Ագնոստիցիզմ

Ագնոստիցիզմ, (հին հունարեն՝ ἄγνωστος՝ անիմանալի բառից) տեսակետ, համաձայն որի՝ Աստծո (աստվածայինի կամ գերբնականի) գոյությունը անհայտ կամ անիմանալի է^[1]^[2]^[3]։ Ըստ մեկ այլ սահմանման՝ ագնոստիցիզմը տեսակետ է, համաձայն որի՝ մարդկային բանականությունը չի կարող տրամադրել բավարար ռացիոնալ հիմնավորումներ ո՛չ Աստծու գոյությանը հավատալու, ո՛չ էլ՝ ժխտելու համար^[2]։

«Ագնոստիկ» բառն առաջին անգամ իր ելույթներից մեկում օգտագործել է անգլիացի կենսաբան Թոմաս Հեքսլին 1869 թվականին^[4]։

Ծագում

Ագնոստիցիզմն առաջացել է 19-րդ դարի վերջերին՝ որպես մետաֆիզիկական փիլիսոփայության անտիթեզ։ Վերջինս ակտիվորեն զբաղվում էր աշխարհընկալման՝ մետաֆիզիկական ըմբռնման ուսումնասիրությամբ, որի հիմքում ընկած էր սուբյեկտիվ մտածողությունը։

Փիլիսոփայական ագնոստիցիզմից բացի գոյություն ունի նաև թեոլոգիական (աստվածաբանական) ագնոստիցիզմ և գիտական ագնոստիցիզմ։

Աստվածաբանության բնագավառում ագնոստիկներն առանձնացնում են կրոնի և հավատքի բարոյամշակութային և առասպելական բաղադրիչը միստիկականից (Աստված, դև, սատանա, հանդերձյալ աշխարհ, դրախտ, դժոխք, կրոնական ծիսակատարություններ և այլն)։ Նշված բաղադրիչներից առաջինը նրանք համարում են հասարակության մեջ անհատի բարոյական վարքի խթանման աշխարհիկ (ժամանակակից) դպրոց (կամ միջոց, մեխանիզմ)։

Գիտական ագնոստիցիզմը իմացաբանության (ճանաչողության տեսության) սկզբունքներից է։ Եվ քանի որ (համաձայն իմացաբանության) ճանաչողության ընթացքում ձեռք բերված փորձն անխուսափելիորեն խեղաթյուրվում է անհատի (կամ սուբյեկտիվ) գիտակցությամբ, ապա գիտական ագնոստիցիզմը ենթադրում է, որ անհատը հանգամանորեն ունակ չէ ըմբռնելու աշխարհի իրական և ամբողջական պատկերը։ Այսինքն՝ այն ոչ թե ժխտում է ճանաչողությունը (երևույթը, ընթացքը) այլ մատնանշում, որ ոչ մի գիտություն չի կարող լինել բացարձակ ճշգրիտ և որ աշխարհն ամբողջությամբ ճանաչելն անհնար է։

Պատմություն

Ագնոստիկ հայացքները մոտավորապես այնքան հին են, որքան փիլիսոփայական սկեպտիցիզմը։ Մ.թ.ա. V դարի փիլիսոփա, սոֆիստ Պրոտագորը համոզված էր, որ անհնար է ստուգել Աստվածների գոյության փաստը։ Մ.թ.ա. VI-V դարերի փիլիսոփա Սանջայա Բելաթհապուտան (անգլ.՝ Sanjaya Belatthaputta) նույնպես հայտնել է հանդերձյալ կյանքի վերաբերյալ իր ագնոստիկ տեսակետը։

Այնուամենայնիվ, ագնոստիցիզմը՝ որպես եզրույթ և ուսմունք, ծագել է շատ ավելի ուշ, երբ 1869 թվականին անգլիացի գիտնական, կենսաբան Թոմաս Հենրի Հաքսլին իր ելույթներից մեկում հանդես եկավ ագնոստիցիզմը նկարագրող նոր ուսմունքի բնութագրմամբ. «Այն պարզապես նշանակում է, որ պետք չէ ասել, որ գիտես մի բան կամ հավատում ես նրան, ինչը չունի իմացության կամ հավատքի արտահայտման գիտական հիմնավորում»։ Նրան «Մետաֆիզիկական հասարակությունն» էր (բրիտանական փիլիսոփայական հասարակություն) իրենց անդամակցելու առաջարկություն արել։ «Երբ իմ մտավորական հասունության ժամանակ սկսեցի տարակուսել՝ ով եմ ես՝ աթեիստ, թեիստ, թե պանթեիստ, մատերիալիստ, իդելալիստ, քրիստոնյա, թե ազատ մտածող, ես հանգեցի այն եզրակացությանը, որ ինձ չեն համապատասխանում այս անվանակարգերից ոչ մեկը, բացի վերջինից»,‒ ասել է նա։

Հաքսլիի համոզմամբ ագնոստիկ է նա, ով չի ժխտում Աստվածների գոյությունը՝ միաժամանակ չընդունելով որևէ կրոն կամ հավատք։ Ագնոստիկը նաև չի հավաստում Աստվածների գոյությունը, քանի որ համոզված է, որ մատերիաների (նյութերի) սկզբնաղբյուրն անհայտ է. այն բացահայտված կամ ճանաչված չի կարող համարվել զարգացման մեր ժամանակաշրջանում կամ երբևէ։

Կապը կրոնի հետ

Ագնոստիկների համոզմամբ անհնար է բացահայտել իրականությունը Աստվածների, հանդերձյալ կյանքի և այլ գերբնական էակների, հասկացությունների և երևույթների գոյության առումով՝ այդուհանդերձ սկզբունքորեն չբացառելով աստվածային երևույթների գոյությունը կամ չգոյությունը։ Այսպիսով հերքվում է միայն այդպիսի համոզմունքների իրական կամ մտացածին լինելն ապացուցելու հնարավորությունը։ Այդ իսկ պատճառով ագնոստիկները կարող են հավատալ Աստծուն, բայց ոչ մի կրոն (քրիստոնեություն, հուդայականություն, իսլամ) չդավանել՝ համարելով դրանք դոգմատիկ, քանի որ դոգմատիզմը հակասում է նրանց համոզմունքներին աշխարհի անճանաչելիության առումով։ Ագնոստիկներն Աստծուն հավատում են՝ սահմանափակվելով նրա գոյության հնարավորությամբ և վերապահումներով, որ կարող են նաև սխալվել՝ համոզված լինելով, որ չկան անհրաժեշտ և բավարար համոզիչ ապացույցներ միանշանակ ենթադրություններ և եզրակացություններ անելու համար։

Մի շարք կրոններում (բուդդայականություն, դաոսիզմ) անձնավորված (անհատականացված) Աստծված(ներ) չկա(ն)։ Դրա շնորհիվ ագնոստիցիզմի և տվյալ կրոնի միջև կոնֆլիկտները բացակայում են։

Հայտնի ագնոստիկներ

Արատքին հղումներ

Albert Einstein on Religion Արխիվացված 2014-04-29 Wayback Machine Շապել Մոնոսկրիպտի թանգարան (Shapell Manuscript Foundation)
Why I Am An Agnostic Արխիվացված 2006-07-18 Wayback Machine Robert G. Ingersoll, [1896].
Dictionary of the History of Ideas Արխիվացված 2006-09-09 Wayback Machine։ Ագնոստիցմիզմ
Agnosticism from INTERS – Interdisciplinary Encyclopedia of Religion and Science
Agnosticism Արխիվացված 2010-02-19 Wayback Machine – from ReligiousTolerance.org Արխիվացված 2010-12-06 Wayback Machine
What do Agnostics Believe? – A Jewish perspective
Fides et Ratio – the relationship between faith and reason(Հավատի և պատճառի փոխհարաբերությունները) Karol Wojtyla [1998]
For a utilitarian analysis of religion, see The (F)Utility of Religion:(Ո՞վ Աստծո կարիք ունի։) Who Needs God(s)?–A Prospective Bible for Non-Believers at http://bradmusil.kramernet.org Արխիվացված 2008-08-07 Wayback Machine
The Natural Religion Արխիվացված 2009-04-08 Wayback Machine Dr Brendan Connolly, 2008
Nielsen, Kai (1973) [1968]. «Agnosticism». Dictionary of the History of Ideas. University of Virginia Library.

Ծանոթագրություններ

↑ Hepburn, Ronald W. (2005) [1967]. «Agnosticism». In Donald M. Borchert (ed.). The Encyclopedia of Philosophy. Vol. 1 (2nd ed.). MacMillan Reference USA (Gale). էջ 92. ISBN 0-02-865780-2. «In the most general use of the term, agnosticism is the view that we do not know whether there is a God or not.» (page 56 in 1967 edition)
↑ ^2,0 ^2,1 Rowe, William L. (1998). «Agnosticism». In Edward Craig (ed.). Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor & Francis. ISBN 978-0-415-07310-3. «In the popular sense, an agnostic is someone who neither believes nor disbelieves in God, whereas an atheist disbelieves in God. In the strict sense, however, agnosticism is the view that human reason is incapable of providing sufficient rational grounds to justify either the belief that God exists or the belief that God does not exist. In so far as one holds that our beliefs are rational only if they are sufficiently supported by human reason, the person who accepts the philosophical position of agnosticism will hold that neither the belief that God exists nor the belief that God does not exist is rational.»
↑ «agnostic, agnosticism». OED Online, 3rd ed. Oxford University Press. September 2012. «agnostic. : A. n[oun]. :# A person who believes that nothing is known or can be known of immaterial things, especially of the existence or nature of God. :# In extended use: a person who is not persuaded by or committed to a particular point of view; a sceptic. Also: person of indeterminate ideology or conviction; an equivocator. : B. adj[ective]. :# Of or relating to the belief that the existence of anything beyond and behind material phenomena is unknown and (as far as can be judged) unknowable. Also: holding this belief. :# a. In extended use: not committed to or persuaded by a particular point of view; sceptical. Also: politically or ideologically unaligned; non-partisan, equivocal. agnosticism n. The doctrine or tenets of agnostics with regard to the existence of anything beyond and behind material phenomena or to knowledge of a First Cause or God.»
↑ Agnosticism | Definition, Beliefs, History, & Facts | Britannica
↑ Խոսակցություն Մեթի հետ South Park Studios(անգլ.)
↑ Бертран Рассел, «Кто такой агностик?»
↑ ^7,0 ^7,1 Знаменитые агностики и атеисты
↑ «Robert Anton Wilson». Contemporary Authors Online, Gale, 2007. Reproduced in Biography Resource Center. Farmington Hills, Mich.: Thomson Gale. 2007
↑ Stephen Jay Gould. Nonoverlapping Magisteria Արխիվացված 2010-12-18 Wayback Machine(անգլ.) Natural History, 1997, 106 (март): 16-22, 61.
↑ «По отношению к Богу я агностик.» В письме М. Берковитцу, 25.10.1950. Einstein Archive 59-215; from Alice Calaprice, ed., The Expanded Quotable Einstein, Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 2000, p. 216.
↑ Luscombe, Belinda (2011 թ․ նոյեմբերի 21). «10 Questions for Sting». Time. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 16-ին.
↑ Broder, John M.; Shane, Scott (2013 թ․ հունիսի 15). «For Snowden, a Life of Ambition, Despite the Drifting». The New York Times. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 15-ին. «Toward the end of 2003, Mr. Snowden wrote that he was joining the Army, listing Buddhism as his religion ("agnostic is strangely absent," he noted parenthetically about the military recruitment form). He tried to define a still-evolving belief system. "I feel that religion, adopted purely, is ultimately representative of blindly making someone else's beliefs your own."»

Ընթերցե՛ք «ագնոստիցիզմ» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ագնոստիցիզմ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 52)։

[Hepburn-1] Hepburn, Ronald W. (2005) [1967]. «Agnosticism». In Donald M. Borchert (ed.). The Encyclopedia of Philosophy. Vol. 1 (2nd ed.). MacMillan Reference USA (Gale). էջ 92. ISBN 0-02-865780-2. «In the most general use of the term, agnosticism is the view that we do not know whether there is a God or not.» (page 56 in 1967 edition)

[RoweRoutledge-2] 2,0 ^2,1 Rowe, William L. (1998). «Agnosticism». In Edward Craig (ed.). Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor & Francis. ISBN 978-0-415-07310-3. «In the popular sense, an agnostic is someone who neither believes nor disbelieves in God, whereas an atheist disbelieves in God. In the strict sense, however, agnosticism is the view that human reason is incapable of providing sufficient rational grounds to justify either the belief that God exists or the belief that God does not exist. In so far as one holds that our beliefs are rational only if they are sufficiently supported by human reason, the person who accepts the philosophical position of agnosticism will hold that neither the belief that God exists nor the belief that God does not exist is rational.»

[3] «agnostic, agnosticism». OED Online, 3rd ed. Oxford University Press. September 2012. «agnostic. : A. n[oun]. :# A person who believes that nothing is known or can be known of immaterial things, especially of the existence or nature of God. :# In extended use: a person who is not persuaded by or committed to a particular point of view; a sceptic. Also: person of indeterminate ideology or conviction; an equivocator. : B. adj[ective]. :# Of or relating to the belief that the existence of anything beyond and behind material phenomena is unknown and (as far as can be judged) unknowable. Also: holding this belief. :# a. In extended use: not committed to or persuaded by a particular point of view; sceptical. Also: politically or ideologically unaligned; non-partisan, equivocal. agnosticism n. The doctrine or tenets of agnostics with regard to the existence of anything beyond and behind material phenomena or to knowledge of a First Cause or God.»

[4] Agnosticism | Definition, Beliefs, History, & Facts | Britannica

[5] Խոսակցություն Մեթի հետ South Park Studios(անգլ.)

[6] Бертран Рассел, «Кто такой агностик?»

[Агностики-7] 7,0 ^7,1 Знаменитые агностики и атеисты

[8] «Robert Anton Wilson». Contemporary Authors Online, Gale, 2007. Reproduced in Biography Resource Center. Farmington Hills, Mich.: Thomson Gale. 2007

[9] Stephen Jay Gould. Nonoverlapping Magisteria Արխիվացված 2010-12-18 Wayback Machine(անգլ.) Natural History, 1997, 106 (март): 16-22, 61.

[10] «По отношению к Богу я агностик.» В письме М. Берковитцу, 25.10.1950. Einstein Archive 59-215; from Alice Calaprice, ed., The Expanded Quotable Einstein, Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 2000, p. 216.

[Time-11] Luscombe, Belinda (2011 թ․ նոյեմբերի 21). «10 Questions for Sting». Time. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 16-ին.

[12] Broder, John M.; Shane, Scott (2013 թ․ հունիսի 15). «For Snowden, a Life of Ambition, Despite the Drifting». The New York Times. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 15-ին. «Toward the end of 2003, Mr. Snowden wrote that he was joining the Army, listing Buddhism as his religion ("agnostic is strangely absent," he noted parenthetically about the military recruitment form). He tried to define a still-evolving belief system. "I feel that religion, adopted purely, is ultimately representative of blindly making someone else's beliefs your own."»

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]