Ֆելիքս Ձերժինսկի

Ֆելիքս Ձերժինսկի Feliks Dzierżyński
Ձերժինսկին 1918 թվականին
Դրոշ ՀԱԿ-ի Ներկայացուցիչ
դեկտեմբերի 20, 1917 - հուլիսի 8, 1918
Հաջորդող	Յակով Քրիստափորիչ Պետերս
օգոստոսի 22, 1918 - մարտի 1, 1922
Կուսակցություն՝	ԽՄԿԿ, Լեհաստանի և Լիտվայի Թագավորության սոցիալ-դեմոկրատիա, Լիտվայի սոցիալ դեմոկրատական կուսակցություն և Ռուսական սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն (բոլշևիկների)
Կրթություն՝	Սանկտ Պետերբուրգի համալսարան
Մասնագիտություն՝	քաղաքական գործիչ և հեղափոխական
Ազգություն	ռուս
Դավանանք	չդավանող կաթոլիկ
Ծննդյան օր	սեպտեմբերի 11, 1877
Ծննդավայր	Մինսկի մարզ, Մոլբցիի շրջան
Վախճանի օր	հուլիսի 20, 1926
Վախճանի վայր	Մոսկվա
Թաղված	Կրեմլի պատի պանթեոն
Դինաստիա	Ձերժինսկիներ
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն,  ՌԽՖՍՀ և  ԽՍՀՄ
Հայր	Էդմունդ Իոսվիչ Ձերժինսկի
Մայր	Ելենա Իգնատևնա Յանուշևսկի
Ամուսին	Սոֆիա Մուշկատ Սիգիզմունդովա
Զավակներ	Յան
Ինքնագիր
Պարգևներ

Ձերժինսկու մահվան 25-ամյակին նվիրված խորհրդային նամականիշ

Ֆելիքս Էդմունդովիչ Ձերժինսկի (ռուս.՝ Феликс Эдмундович Дзержинский, լեհ.՝ Feliks Dzierżyński [ˈfɛliks dʑerˈʐɨɲski], օգոստոսի 30, (սեպտեմբերի 11), 1877, Զերժինովո կալվածք (ներկայումս Մինսկի մարզի Մաոլբցիի շրջանում) - հուլիսի 20, 1926, Մոսկվա), լեհ բոլշևիկ հեղափոխական, խորհրդային պետական և կուսակցական գործիչ, հեղափոխական շարժման ակտիվ մասնակից։ 1917-1926 թվականների ընթացքում գլխավորել է Խորհրդային Միությում ձևավորված պետանվտանգության առաջին երկու կառույցները՝ ՉԵԿԱ և ՆԿԳԲ։ ԽՍՀՄ քաղաքական բռնաճնշումների և զանգվածային սպանությունների (Կարմիր ահաբեկչություն, կազակազերծում) կազմակերպիչ-պատասխանատուներից է։

Կենսագրություն

• 1895 թվականին մտել է Լիտվական խորհրդային դումայի կազմակերպության (Վիլնո) մեջ՝ հարելով դրա ձախ թևին։ 1896 թվականին, հեռանալով գիմնազիայից, դարձել է պրոֆեսիոնալ հեղափոխական։ *1897 թվականին հեղափոխական աշխատանք է ծավալել Կաունասում (Կովնո), լեհերեն հրատարակել է «Կովենսկի ռաբոչի» անլեգալ թերթը։
• 1897 թվականի հուլիսին ձերբակալվել և 1898 թվականի օգոստոսին 3 տարով աքսորվել է Վյատկայի նահանգ։
• 1899 թվականի օգոստոսին փախել է աքսորից և Վարշավայում մասնակցել խորհրդային դումայի կազմակերպության վերականգնմանը։
• 1900 թվականի հունվարին դարձյալ ձերբակալվել և 1902 թվականի հունվարին 5 տարով աքսորվել է Վիլյույսկ, բայց հիվանդության պատճառով թողնվել է Վերխոլենսկում։
• 1902 թվականի հունիսին փախել է և վերադարձել Վարշավա։ Լեհաստանի թագավորության և Լիտվայի սոցիալ-դեմոկրատիայի (ԼԹ և ԼՍԴ) 4-րդ համագումարում (Բեռլին, 1903) ընտրվել է նրա գլխավոր վարչության անդամ։ Մասնակցել է 1905-1907 թվականների հեղափոխությանը։

Իբրև ԼԹ և ԼՄԴ գլխավոր վարչության անդամ գլխավորել է 1905 թվականի մայիսմեկյան ցույցը Վարշավայում։

Աշխատանք

Աշխատել է ՌՄԴԲԿ Վարշավայի ռազմահեղափոխական կազմակերպությունում։

• 1905 թվականի հուլիսին վարշավայի կուսկոնֆերանսում ձերբակալվել և բանտարկվել է Վարշավայի միջնաբերդում։ Հոկտեմբերին ազատվել է ներումով։ Եղել է ՌԱԴԲԿ 4-րդ (միավորիչ) համագումարի (1906) պատգամավոր, որտեղ առաջին անգամ հանդիպել է Վլադիմիր Լենինին։ Մտել է ՌՍԴԲԿ Կենտրոնական օրգանի խմբագրության մեջ՝ որպես ԼԹ և ԼԱԴ թվականի ներկայացուցիչ։
• 1906 թվականին կուսակցական աշխատանք է կատարել Պետերբուրգում, Վարշավայում։ Մասնակցել է ՌՍԴԲԿ 2-րդ (1-րդ Համառուսաստանյան) կոնֆերանսին։
• 1906 թվականի դեկտեմբերին ձերբակալվել է։ ՌՍԴԲԿ 5-րդ համագումարում (1907), հեռակա կարգով, ընտըրվել է Կենտկոմի կազմի մեջ։
• 1907 թվականի մայիսին բանտից ազատվել է, սակայն 1908 թվականի ապրիլին կրկին ձերբակալվել ե 1909 թվականի օգոստոսին աքսորվել է Սիբիր՝ մշտական բնակության։
• 1909 թվականի վերջին փախել է արտասահման (Բեռլին)։
• 1910 թվականի հունվարին կուսակցությունը Ձերժինսկիին ուղարկել է Կապրի կղզի՝ բուժման, որտեղից 1910 թվականի մարտին վերադարձել է Կրակով։ 1910 դեկտեմբերին աշխատել է Վարշավայի, Չենստոխովի, Դոմբրովյան շրջանի կուսկազմակերպություններում։
• 1911 թվականին մասնակցել է Փարիզում Վ. Ի. Լենինի կողմից հրավիրված արտասահմանում ապրող ՌՍԴԲԿ Կենտկոմի անդամների խորհրդակցությանը։
• 1912 թվականի սեպտեմբերին դարձյալ ձերբակալվել և բանտարկվել է Վարշավայի միջնաբերդում։
• 1914 թվականի ապրիլին դատապարտվել է 3 տարով, 1916 թվականին՝ 6 տարվա տաժանակրության։

Փետրվարյան հեղափոխության հաղթանակի շնորհիվ Ձերժինսկին ազատվել է Մոսկվայի «Բուտիրսկայա» բանտից և անմիջապես անցել ակտիվ կուսակցական գործունեության։ Եղել է Մոսկվայի քաղաքային կուսակցական 1-ին կոնֆերանսի (1917 թվականի ապրիլ), ՌՍԴԲ(բ) կ 7-րդ (Ապրիլյան) կոնֆերանսի և ՌԱԴԲ(բ) կ 6-րդ համագումարի պատգամավոր, որտեղ ընտրվել է կուսակցության ԿԿ անդամ։ 1917 թվականի հոկտեմբերի 16 (29)-ին ՌՄԴԲ(բ) կ ԿԿ ընդլայնված նիստում ընտրվել է ռազմահեղափոխական կուսակցական կենտրոնի կազմում՝ զինված ապստամբությունը ղեկավարելու համար, իսկ Պետրոգրադի խորհրդի կողմից՝ ՌՀԿ կազմում։

Պաշտոններ

Հոկտեմբերյան զինված խռովության կազմակերպիչներից է, ղեկավարել է կապը Սմոլնիի և ապստամբական ջոկատների միջև։ Եղել է խորհուրդների (սովետներ) Համառուսաստանյան 2-րդ համագումարի պատգամավոր. ընտրվել է ԿԴԿ թվականի և նրա նախագահության անդամ։ 1917 թվականի դեկտեմբերի 7(20)-ին, Լենինի առաջարկությամբ, նշանակվել է Համառուսաստանյան արտակարգ հանձնաժողովի (ՎՉԿ, ՉԵԿԱ) նախագահ, որը մեծ ռեսուրսներ ու լիազորություններ ստանալով անխնա հետապնդում և բռնաճնշումների էր ենթարկում «հակահեղափոխական» և «հակասովետական» ընկալվող տարրերի։ Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմի տարիներին կուսակցության Կենտկոմի և խորհրդային կառավարության հանձնարարականով Չեկան զբաղվել է քաղաքական հակառակորդների և դիվերսանտների ձերբակալմամբ ու զանգվածային գնդակահարություններով։

1921 թվականի հունվարի 27-ից ՀամԿ(բ)Կ-ին կից՝ «երեխաների կյանքը բարելավող հանձնաժողովի» նախագահն էր, որտեղ լայնածավալ աշխատանք է կատարել խորհրդային ու համաճարակից միլիոնավոր անապաստան երեխաների համար որբանոցներ կառուցելու գործում։ 1921 թվականի ապրիլի 14-ից՝ հաղորդակցության ճանապարհների ժողկոմ, մնալով ՎՉԿ նախագահ և ներքին գործերի ժողկոմ։

1924 թվականի փետրվարի 2-ից՝ ԽՍՀՄ «ԺՏԲԻ» նախագահ, մնալով ԽՍՀՄ ԺԿՍ-ին կից Միացյալ պետքաղվարչության նախագահ։ Ձերժինսկին եղել է կուսակցության 8-րդ, 10-14-րդ համագումարների պատգամավոր, 7-14-րդ համագումարներում ընտրվել է ԿԿ անդամ, 1920 թվականի ապրիլից՝ ՌԿ(բ) կ ԿԿ կազմբյուրոյի, 1924 թվականի հունիսից՝ ԿԿ քաղբյուրոյի անդամության թեկնածու։ Համառուսաստանյան և ԽՍՀՄ ԿԴԿ անդամ էր։

Պարգևներ

Պարգևատրվել է Կարմիր դրոշի շքանշանով։ Աճյունն ամփոփված է Կրեմլի պատի մեջ։

Ծանոթագրություններ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆելիքս Ձերժինսկի» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 701)։