Kiribati

Kiribati

Ribaberiki ni Kiribati (gil)
Bandeira Brasón
Himno	Kunan Kiribati (1979)
Lema	«Te Mauri, te Raoi ao te Tabomoa» «I deithwyr»
Epónimo	Thomas Gilbert e Illas Gilbert
Localización
1°28′N 173°02′L
Capital	Tarawa Sur
Poboación
Poboación	119.438 (2020) (147,27 hab./km²)
Lingua oficial	lingua inglesa Lingua kiribatiana
Xeografía
Parte de	Micronesia Polinesia
Superficie	811 km²
Punto máis alto	Banaba (81 m)
Punto máis baixo	Océano Pacífico (0 m)
Comparte fronteira con	Estados Unidos de América Francia
Creación	12 de xullo de 1979:  causado por Independencia
Organización política
• Presidente (pt)	Taneti Maamau (2016–)
Órgano lexislativo	Maneaba ni Maungatabu (pt) , (Escano: 45)
Membro de	Grupo de Estados de África, Caribe e Pacífico Organización Mundial da Saúde Alianza dos Pequenos Estados Insulares Banco Asiático de Desenvolvemento (1974–) Commonwealth de Nacións (1979–) União Postal Universal (pt) (1984–) Banco Internacional para Reconstrução e Desenvolvimento (pt) (1986–) Associação Internacional de Desenvolvimento (pt) (1986–) Corporação Financeira Internacional (pt) (1986–) Unión Internacional de Telecomunicacións (1986–) UNESCO (1989–) ONU (1999–) Organização para a Proibição de Armas Químicas (pt) (2000–) Organización Meteorolóxica Mundial (2003–) Interpol (2018–)
PIB nominal	227.610.035 $ (2021)
Moeda	Dólar de Kiribati
Identificador descritivo
Fuso horario	UTC+12:00 (→ Illas Gilbert, Banaba) UTC+13 (pt) (→ Illas Fénix) UTC+14 (pt) (→ Line Islands (en) ) Pacific/Tarawa (en) (→ Illas Gilbert) Pacific/Kanton (en) (→ Illas Fénix) Pacific/Kiritimati (en) (→ Line Islands (en) )
Dominio de primeiro nivel	.ki
Prefixo telefónico	+686
Teléfono de emerxencia	999, 192 (pt) , 193, 194 e 195 (en)
Código de país	KI
Sitio web	kiribati.gov.ki

Kiribati, oficialmente a República de Kiribati (pronunciado "Kíribas", ['kiribas]) é un arquipélago situado na zona central oeste do océano Pacífico, ao nordeste de Australia. Esténdese a ambos os lados do ecuador e do meridiano 180, aínda que a Liña internacional de cambio de data rodea Kiribati e xira moito cara ao leste, chegando case ao meridiano 150° W. Isto leva as illas máis orientais de Kiribati, as Illas Line ao sur de Hawai, ao mesmo día que as Illas Gilbert e sitúaas na zona horaria máis avanzada da Terra: UTC+14. Kiribati é o único país do mundo que está situado nos catro hemisferios cardinais. A poboación permanente supera os 119.000 habitantes (2020), dos cales máis da metade vive no atol de Tarawa. O estado comprende 32 atois e unha remota illa de coral levantada, Banaba. Ten unha superficie total de 811 kilometros cadrados (313 millas cadradas) diseminados nunha área de máis de tres millóns de quilómetros cadrados.

Kiribati logrou a súa independencia do Reino Unido, converténdose nun estado soberano en 1979, un dos seus atois, Kiritimati (Illa Christmas), é o máis grande do mundo. A capital, Tarawa Sur, hoxe a área máis poboada, está formada por unha serie de illotes, conectados por unha serie de calzadas. Estes comprenden preto da metade da área do atol de Tarawa. Antes da súa independencia, o país exportara fosfato, porén, esas minas xa non son viables e son a pesca e a exportación de copra o que impulsa gran parte da economía. Kiribati é un dos países menos desenvolvidos do mundo e depende moito da axuda internacional para a súa economía.

Kiribati é membro da Comunidade do Pacífico (SPC), da Comunidade de Nacións, do FMI, do Banco Mundial, da OACPS e converteuse en membro de pleno dereito das Nacións Unidas en 1999 e tamén membro do Foro das Illas do Pacífico. Como nación insular, as illas son moi vulnerables ao cambio climático e abordar o cambio climático foi unha parte central da súa política internacional, como membro da Alianza de Pequenos Estados Insulares.

Historia

Kiribati foi habitado por un grupo étnico de Micronesia que falou a mesma lingua oceánica durante máis de 2.000 anos antes de entrar en contacto cos europeos. As illas foron descubertas por navíos británicos e estadounidenses ao final do século XVIII e a principios do século XIX. En 1820, as illas foron nomeadas Illas Gilbert polo almirante ruso Adam von Krusenstern, en honra ao capitán británico Thomas Gilbert, quen cruzou o arquipélago en 1788 ("Kiribati" é a pronuncia dos insulares do plural de "Gilberts") . O primeiro asentamento inglés fundouse en 1837. Desde 1892, as Illas Gilbert foron un protectorado británico xunto coas próximas Illas Ellice, situadas máis ao sur. Ambos os arquipélagos convertéronse en colonias en 1916. O atol Kiritimati (Christmas) formou parte da colonia en 1919 e as Illas Fénix engadíronse en 1937. Tarawa e outras illas do grupo Gilbert foron ocupadas polo Xapón na segunda guerra mundial. Tarawa foi o lugar onde se desenvolveu unha das batallas máis sanguentas na historia do Corpo de Marines dos Estados Unidos. Os Marines desembarcaron o 20 de novembro de 1943, a Batalla de Tarawa foi na mesma capital de Kiribati: Bairiki, no atol de Tarawa.

Na década '50, a illa Christmas foi o escenario de tres grandes probas nucleares do goberno británico.

As Illas Gilbert e Ellice alcanzaron a autonomía en 1971, e separáronse en 1975. Sete anos despois, en 1978, as Illas Ellice proclamaron a súa independencia co nome de República de Tuvalu, mentres que as Illas Gilbert esperaron un ano máis e convertéronse nun estado independente o 12 de xullo de 1979. Desde ese momento, Estados Unidos deixou de reclamar as Illas Fénix, un arquipélago do Pacífico ao sueste das Illas Gilbert, e outras tres illas desta mesma zona. Todas elas convertéronse desde entón en parte do territorio de Kiribati. Estas separacións estiveron amparadas nas diferenzas étnicas e culturais dos habitantes con respecto aos kiribatianos.

Na década dos 80, a superpoboación era un problema moi grave: en 1988 anunciouse que 4.700 residentes do grupo principal de illas serían recolocados en illas menos poboadas. Por eses anos, Kiribati foi sinalado pola ONU como un dos países máis pobres do mundo; isto precipitou a chegada de recursos humanitarios desde varios países. Outro informe da ONU de 1989 demostrou que Kiribati será un dos primeiros países en desaparecer como consecuencia da elevación do nivel do mar por causa do quecemento global.

En 1994, Teburoro Tito foi elixido presidente. En 1995, houbo un movemento co obxectivo de desprazar a Liña internacional de cambio de data cara ao leste para que as illas da República de Kiribati non estivesen máis divididas por esta liña imaxinaria, que nese momento xeraba controversia. O movemento, que cumpriu cunha das promesas da campaña do Presidente Tito, tiña as intencións de que Kiribati fose o primeiro país en ver o amencer o 1 de xuño de 2000, e recibir a data popularmente, pero incorrectamente, créndose comezar do terceiro milenio d.C., un evento de significancia para o turismo. Tito foi reelixido en 1998. En 1999, Kiribati comezou a formar parte da ONU.

En 2002, Kiribati pasou a ser un país controvertido debido á lei para pechar todos os xornais. A lexislación provocou a creación do primeiro xornal non-gobernamental. Tito foi reelixido en 2003, pero en marzo de 2003, foi destituído do seu cargo por unha moción de censura, e substituído por un Consello de Estado. Anote Tong do partido da oposición Boutokaan Te Koaua foi elixido para suceder a Tito en xullo de 2003. Foi reelixido en 2007 e en 2011.

En xuño de 2008, os funcionarios de Kiribati pediron a Australia e Nova Zelandia que aceptasen aos cidadáns de Kiribati como refuxiados permanentes. Espérase que Kiribati sexa o primeiro país en perder todo o seu territorio a causa do cambio climático. En xuño de 2008, o presidente de Kiribati, Anote Tong, dixo que o país chegou "ao punto de non retorno". Engadiu: "Planificar o día no que xa non teñas un país é realmente doloroso, pero creo que temos que facelo".

En xaneiro de 2012, Anote Tong foi reelixido por terceiro e último mandato consecutivo. A principios de 2012, o goberno de Kiribati comprou o terreo chamado Natoavatu, de 2.200 hectáreas, na segunda illa máis grande de Fidxi, Vanua Levu. Nese momento informouse amplamente que o goberno planeaba evacuar a toda a poboación de Kiribati a Fidxi. En abril de 2013, o presidente Tong comezou a instar os cidadáns a evacuar as illas e migrar a outros lugares. En maio de 2014, a Office of the President confirmou a compra duns 5.460 acres de terreo en Vanua Levu cun custo de 9,3  millóns de dólares australianos.

En marzo de 2016, Taneti Maamau foi elixido como novo presidente de Kiribati. Foi o quinto presidente desde que o país se independizou en 1979. En xuño de 2020, o presidente Maamau gañou a reelección para un segundo mandato de catro anos. O presidente Maamau era considerado pro-China e apoiaba lazos máis estreitos con Beijing..

Goberno e política

A política de Kiribati baséase no sistema presidencial democrático republicano, onde o Presidente ( te Beretitenti) é a cabeza de goberno, enmarcado nun sistema multipartidario e elixido por voto popular directo.

O Poder Executivo é exercido polo Presidente, un Vicepresidente e o Gabinete de Ministros.

O Poder Lexislativo exérceo a Asemblea Nacional (Maneaba ni Maungatabu), formada por 39 membros elixidos por catro anos mediante o sufraxio universal, máis dous membros ex oficio e un representante do porto autónomo de Banaba.

O Poder Xudicial é independente do Executivo e do Lexislativo e está conformado pola Suprema Corte e as cortes menores.

O goberno de Kiribati regúlase segundo a Constitución Nacional vixente, promulgada o 12 de xullo de 1979.

Organización político-administrativa

Illas da Liña: Illa Millenium canle entre o lado oeste de Long Island e Nake Island.

Marakei, Illas Gilbert do Norte

Hai 21 illas habitadas en Kiribati. Kiribati está dividida xeograficamente en tres sectores, segundo a agrupación xeográfica dos tres arquipélagos ou grupos de illas que o forman e non teñen funcións administrativas. Son:

• Illas Gilbert
• Illas Fénix, nunha das áreas mariñas protexidas máis grandes da Terra (foi a máis grande de 2008 a 2010)
• Illas da Liña

Os 6 distritos orixinais antes da independencia eran:

• Banaba (Illa Ocean)
• Atol Tarawa
• Illas Gilbert do Norte
• Illas Gilbert Central
• Illas Gilbert do Sur|Illas Gilbert do Sur
• Illas da Liña

Catro dos antigos distritos (incluíndo Tarawa) atópanse nas illas Gilbert, onde vive a maior parte da poboación do país. Cinco das illas da Liña están deshabitadas (Illa Malden, Illa Starbuck, Illa Millenium, Illa Vostok e Illa Flint). As illas Fénix están deshabitadas agás Kanton, e non teñen representación. Banaba en si está pouco habitada agora. Tamén hai un representante non electo dos Banabans na illa de Rabi en Fidxi.

Cada unha das 21 illas habitadas ten o seu propio consello local que se ocupa dos asuntos diarios. Hai un concello por cada illa habitada, con dúas excepcións: o atol de Tarawa ten tres concellos: Concello de Betio, concello urbano de Teinainano (TUC) para o resto de Tarawa Sur) e concello de Eutan Tarawa (ETC) (para Tarawa Norte), e Tabiteuea ten dous concellos.

Xeografía

Artigo principal: Lista de Illas de Kiribati.

Mapa de Kiribati

Mapa de Kiribati

Kiribati está formada por 33 atois de orixe coralino e unha illa, Banaba (Ocean). Os grupos de illas son:

• Banaba : unha illa deshabitada a medio camiño entre Nauru e as illas Gilbert.
• Illas Gilbert : 16 atois situados a uns 1.500 km ao norte das illas Fidxi.
• Illas Fénix : 8 atois e illas coralinas situados a uns 1.800 km ao sueste das illas Gilbert.
• Illas da Liña ou Espóradas Ecuatoriais : 8 atois e un arrecife, a uns 3.300 km ao leste das illas Gilbert.

Outros tres atois das Illas da Liña pertencen aos Estados Unidos.

Banaba (ou illa Ocean) é unha illa de orixe coralino que no seu día foi unha rica fonte de fosfatos, un recurso que se esgotou case totalmente antes da independencia do país. O resto do territorio de Kiribati está composto por illotes de area e arrecifes rochosos ou arrecifes de coral que emerxen apenas uns metros sobre o nivel do mar. O terreo é baixo e calcáreo, o que dificulta moito a agricultura no país.

Kiritimati, nas Illas da Liña, é o atol máis grande do mundo.

Economía

Artigo principal: Economía de Kiribati.

Demografía

Kiribati é un país superpoboado, xa que posúe 103.092 habitantes distribuídos en só 811 km cadrados (2005) Isto fai unha densidade de poboación de 127 habitantes por quilómetro cadrado, unha das máis elevadas do mundo.

O 57,7% da poboación atópase entre os 15 e os 64 anos de idade.

Composición étnica

• Insulares 97,7%
• Mestizos 1,5%
• Outros 0,6%
• Europeos 0,2%

Relixión

• Católicos 52,6%
• Protestantes 40,9%
• Outras 7,8%

Cultura

A cultura das Illas Gilbert é complexa e diversa, pero se poden atopar similitudes entre os 33 atois que conforman o grupo.

Maneaba

A maneaba ou mwaneaba é o centro da aldea. Detrás da canoa de guerra, a maneaba é a "peza mestra" da cultura gilbertense. Igual que as casas, ten forma rectangular. O arquitecto da maneaba é, xeralmente, un ancián quen aprendeu o seu oficio grazas á experiencia e tradicións na súa familia. A este ancián tamén llo podería considerar como un bruxo, xa que a construción da maneaba require unha invocación ao espírito chamado Anti. A maneaba adáptase ben ao clima da illa e á súa función. O teito está sostido por columnas de pedra á altura do ombreiro.

Véxase tamén

Bibliografía

• Ellis, Albert F. (1935). Ocean Island and Nauru; Their Story. Sydney, Australia: Angus and Robertson. OCLC 3444055. 
• Grimble, Arthur (1952). A Pattern of Islands. Early New Zealand Books (NZETC). ISBN 978-1-906011-45-1. Consultado o 16 de outubro de 2011. 
• Grimble, Arthur (1989). Tungaru Traditions: Writings on the Atoll Culture of the Gilbert Islands. Penguin Travel Library. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-1217-1. 
• Koch, Gerd (translated by Guy Slater) (1986). The Material Culture of Kiribati. Suva: University of the South Pacific. ISBN 9789820200081. 
• Te Rikitianere ni baibara, ae te boki ni kaoti nanon taeka ianena aika 376 aika n te baibara ni kiribati: ma te kankaotanti ae karako [Gilbert Islands Bible dictionary, and pocket concordance of proper names and contents of the Bible]. Honolulu: E katauraoaki irouni beiñam. 1895. 
• Macdonald, Barrie (1982). Cinderellas of the Empire: Towards a History of Kiribati and Tuvalu. Australian National University Press. ISBN 9789820203358 – vía Google Books. 
• Moseley, William G. (2014). An Introduction to Human-Environment Geography: Local Dynamics and Global Processes. Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-8932-3. 
• Piciocchi, Alice (2016). Kiribati: cronache illustrate da una terra (s)perduta. Milan, Italy: 24 ORE Cultura. ISBN 978-88-6648-307-6.  (also in French)
• Sabatier, Ernest (1954). Dictionnaire gilbertin-français. Mission of the Sacred Heart. 
• Stearns, Harold Thornton (1973). Geologic Setting of the Fossil Goose Bones Found on Molokai Island, Hawaii. Bernice P. Bishop Museum. Malayo-Polynesian terms for the dog, te kiri, and the pig. te buaka, occur in Gilbertese word lists, but in general usage the dog is often called te kamea (from "come here") and the pig is known only as te beki. 
• Stevenson, Robert Louis (1896). In the South Seas. 
• Thomas, Frank R. (2003). "Kiribati: 'Some aspects of human ecology,' forty years later" (PDF). Atoll Research Bulletin 501: 1–40. doi:10.5479/si.00775630.501.1. 
• Troost, J. Maarten (8 de xuño de 2004). The Sex Lives of Cannibals. Broadway Books. ISBN 978-0-76-791530-4. 
• Walsh, Michael Ravell (2020). A History of Kiribati: From the Earliest Times to the 40th Anniversary of the Republic. ISBN 9-79869535-895-7. 
• Whincup, Joan; Whincup, Tony (2001). Akekeia! Traditional dance in Kiribati. Wellington, NZ. 
• Williams, Maslyn; Macdonald, Barrie (1985). The Phosphateers: A History of the British Phosphate Commissioners and the Christmas Island Phosphate Commission. Melbourne University Press. ISBN 978-0-522-84302-6. 

Ligazóns externas

• Map of Kiribati from World Maps
• Kiribati National Tourism Office
• Parliament of Kiribati
• Kiribati National Climate Change Portal Arquivado 28 de decembro de 2014 en Wayback Machine.
• Chief of State and Cabinet Members

Información xeral

• Kiribati. The World Factbook. Central Intelligence Agency.
• Kiribati from UCB Libraries GovPubs
• Kiribati en Curlie (en inglés)
• Kiribati from the BBC News
• Wikimedia Atlas de Kiribati.
• Phoenix Islands Protected Area Arquivado 3 de decembro de 2019 en Wayback Machine.
• Paradise Lost? (A recent PBS/NOW program on global warming)
• Exhibit: The Alfred Agate Collection: The United States Exploring Expedition, 1838–1842 from the Navy Art Gallery
• Birds of Kiribati Arquivado 10 de abril de 2022 en Wayback Machine. from Conservation International