós atá ag teacht leis an gcur síos is fearr a thugtar san amhrán, "galánta agus bruinneall".[7] Roghnaítear an buaiteoir bunaithe ar a pearsantacht seachas a scéimh. Caithfidh an buaiteoir a bheith ina eiseamláir mhaith don fhéile agus d’Éirinn agus í ag taisteal i rith na bliana seo chugainn. Cothaíonn an fhéile í féin mar cheiliúradh ar "spriocanna, uaillmhianta, intleacht, freagracht shóisialta agus oidhreacht na hÉireann" atá ag mná na hÉireann an lae inniu.[7]
I gcaitheamh na cúig lá, glacann na Rósanna páirt i bParáid Rós, agus in imeachtaí éagsúla eile. Le linn an dá oíche dheireanacha, cuireann an láithreoir an 32 cailín ó áiteanna éagsúla ar domhain i láthair agus tugann na cailíní léiriú breá dá chumas don lucht éisteachta, ar nós canadh, damhsa, agus ag seinm ceol i measc rudaí eile.[7]
Bíonn a lán imeachtaí ar siúl san fhéile thar na cúig lá agus oíche, ceol beo, 3 Pharáid Rós, taispeántas tinte ealaíne, agus seó faisin san áireamh. Bíonn dhá oíche de theilifís bheo ann freisin, a chraoltar ar RTÉ.[10] Meallann an fhéile na mílte go dtí an baile Thrá Lí gach uile bhliain. I measc na siamsaíochta sráide, bíonn bannaí rac-cheoil bheo ann, gan trácht ar ghrúpaí mar The Wolfe Tones, Westlife, agus Phil Coulter.
.jpg)
Bíonn páirt ag fir san fhéile freisin mar Compánach Rós, chun cúnamh a thabhairt do na Rósanna.[11] Gach bliain, bronntar ‘Compánach na Bliana’ ar chompánach amháin, an té a d’oibrigh is deacra.[10]
Ó 2000, is é Ciarraí Bheo Teoranta atá aitheanta mar Aonad Fódhla chun Rós Fódhla (Rós na Gaeilge) a roghnú don fhéile idirnáisiúnta Rós Thrá Lí.[12]
Sa bhliain 2014, nocht an Rós Maria Walsh go raibh sí aerach, agus bhí sí ar an gcéad bhean aerach go hoscailte a bhuaigh Rós Thrá Lí.[13]
I 2020, cuireadh an fhéile ar ceal mar gheall ar an bpaindéim Covid-19., agus seo an chéad uair ó tosaíodh an Fhéile 61 bliain ó shin gurbh éigean í a chur ar ceal.[14] Tugann an fhéile na milliúin isteach sa cheantar, agus deirtear gur chaill an geilleagar áitiúil os cionn €10 milliún in ioncam mar gheall ar an gcealú.[15]
Critéir Cháilitheachta
[cuir in eagar | athraigh foinse]Ní mór critéir dhochta a chomhlíonadh chun iarratas a dhéanamh. I measc na critéir, caithfidh mná a bheith faoi bhun fiche a naoi bliana d'aois agus ní cheadaítear do mhná pósta páirt a ghlacadh.[16] Níor tugadh cead do mháithreacha neamhphósta dul isteach san fhéile den chéad uair go dtí 2008.[17]
Craoladh beo
[cuir in eagar | athraigh foinse]Craoladh an seó den chéad uair i 1967 ag Teilifís Éireann, agus chuir Joe Lynch (Gleann Rua) an ócáid i láthair. Ó shin i leith, i measc na láithreoirí bhí Terry Wogan, an chraoltóra Gay Byrne, Kathleen Watkins agus Marty Whelan. Is é Gay Byrne an láithreoir is faide a sheasann, ag cur na seónna beo i láthair ar feadh 17 mbliana sular chuir sé a bheannacht le Trá Lí, agus a ndeir sé "tooraloo le Trá Lí".[18]
Is í Kathleen Watkins, a bhí pósta le Gay Byrne, an t-aon bhean a chuir an seó i láthair ina stair 60 bliain.[18] Ó 2010 i leith, is é Dáithí Ó Sé láithreoir na féile Rós Thrá Lí.[19][20]
Tá fás as cuimse tagtha ar an lucht féachana le blianta beaga anuas agus bíonn lucht féachana mór ag an gclár gach uile bhliain ar RTÉ. Tuairiscítear gur 553,900 duine a bhí ag féachaint ar an gclár teilifíse ar roghnaíodh Rós Thrá Lí na bliana 2019 ar RTÉ a haon.[21]
I 2016, bhí gearáin faighte ag Údarás Craolacháin na hÉireann maidir le jóc faoin Aifreann a rinne Daithí Ó Sé le linn an chraolta bheo. Rinneadh gearáin eile leis an Údarás faoi Chomórtas Rós Thrá Lí a bhain le caint Rós Sydney, Brianna Parkins, faoin Ochtú Leasú ar an mBunreacht. Ach, dhiúltaigh Údarás do gach aon cheann de na cúig ghearán a rinneadh faoin jóc, agus faoin gcaint le Rós Sydney freisin.[22]
An t-amhrán
[cuir in eagar | athraigh foinse]
Dar leis an suíomh oifigiúil, chum William Mulchinock an t-amhrán do Mary O'Connor sa 19ú haois. Bhain Mulchinock leis an uasaicme, agus bhí Mary ina cailín aimsire dó. Chónaigh sí i Brogue Lane, lána nach ann dó níos mó, i dTrá Lí. Thit an bheirt i ngrá, agus d'iarr Mulchinock uirthi é a phósadh. Ach dhiúltaigh Mary a grá geal, toisc go raibh a fhios aici nach raibh a tuismitheoirí i bhfách leis an gcumann mar gheall ar an difríocht in aicme shóisialta.
D'fhág sé go gearr ina dhiaidh sin chun na hIndia, nuair a d'fhág a chuid amaidí san fhaopach é.[23] Ach dúirt sé le Mary go mbeadh sé abhaile go luath. Tar éis sé bliana ag feitheamh, d'fhill sé ar Thrá Lí ach nuair a tháinig sé ann fuair sé amach go bhfuair Mary bás. Bhí sé croíbhriste ag an scéala, agus chuir sé a ghrá in iúl san amhrán Rós Thrá Lí.[24] Ba í Mary O’Connor céad Rós Thrá Lí.
Is féidir dealbh de Mary agus William a fháil i bPáirc an Bhaile i dTrá Lí, in aice leis an ‘'Balla Rós, ar a bhfuil ainmneacha na Rósanna go léir ó 1959-inniu ann."[25]
Conspóid
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tá go leor conspóide ann faoi cé a scríobh an t-amhrán i ndáiríre. Luaigh foinsí éagsúla gur chum Edward Mordaunt Spencer an fhocail amhráin, agus an ceol le Charles William Glover. Mar sin féin, i 2019 d’fhostaigh 'Féile Idirnáisiúnta Rós Thrá Lí' an Dr. Andrea Nini, teangeolaí fóiréinseach, chun an fíor-údar a fháil amach.[26] Dar le Dr. Nini, scríobh Mulchinock an dán Smile for me Mary darling, agus thug Edward le fios gur leis féin iad na focail.[26] Tugadh an chreidiúint as an tséis do Charles W. Glover.
Féach freisin
[cuir in eagar | athraigh foinse]Buaiteoirí 1959–inniu
[cuir in eagar | athraigh foinse]| Bliain | Ainm | Ina hionadaí ar |
|---|---|---|
| 1959 | Alice O'Sullivan | Baile Átha Cliath |
| 1960 | Theresa Kenny | Chicago |
| 1961 | Josie Ruane | Corcaigh |
| 1962 | Ciara O'Sullivan | Baile Átha Cliath |
| 1963 | Geraldine Fitzgerald | Boston |
| 1964 | Margaret O'Keeffe | Trá Lí |
| 1965 | Therese Gillespie | Béal Feirste |
| 1966 | Laraine Stollery | an Nua-Shéalainn |
| 1967 | Anne Foley | Birmingham |
| 1968 | Eileen Slattery | An Chláir |
| 1969 | Cathy Quinn | Baile Átha Cliath |
| 1970 | Kathy Welsh | Holyoke |
| 1971 | Linda McCravey | Miami |
| 1972 | Claire Dubendorfer | An Eilvéis |
| 1973 | Veronica McCambridge | Béal Feirste |
| 1974 | Maggie Flaherty | Nua-Eabhrac |
| 1975 | Maureen Shannon | Londain |
| 1976 | Marie Soden | Nua-Eabhrac |
| 1977 | Orla Burke | Port Láirge |
| 1978 | Liz Shovlin | Pennsylvania |
| 1979 | Marita Marron | Béal Feirste |
| 1980 | Sheila O'Hanrahan | Gaillimh |
| 1981 | Debbie Carey | Birmingham |
| 1982 | Laura Gainey | Peterborough |
| 1983 | Brenda Hyland | Pórt Láirge |
| 1984 | Diane Hannagen | Luimneach |
| 1985 | Helena Rafferty | Boston |
| 1986 | Noreen Cassidy | Leeds |
| 1987 | Larna Canoy | Chicago |
| 1988 | Mary Ann Murphy | an Nua-Shéalainn |
| 1989 | Sinéad Boyle | Baile Átha Cliath |
| 1990 | Julia Dawson | An Ghearmáin |
| 1991 | Denise Murphy | Corcaigh |
| 1992 | Niamh Grogan | Gaillimh |
| 1993 | Kirsty Flynn | Lár na Tíre (Sasana) |
| 1994 | Muirne Hurley | Luimneach |
| 1995 | Nyomi Horgan | Perth, An Astráil |
| 1996 | Colleen Mooney | Toronto |
| 1997 | Sinéad Lonergan | An Fhrainc |
| 1998 | Mindi O'Sullivan | Gaillimh |
| 1999 | Geraldine O'Grady | Corcaigh |
| 2000 | Róisín Egenton | Nua-Eabhrac |
| 2001 | Lisa Manning | Perth |
| 2002 | Tamara Gervasoni | An Iodáil |
| 2003 | Orla Tobin | Baile Átha Cliath |
| 2004 | Orla O'Shea | Cill Chainnigh |
| 2005 | Aoibhinn Ní Shúilleabháin | Maigh Eo |
| 2006 | Kathryn Anne Feeney | Queensland |
| 2007 | Lisa Murtagh | Nua-Eabhrac |
| 2008 | Aoife Kelly | Tiobraid Árann |
| 2009 | Charmaine Kenny | Londain |
| 2010 | Clare Kambamettu | Londain |
| 2011 | Tara Talbot | Queensland |
| 2012 | Nicola McEvoy | Lucsamburg |
| 2013 | Haley O'Sullivan | Texas |
| 2014 | Maria Walsh | Philadelphia |
| 2015 | Elysha Brennan | An Mhí |
| 2016 | Maggie McEldowney | Chicago |
| 2017 | Jennifer Byrne | Uíbh Fhailí |
| 2018 | Kirsten Mate Maher | Port Láirge |
| 2019 | Sinéad Flanagan | Luimneach |
| 2020 | Cúrtha ar ceal | |
| 2021 | ||
| 2022 | Rachel Duffy | An Iarmhí |
Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ Rose of Tralee. "Festival" (en). www.roseoftralee.ie. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2022-08-23. Dáta rochtana: 2022-08-23.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 "The Rose of Tralee Festival - World Cultures European". www.irishcultureandcustoms.com. Dáta rochtana: 2023-08-17.
- ↑ "Craic i gCaisleán an Bharraigh, 5ú rang - 2011 Seachtain Rós Thrá Lí Cuid 1" (as en) (2011).
- ↑ "Alice O'Sullivan" (as en) (2023-01-19). Wikipedia.
- ↑ "Rose festival from behind dark spectacles" (en). The Irish Times. Dáta rochtana: 2022-08-23.
- ↑ Susan Daly. "You know we had a 'Gathering' 60 years ago, right?" (en). TheJournal.ie. Dáta rochtana: 2022-08-23.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 "The Rose of Tralee Festival - World Cultures European". www.irishcultureandcustoms.com. Dáta rochtana: 2022-08-23.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 Rose of Tralee. "Festival" (en). www.roseoftralee.ie. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2022-08-23. Dáta rochtana: 2022-08-23.
- ↑ "First buds of Rose Festival" (en). Independent.ie (2009-08-19). Dáta rochtana: 2023-08-18.
- ↑ 10.0 10.1 "Rose of Tralee International Festival - Official Programme 2018 by Rose of Tralee International Festival - Issuu" (en). issuu.com. Dáta rochtana: 2022-08-23.
- ↑ "Apply to be a Rose Escort" (en-US). Rose of Tralee. Dáta rochtana: 2023-08-17.
- ↑ "Ciarraí Beo Teoranta" (ga). Beo!. Dáta rochtana: 2022-08-23.
- ↑ "Rose of Tralee reveals that she's gay" (as en) (2014-08-24).
- ↑ "Féile Rós Thrá Lí ar ceal" (as ga) (2020-04-27).
- ↑ Kevin O’Neill (2020-04-27). "Cancelled Rose of Tralee festival a €10m blow to local economy" (en). Irish Examiner. Dáta rochtana: 2022-08-23.
- ↑ "Rose Entry Form - The Rose of Tralee International Festival - The Rose of Tralee International Festival" (en-US). Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2022-01-12. Dáta rochtana: 2022-08-23.
- ↑ "Unmarried mothers can be Roses" (en-GB) (2008-04-03). Dáta rochtana: 2022-08-23.
- ↑ 18.0 18.1 Jess Casey (2019-08-24). "60 years of Rose of Tralee Winners" (en). Irish Examiner. Dáta rochtana: 2022-08-23.
- ↑ Nuacht RTÉ (2017-08-17). "Roinnt rósanna i gCorca Dhuibhne" (as ga).
- ↑ Nuacht RTÉ (2017-08-21). "Rósanna Thrá Lí ar an teilifís anocht" (as ga).
- ↑ "RTÉ shows clinch 42 spots in Top 50 most-watched of 2019 – About RTÉ". about.rte.ie. Dáta rochtana: 2022-08-23.
- ↑ "Ní raibh ‘masla’ ag baint le caint Dháithí Uí Sé faoin Eocairist ag Féile Rós Thrá Lí – cinneadh BAI" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2022-08-23.
- ↑ "The Rose of Tralee Story". web.archive.org (2008-07-17). Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2008-07-17. Dáta rochtana: 2022-08-23.
- ↑ Rose of Tralee. "Story" (en). www.roseoftralee.ie. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2022-08-23. Dáta rochtana: 2022-08-23.
- ↑ Rose of Tralee. "Legacy" (en). www.roseoftralee.ie. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2022-08-23. Dáta rochtana: 2022-08-23.
- ↑ 26.0 26.1 "Smile, Mary My Darling for the Rose of Tralee" (en). www.roseoftralee.ie. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2022-08-23. Dáta rochtana: 2022-08-23.