Jump to content

Լոնդոն

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված է Londonից)
Քաղաք
Լոնդոն
անգլ.՝ London
Զինանշան

ԵրկիրՄիացյալ Թագավորություն Միացյալ Թագավորություն
ՀամայնքՄեծ Լոնդոն
Ներքին բաժանում33 վարչական շրջան
Հիմնադրված էմոտ 47[1] թ.
Այլ անվանումներԼոնդինիում, Լյունդենբուրգ
Մակերես1706,8 կմ²
ԲԾՄ4 մետր
Պաշտոնական լեզուանգլերեն
Բնակչություն8 908 081 մարդ (2018)
Խտություն5 666 մարդ/կմ²
Ագլոմերացիա14 257 962[2]
Տեղաբնականունլոնդոնցի
Ժամային գոտիUTC+0, ամառը UTC+1
Հեռախոսային կոդ+44 20
Փոստային դասիչE, EC, N, NW, SE, SW, W, WC, BR, CM, CR, DA, EN, HA, IG, KT, RM, SM, TN, TW, UB և WD
Պաշտոնական կայքlondon.gov.uk
Լոնդոն (Միացյալ Թագավորություն)##
Լոնդոն (Միացյալ Թագավորություն)

Լոնդոն (անգլ.՝ London), Միացյալ Թագավորության և Անգլիայի մայրաքաղաքը և խոշորագույն քաղաքը։ Տեղակայված է Թեմզա գետի ափերին և բնակեցված է եղել գրեթե երկու հազարամյակ առաջ։ Լոնդոնի պատմությունը սկիզբ է առնում Հռոմեական կայսրությունից։ Հռոմեացիները քաղաքին տվել էին Լոնդինիում անունը[3]. Լոնդոնի հնագույն կորիզ հանդիսացող Լոնդոնի Սիթին մինչ օրս պահպանում է իր միջնադարյան սահմանները։ Սկսած 19-րդ դարից` «Լոնդոն» անունը վերաբերում է նաև այս կորիզը շրջապատող բնակավայրերին[4]։ Մեծ Բրիտանիայի վարչական բաժանման համաձայն՝ քաղաքը բաժանվում է Լոնդոնի շրջանի[5] և Մեծ Լոնդոն վարչական շրջանի[6], որը կառավարում են ընտրված Լոնդոնի քաղաքապետը և Լոնդոնի ժողովը[7]։

Լոնդոնն առաջատար քաղաք է իր արվեստով, առևտրով, կրթությամբ, ժամանցային վայրերով, նորաձևությամբ, ֆինանսներով, առողջապահությամբ, ԶԼՄ-ներով, մասնագիտական ծառայություններով, գիտությամբ, տուրիզմով և տրանսպորտով, որոնք քաղաքը դարձնում են առավել հայտնի[8]։ Այն համարվում է աշխարհի ֆինանսական կենտրոնը՝ Նյու Յորքի հետ միասին[9][10][11] և նրա ՀՆԱ-ն ամենամեծն է Եվրոպական քաղաքների մեջ[12]։ Լոնդոնը նաև համարվում է աշխարհի մշակութային մայրաքաղաքը[13][14][15][16]։ Այն աշխարհում ամենաշատ այցելվող քաղաքն է[17] և ունի աշխարհում ամենազբաղված օդանավակայանը[18]։ Լոնդոնի 43 բուհերն ունեն բարձրագույն կրթության ամենամեծ խտությունը Եվրոպայում[19]։ 2012 թվականին Լոնդոնը երրորդ անգամ ընդունեց Ամառային օլիմպիական խաղերը[20]։

Լոնդոնն ունի բազմազան ժողովրդագրություն և մշակույթ, Լոնդոնում խոսում են ավելի քան 300 լեզուներով[21]։ 2011 թվականի մարտին Լոնդոնում պաշտոնապես հաշվվում էր 8.174.100 բնակիչ, ինչի շնորհիվ այն դառնում է Եվրոպական Միության՝ ամենաշատ բնակչություն ունեցող քաղաքը[22][23]. քաղաքի բնակչությունը կազմում է Միացյալ Թագավորության բնակչության 12,5%-ը[24]։ Մեծ Լոնդոնը, որի բնակչությունը կազմում է 8,278,251 մարդ, ամենախիտ բնակեցված քաղաքն է Եվրոպական Միությունում[25], իսկ Լոնդոնի մետրոպոլիայի տարածքը ամենամեծն է ԵՄ-ում ընդհանուր 12 միլիոն բնակչությամբ[26][27]։ 1831-1925 թվականներին Լոնդոնն ունեցել է աշխարհի քաղաքների մեջ ամենաշատ բնակչությունը[28]։

Լոնդոնում կա Համաշխարհային ժառանգության չորս օբեկտ՝ Թաուերը, Քյուի թագավորական բուսաբանական այգիները, Վեստմինստերյան պալատում գտնվող Վեստմինստերյան աբբայությունը և Սուրբ Մարգարեթ եկեղեցին ու պատմական հուշարձան Գրինվիչը (որտեղ գտնվում է Գրինվիչի աստղադիտարանը)[29]։ Մյուս տեսարժան վայրերն են Բուքինգեմյան պալատը, Լոնդոնի աչքը, Պիկադիլի հրապարակը, Սուրբ Պողոսի Տաճարը, Թաուեր կամուրջը, Թրաֆալգարյան հրապարակը և Ուեմբլի մարզադաշտը։ Լոնդոնում կան նաև մեծ թվով թանգարաններ, պատկերասրահներ, գրադարաններ, սպորտային միջոցառումների վայրեր և մշակութային օջախներ, ներառյալ Բրիտանական թանգարանը, Լոնդոնի ազգային պատկերասրահը, Թեյթ բրիտանական պատկերասրահը, Բրիտանական գրադարանը, Ուիմբիլդոնը և 40 Ուեսթ Էնդ թատրոնները[30]։ Լոնդոնի մետրոպոլիտենն ամենահինն է աշխարհում[31]։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Լոնդոնի պատմություն

Անվանում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լոնդոն անվանման ծագումնաբանությունը բազմակարծիք է[32]։ Այն հնագույն անվանում է և առաջին հիշատակումները գալիս են 2-րդ դարից։ 121 թվականին այն անվանվել է Լոնդինիում (անգլ.՝ Londinium), որը ունի Ռոմանո-Բրիտանական ծագում[32]։ Ամենաառաջին բացատրությունը, որը ներկայումս ժխտվում է, տվել է Գելֆրիդ Մանմուտսկին իր Historia Regum Britanniae աշխատությունում[32]։ Ըստ այս վարկածի, երբ քաղաքին տիրանում է Լուդ թագավորը, այն անվանում է Kaerlud[33]։

Սկսած 1898 թվականից որոշ գիտնականների կողմից ընդունվում էր, որ Լոնդոն բառը եկել է կելտերենից և նշանակում է վայր, որը պատկանում է մարդու Լոնդինիոս անվանմամբ. այս վարկածը հետագայում նույնպես ժխտվեց[32]։ 1998 թվականին անգլիացի լինգվիստ Ռիչարդ Կոտեսը բերեց մի վարկած, ըստ որի անվանումը գալիս է նախակելտական *(p)lowonida բառից, որը նշանակում է 'գետը չափազանց լայն է և ծանծաղուտ, և բացատրում է, որ այս անվանումը տրվել է Թեմզայի այն մասին, որը անցնում է Լոնդոնով, այնուհետև այստեղ հիմնվել է կելտական բնակավայր *Lowonidonjon անվանմամբ[34], այս վարկածը բավական աղմուկ բարձրացրեց։

Մինչ 1889 թվականը Լոնդոն անվանումը պաշտոնապես օգտագործվել է միայն Լոնդոն սիթիում, բայց հետո նաև օգտագործվեց Լոնդոնյան կոմսություն և այժմյան Մեծ Լոնդոն անվանումներում[4]։

Լոնդոն անվանումը կարող է բխել Թեմզա գետից

Նախապատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած կան ապացույցներ, որ Լոնդոնի տարածքում եղել են կելտական բնակավայրեր, հիմնական բնակավայրը կառուցվել է հռոմեացիների կողմից 43 թվականին[35]։ Գրեթե 17 տարի անց՝ մոտ 61 թվականին, Իցենի ցեղը Բոդիկա թագուհու գլխավորությամբ գրավեցին բնակավայրը՝ հողին հավասարեցնելով այն[36]։ Քաղաքը դժվարությամբ ազատագրեց ու վերականգնեցին Կոլչեստերը, և 100 թվականին այն հռչակեց Հռոմեական Բրիտանիայի մայրաքաղաք։ Այն բարգավաճեց 2-րդ դարում և ուներ մոտ 60.000 բնակիչ։ 7-րդ դարում Անգլո-Սաքսոնները կառուցեցին նոր բնակավայր, որն անվանեցին Լյունդենվիկ։ Նոր բնակավայրը գտնվում էր Հռոմեական Լոնդոնից երկու կմ հեռավորության վրա[37]։

Նոր բնակավայրում բարգավաճում էր ձկնորսությունը, առևտուրը, մինչ քաղաքը գրավեցին Վիկինգները, բնակավայրի բնակչությունը տեղափոխվեց հռոմեական Լոնդոն, որտեղ մեծ պարիսպները պետք է պաշտպանեին նրանց[38]։ Վիկինգների հարձակումները շարունակվեցին ուժեղանալ մինչև 886 թվականը, երբ Ալֆրեդ Մեծը ազատագրեց Լոնդոնը և խաղաղություն հաստատեց դանիական առաջնորդ Գուտրումի հետ[39]։ Սաքսոնական Լունդենվիկ քաղաքը վերանվանվեց Ealdwic ("հին քաղաք"), ներկայիս Օլդվիչ, որը գտնվում է ներկայիս Վեստմինստերում[40]։

1300-ին Լոնդոնը դեռևս գտնվում էր Հռոմեական պարիսպների միջև։

Վերջին երկու բացահայտումները վկայում են, որ Լոնդոնն ավելի հին է, քան մինչ այդ համարվում էր։ 1999 թվականին Վոկսհոլյան կամուրջի մոտ հայտնաբերվել են Բրոնզե դարում կառուցված կամրջի մնացորդներ[41]։

2010-ին Վոկսհոլյան կամրջի հարավում՝ Թեմզայի ափին, հայտնաբերվել է մ.թ.ա. 4500 թվականի բնակավայրի մնացորդներ[42]։

Միջին դարեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լանկասերների նստավայրը հարձակման է ենթարկվում յորքիսների կողմից։

5-րդ դարում հռոմեական կայսրության փլուզումից հետո Լոնդոնը մասամբ լքվեց։ Սակայն սկսած 6-րդ դարից մի Անգլոսաքսյան բնակավայր հայտնի Լունդենվիկ անվանվանմամբ հիմնվեց ռոմանական Լոնդոնի արևմուտքում, ներկայիս Կովենթ Գարդենի և Ստրանդի վայրում, ունենալով ընդամենը 10-12.000 բնակչություն[37]։ 9-րդ դարում Լոնդոնը բազմակի անգամ հարձակման ենթարկվեց Վիկինգների կողմից, ստիպելով բնակչությանը բնակություն հաստատել հին ռոմանական Լոնդոնի տարածքում, որտեղ կարող էին պատսպարվել պարիսպների տակ[38]։ Երբ Անգլիայի թագավորությունը միավորվեց 10-րդ դարում, Լոնդոնը արդեն երկրի ամենամեծ քաղաքն էր իր հարուստ առևտրային կապերով և հանդիսանում էր քաղաքական կենտրոն։

11-րդ թագավոր Էդվարդ խոստովանողը վերագտավ և վերակառուցեց Վեստմինստերյան աբբայությունը և Վեստմինստերը, որը գտնվում է Լոնդոնից քիչ հեռու, և այն դարձրեց թագավորի նստավայր։ Այս իրադարձությունից հետո Վեստմինստերը համարվում է կառավարության բիզնես կենտրոն[43]։

Վեստմինստերյան աբբայությունը Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ է և հանդիսանում է Լոնդոնի ամենահին և ամենակարևոր վայրերից մեկը, ինչպես երևում է կտավում (Կանալետտո, 1749)

Հաստնիգսի ճակատամարտում իր հաղթանակից հետո Վիլյամ Նվաճողը թագադրվեց Վեստմինստերյան աբբայությունում 1066 թվականի սուրբ ծննդյան օրը[44]։ Վիլյամը կառուցեց Թաուեր, շատ Նորմանդական ամրոցներ վերակառուցեց քարից, որպեսզի ահազդի հարավարևելյան մասում ապրող բնակչությանը[45]։ 1097 թվականին, Ուիլյամ II-ը սկսեց Վեստմինստերյան դահլիճի կառուցումը աբբայութան մոտ, որը հետագայում հիմք հանդիսացավ նոր Վեստմինստերյան պալատի համար[46][47]։

12-րդ դարի ընթացքում կենտրոնական կառավարության կազմը, որը մեծապես կենտրոնացված էր թագավորի շուրջը սկսեց կենտրոնանալ մեկ վայրում։ Այս վայրը Վեստմինստեր էր, սակայն երբ գանձարանը տեղափոխվեց Վինչեստեր, մի մասը տեղափոխվեց Տաուեր։ Մինչդեռ Վեստմինստեր Սիթիին վերածվեց կառավարության մայրաքաղաքի, նրա հարևան Լոնդոնը դարձավ Անգլիայի ամենամեծ քաղաքը և առևտրային կենտրոնը իր սեփական կառավարման մարմիններով։ 1100 թվականին Լոնդոնի բնակչությունը 18.000 էր, իսկ 1300 թվականին այն դարձավ 100.000[48]։

Ժանտախտի տարիներին 14-րդ դարի կեսերին Լոնդոնի բնակչության երրորդ մասը մահացավ[49]։ Լոնդոնը 1381 թ.-ին գտնվում էր Ուտ Թեյլորի ապստամբության կենտրոնում[50]։

Վաղ ժամանակակից

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լոնդոնի մեծ հրդեհը տարածվել է քաղաքի զգալի հատվածներում 1666 թվականին։
Լոնդոնը 1806-ին

Թյուդորների ժամանակաշրջանի ընթացքում բարեփոխումները վերափոխում էին կրոնը դեպի բողոքականություն, Լոնդոնում եկեղեցու սեփականությունը աստիճանաբար սկսեց պատկանել մասնավորին[51]։ Բրդյա հագուստների նյութերը ներմուծվում էին Լոնդոն պատմական Նիդերլանդների տարածքից, որոնք քաղաքում վերամշակվում և ուղարկվում էին երկրի մյուս հատվածներ։ Անգլիական տեխնոլոգիաները դեռ չէին կիրառվում Եվրոպայի հյուսիս արևմտյան մասում։ Առևտրային ուղիները դեպի Իտալիա և Միջերկրական ծով անցնում էին Անդվերպենով և Ալպերի վրայով, ծովային ճանապարհը, որը անցնում էր Ջիբրալթարի նեղուցով կարող էին անցնել միայն իտալական նավերը։ Անգլիացի նավագնացների կողմից Նիդերլանդների վերաբացումից հետ 1565 թվականից սկսվեց մեծ առևտրային հարաբերություններ[52][53]։ Մերկանտիլիզմը աճեց մոնոպոլիսատկան ձեռնարկությունների ինչպիսիք են Արևմտահնդկական ընկերությունը, որը իրականացնում էր Նոր աշխարհի հետ առևտուրը։ Լոնդոնը դարձավ Հյուսիսային ծովի գլխավոր նավահանգիստը, այստեղ սկսեցին գաղթել Անգլիայից և արտասահմանից Բնակչությունը աճեց 1530 թվականի 50.000-ի փոխարեն 1605 թվականին դարձավ 225.000[51]։

16-րդ դարում Ուիլյամ Շաքսպիրը և նրա ժամանակակիցները ապրեցին և ստեղծագործեցին Լոնդոնում, այս ժամանակ մեծ վերելք ապրեց թատրոնը։ Լյուդորների ժամանակաշրջանի վերջում՝ 1603 թվականին, Լոնդոնի տարածքը դեռևս փոքր էր։ 1605 թվականի նոյեմբերի 5-ին Վառոդների սադրանքից հետո Ջեյմս I-ի վրա կատարվեց մահափորց Վսետմենստերում[54]։ 17-րդ դարում Լոնդոնի բնակչության մեծ մասը վարակվեց Ժանտախտով, արդյունքում մահացավ 100.000 մարդ, կամ քաղաքի բնակչության հինգերորդ մասը[55]։

Լոնդոնի մեծ հրդեհը բռնկվեց 1666 թվականին և արագ տարածվեց քաղաքի փայտե տներով[56]։ Վերակառուցում տևեց ավելի քան տաս տարի, արը ղեակավարեց Ռոբերտ Հուկը, ով քաղաքի գլխավոր տեսուչն էր[57]։ 1708 թ.-ին ավարտվեց Կրիստոֆեր Ռենի գլուխ գործոցը համարվող Սուրբ Պողոսի տաճարի շինարարությունը։ Գերորգյան ժամանակաշրջանի ընթացքում արևմուտքում կառուցվեցին նոր թաղամասեր ինչպեսին են Մայֆայրը, կառուցվեցին նոր կամուրջներ Թեմզային երկայնքով։

1762 թվականին Գեորգ III-ը սկսեց Բուքինգեմյան պալատի շինարարությունը, որը ընդարձակվեց հաջորդ 75 տարիների ընթացքում։ 18-րդ դարի ընթացում աճեցին հանցագործությունները և 1750 թվականին ստեղծվեց առաջին մասնագիտացված ոստիկանությունը[58]։ Արդյունքում ավելի քան 200 հանցագործ մահապատժի ենթարկվեցին[59]։ Երեխաների 74 տոկոսը մահանում էին մինչև 5 տարին լրանալը[60]։ Սրճարանները դարձան քննարկումների ամենահայտնի վայրերը, մամուլի աճի հետ աճեց թերթերի քանակը, Ֆլիտ Սթրիթը դարձավ Բրիտանական մամուլի կենտրոն։

Ուշ ժամանակակից

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բրիտանական կամավորական զորակոչիկները Լոնդոնում, Օգոստոս 1914
Ռմբակոծված Լոնդոնի փողոցները Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ

Լոնդոնը ամենամեծ քաղաքն էր 1831 թվականից 1925 թվականներին[61]։ Լոնդոնի գերբնակեցված վիճակը բերեց խոլերա համաճարակի[62], խլելով 14.000 մարդու կյանք 1848 թվականին և 6000 կյանք՝ 1866 թվականին[63], Բնակչության աճը ստիպեց կառուցել աշխարհում առաջին քաղաքային տրասպորտը։ Լոնդոնը ռմբակոծվեց առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, քաղաքը մեծ ավերածությունների ենթարկվեց նաև երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, այդ ժամանակ Լյուֆտվաֆեի ռմբակոծություններից մահացան մոտ 30.000 Լոնդոնցի։ Անմիջապես պատերազմից հետո 1948 թվականին Լոնդոնում կազմակերպվեց Ամառային օլիմպիական խաղեր, որի բացումը տեղի ունեցավ Ուեմբլի մարզադաշտում։

1951 թվականին Սաութբանկում տեղի ունեցավ Բրիտանական փառատոնը։ 1952 թվականի Մեծ ծուխը ստիպեց 1956 թվականին ընդունել օրենք մաքուր օդի մասին, արդյունքում զգալիորեն վերացավ քաղաքի ծուխը, որը վատ համբավ էր բերում քաղաքին։ 1940-ական թվականներին Լոնդոնը դարձավ բազմաթիվ ներգաղթյալների տուն, հիմնականում թագավորության տարածքներից ինչպիսիք են Ճամայկան, Հնդկաստանը, Բանգլադեշը և Պակիստանը, դարձնելով Լոնդոնը ամենադիվերսիֆիկացված քաղաքը Եվրոպայում։

1690-ական թվականների կեսերից Լոնդոնը դարձավ երիտասարդական մշակույթի կենտրոն։ Նորաձևության դերը վերականգնվեց Ֆանկ ժամանակաշրջանում։ 1965-ին Լոնդոնի քաղաքական դաշտը ընդարձակեց իր սահմանները և ստեղծվեց Մեծ Լոնդոնի խորհուրդը։ Հյուսիսային Իռլանդիայի խռովությունների ժամանակ Լոնդոնը ռմբակոծության ենթարկվեց։ Ռասիստական անհավասարությունը 1981 թվականին չեղյալ հայտարարվեց Բրիքստոնի ապստամբությունից հետո։ Մեծ Լոնդոնի բնակչությունը Երկրորդ համաշխարհայինից հետո սկսեց նվազել, 1939 թվականին քաղաքի բնակչությունը 8,6 միլիոն էր, իսկ 1980 ական թվականներին այն նվազեց մինչև 6,8 միլիոնի։ Լոնդոնի հիմնական նավահանգիստները դարձան Ֆելիքստոուն և Թիբուրին։ Այն մեծ դեր խաղաց լոնդոնի ֆինանսական կենտրոն դառնալուն 1980-ական թվականներին։

Թեմզայի պատնեշի շինարարությունները ավարտվեցին 1980-ական թվականներին, այն կոչված էր պաշտպանելու քաղաքը ջրհեղեղներից։ Մեծ Լոնդոնի խորհորդը լուծարվեց 1986 թվականին, մինչև 2000 թվականը Լոնդոնը միակ մեծ քաղաքն էր առանց կառավարության, բայց դրանից հետո կազմավորվեց նոր կառավարության ավելի լայն լիազորություններով։ 21-րդ դարի սկիզբը տոնելու համար կառուցվեցին Միլենիում Դոմը, Լոնդոնի աչքը և Միլենիում կամուրջը։ 2012 թվականին Լոնդոնը ընդունեց ամառային օլիմպիական խաղերը դարձնելով միակ քաղաքը, որը ընդունել է օլիմպիական խաղերը 3 անգամ[64]։

Կառավարություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեղական կառավարություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լոնդոնի կառավարությունը բաժանված է երկու ճյուղի, ռազմավարական ճյուղ և տեղական ճյուղ։ Ռազմավարական կառավարությունը հսկում է Մեծ Լոնդոնի կառավարումը, իսկ տեղական կառավարությունը հսկում է 33 վարչական համայնքների կառավարումը[65]։ Ռազմավարական կառավարությունը բաժանվում է երկու մասի, Լոնդոնի քաղապետը և Լոնդոնի ժողովը, ով հաստատում է քաղաքի բյուջեն ամեն տարի։. Ռազմավարական կառավարության կենտրոնը Սիթի Հոլն է, որը գտնվում է Սաութվորքում, քաղաքապետն է Սադիկ Խանը։ Քաղաքապետը հաստատում է քաղաքի ռազմավարական պլանը, որը վերջին անգամ վերանայվել է 2011-ին[66]։ Ժողովը կազմված է 32 տեղական համայնքների անդամներից և Լոնդոն Սիթի կորպորացիայի անդամներից[67]։ Նրանք պատասխանատու են տեղական ծառայությունների համար, ինչպիսիք են աղբահանությունը, դպրոցները, սոցիալական ծառայությունները, Ճանապարհաշինությունը և այլն։ Այնպիսի գործառնությունների ինչպիսիք են թափոնների կառավարումը ժողովը վերահսկում է համատեղ տեղական կառավարման մարմինների հետ։ 2009-2010 թվականներին Լոնդոնի կառավարության ընդհանուր ծախսերը կազմել են 22 միլիոն ֆունտ[68]։

Հսկողությունը Մեծ լոնդոնում բացի Լոնդոն քաղաքից իրականացնում են Մետրոպոլի ոստիկանական ուժերը, որոնց ղեկավարում է քաղաքապետի ենթակայության տակ գտնվող (MOPAC) մարմինը[69][70]։ Լոնդոն Սիթին ունի իր սեփական ոստիկանությունը, որը կոչվում է Լոնդոնի ոստիկանություն[71]։ Բրիտանական տրանսպորտային ոստիկանությունը հսկում է քաղաքի երկաթուղային տրանսպորտը և մետրոպոլիտենը[72]։

Լոնդոնի հրշեջ ջոկատը Մեծ Լոնդոնի հրշեջ ծառայությունն է։ Այն համարվում է երրորդ ամենամեծ հրշեջ ջոկատը աշխարհում[73]։ Շտապօգնության ծառայությունը իրականացվում է Լոնդոնի շտապօգնության բրիգադի կողմից, որը աշխարհում ամենամեծն է[74]։

Ազգային կառավարություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լոնդոնը Մեծ Բրիտանիայի կառավարության նստավայրն է, որը գտնվում է Վեստմինստերի պալատի մոտ։ Շատ կառավարական դեպարտամենտներ գտնվում են Խորհրդարանի մոտ, Վայթհոլլի երկայնքով, ներառյալ վարչապետի նստավայրը, որը գտնվում է Դաունինգ սթրիթ 10 հասցեում[75]։

Աշխարհագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Լոնդոնի աշխարհագրություն

Կառուցվածք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լոնդոնի տարածքը մտնում է Մեծ Լոնդոն վարչատարածքային միավորի մեջ։ Հնագույն Լոնդոն Սիթին ժամանակին ընդգրկում էր ամբողջ բնակավայրը, սակայն բնակչության աճի հետ միավորվեցին նաև մերձքաղաքյա բնակավայրերը և ստեղծվեց ներկայիս Լոնդոնը[76]։ Մեծ Լոնդոնի 40 տոկոսը ծածկում է Լոնդոնի փոստային տարածքը, սակայն մնացած մասը փոստային հասցեներում օգտագործում է ԼՈՆԴՈՆ անվանումը[77][78]։

Ներքին Լոնդոնը տիեզերքից
Կենտրոնական Լոնդոնի Քարտեզը

Լոնդոնի հեռախոսային տարածաշրջանի կոդը (020) ծածկում է մեծ տարածք Մեծ Լոնդոնի կազմում, չնայած որոշ շրջաններ միացված չեն հեռախոսային գոտուն։

Արտաքին հատվածի բնակչության աճը այժմ կանխվում է Մետրոպոլիտենի կանաչ գոտով[79], սակայն արտաքին հատվածում բնակելի տարածքի ընդլայնումը մոտենում է Մեծ Լոնդոնի սահմաններին։ Մեծ Լոնդոնը բաժանվում է ներքին Լոնդոնի և արտաքին Լոնդոնի[80]։ Քաղաքը Թեմզա գետով բաժանվում է Հյուսիսային և Հարավային մասերի, որի կենտրոնում գտնվում է Կենտրոնական Լոնդոնը։

Կարգավիճակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լոնդոնի հետ միասին Լոնդոն Սիթին և Վեսմինստեր Սիթին ունեն քաղաքւ կարգավիճակ,ինչպես նաև Լոնդոն Սիթին և Մեծ Լոնդոնը ունեն ավանդական երկրի կարգավիճակ[81]։ Մեծ Լոնդոնի տարածքում նախկինում եղել են մի քանի պատմական երկրներ, ինչպիսիք են Միդլսեկսը, Քենթը, Սարեյը և Հերթֆորդշայրը[82]։ Անգլիայի մայրաքաղաք, հետագայում նաև Մեծ Բրիտանիայի պաշտոնապես հայտարարաման որևէ փաստաթուղթ չի ստեղծվել[Ն 1]:

Իր կարգավիճակը ստացել է սահմանադրական կոնվենցիայով, դարձնելով իր կարգավիճակը որպես դե ֆակտո մայրաքաղաք։ 12-րդ և 13-րդ դարերում Վեստմինստերյան պալատի զարգացման հետ, Անգլիայի մայրաքաղաքը տեղափոխվեց Վինչեստեր։ Շատ հաճախ Մեծ Լոնդոնը համարվում է Անգլիայի շրջան[5]։

Տեղագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պրիմրոզ հիլ:

Մեծ Լոնդոնի ընդհանուր մակերեսը կազմում է 1583 կմ քառակուսի, որում ապրում է 7.172.036 մարդ 2001 թվականի դրությամբ և խտությունը կազմում 4542 մարդ քառակուսի կիլոմետր։ Լոնդոնի մետրոպոլիտենի մակերեսը կազմում է 8383 կմ կառակուսի, ապրում է 13.709.000 մարդ և խտությունը կազմում է 1510 մարդ քառակուսի կմ[86]։ Ժամանակակից Լոնդոնը գտնվում է Թեմզա գետի ավազանում, որը նավարկելի գետ է և անցնում է քաղաքի հարավ արևմուտքից դեպի արևելք։ Թեմզայի գետահովտում են գտնվումՊառլամենտի շենքը, Էդինգթոն հիլսը և Փրայմռոզ հիլը։ Թեմզան ժամանակին ավելի ընդարձակ էր իր մեծ ճահճային գոտիներով, մակընթացության ժամանակ նրա լայնությունը հինգ անգամ գերազանցում էր ներկայիս լայնությանը[87]։

Վիկտորիայի ժամանակաշրջանից թեմզայի հունը նեղացվել է, իսկ շատ վտակներ ներկայումս անցնում են գետնի տակով։ Թեմզան մակընթաց գետ է և Լոնդոնում ջրհեղեղը հավանական է[88]։ Այս վտանգից խուսափելու համար 1974 թվականին սկսվեց Թեմզայի պատնեշի շինարարությունը։ Պատնեշը կոչված է պաշտպանել քաղաքը մինչև 2070 թվականը, իսկ հետագա պաշտպանության հարցը դեռևս քննարկվում է[89]։

Կլիմա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Լոնդոնի կլիմա
Լոնդոնը 2013 թվականի դեկտեմբերին
Ամառային ջերմաստիճանի միջինը տատանվում է 22 °C և 26 °C-ի միջև, սակայն գրանցված ամենաբարձր ջերմաստիճանը 38 °C է:

Լոնդոնը ունի հանգիստ օվկիանոսային կլիմա (Կյոպպեն. Cfb ), ինչպես Հարավային Բրիտանիայի բոլոր քաղաքներում։ Չնայած Լոնդոնը ունի անձրևային քաղաքի վարկանիշ, սակայն այն տեղումների քանակով զիջում է (տարեկան 601մմ) Հռոմին, Բորդոյին, Թուլուզին, Նեապոլին, Սիդնեյին և Նյու Յորքին[90][91][92][93][94][95][96]։ Ջերմաստիճանի առավելագույնը եղել է 2003 թվականի օգոստոսին 38.1 °C[97], իսկ նվազագույնը -16.1 °C 1962 թվականի հունվարին[98]։

Ամառները հիմնականում տաք են, երբեմն շոգ։ Միջինում տարվա մեջ 31 օր Լոնդոնում ջերմաստիճանը բարձր է25 °C-ից և 4,2 օր` 30.0 °C-ից։

Ձմեռները հիմնականում զով ու խոնավ են, ջերմաստիճանի փոքր տատանումներով։ Ձյուն գալիս է հազվադեպ` իր հետ բերելով ճանապարհատրանսպորտային բարդություններ։ Գարունը և աշունը համարյա չեն տարբերվում ջերմաստիճանով։ Որպես մեծ քաղաք` Լոնդոնի տարբեր մասերի ջերմաստիճանները կարող են մեծ տարբերություն ունենալ[99]։

Լոնդոնի կլիմայական տվյալները
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ Տարի
Ռեկորդային բարձր °F 63 67.6 75.6 84.9 91 96.1 98.1 100.6 95.7 85.8 69.4 63.3 100.6
Միջին բարձր °F 46.6 47.1 52.3 57.6 64.2 69.8 74.3 73.8 67.8 59.9 52 46.9 59.4
Միջին ցածր °F 36.1 35.8 39 41.9 47.7 53.1 57 56.7 52.5 47.1 40.8 36.9 45.5
Ռեկորդային ցածր °F 8.2 14.7 22.8 27.3 30.4 34.7 42.1 42.6 35.2 26.1 19.4 10.8 8.2
Տեղումներ դյույմ 2.173 1.61 1.638 1.72 1.945 1.776 1.752 1.949 1.933 2.697 2.323 2.173 23.689
Ռեկորդային բարձր °C 17.2 19.8 24.2 29.4 32.8 35.6 36.7 38.1 35.4 29.9 20.8 17.4 38.1
Միջին բարձր °C 8.1 8.4 11.3 14.2 17.9 21.0 23.5 23.2 19.9 15.5 11.1 8.3 15.2
Միջին ցածր °C 2.3 2.1 3.9 5.5 8.7 11.7 13.9 13.7 11.4 8.4 4.9 2.7 7.5
Ռեկորդային ցածր °C −13.2 −9.6 −5.1 −2.6 −0.9 1.5 5.6 5.9 1.8 −3.3 −7.0 −11.8 −13.2
Տեղումներ մմ 55.2 40.9 41.6 43.7 49.4 45.1 44.5 49.5 49.1 68.5 59.0 55.2 601.7
Միջ. տեղումների օրեր (≥ 1.0 mm) 11.1 8.5 9.3 9.1 8.8 8.2 7.7 7.5 8.1 10.8 10.3 10.2 109.5
Միջին ամսական արևային ժամ 61.5 77.9 114.6 168.7 198.5 204.3 212.0 204.7 149.3 116.5 72.6 52.0 1632,6
աղբյուր: [100][101]
Լոնդոնի կենտրոնի կլիմայական տվյալները
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ Տարի
Միջին բարձր °C (°F) 8.5
(47.3) 		8.9
(48) 		11.7
(53.1) 		15.7
(60.3) 		18.6
(65.5) 		22.4
(72.3) 		23.6
(74.5) 		23.2
(73.8) 		20.8
(69.4) 		16.1
(61) 		11.9
(53.4) 		8.6
(47.5) 		15.8
(60.4)
Միջին օրական °C (°F) 6.8
(44.2) 		6.8
(44.2) 		8.8
(47.8) 		12.0
(53.6) 		14.8
(58.6) 		18.3
(64.9) 		19.6
(67.3) 		19.4
(66.9) 		17.3
(63.1) 		13.5
(56.3) 		10.0
(50) 		7.0
(44.6) 		12.8
(55)
Միջին ցածր °C (°F) 5.0
(41) 		4.7
(40.5) 		5.8
(42.4) 		8.2
(46.8) 		10.9
(51.6) 		14.1
(57.4) 		15.5
(59.9) 		15.5
(59.9) 		13.7
(56.7) 		10.9
(51.6) 		8.0
(46.4) 		5.4
(41.7) 		9.8
(49.6)
Աղբյուր #1: [102]
Աղբյուր #2: [103]

Շրջաններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լոնդոնի հսկայական տարածքը հաճախ բաժանում են շրջանների, ինչպիսիք են Բլումսբերին, Մեյֆերը, Ուեմբլին և Վայթչապելը։ Դրանք ոչ պաշտոնական տարածքներ են, որոնք ժամանակին եղել են գյուղեր կամ նախկին թաղամասեր։

Այս անվանումները օգտագործվում են ավանդույթի համաձայն։ 1965 թվականից Մեծ Լոնդոնը բաժանվեց 32 բորոների[104][105]։ Լոնդոն Սիթին համարվում է հիմնական ֆինանսական շրջանը[106]։

Լոնդոնի արևմտյան մասը համարվում է շոպինգի շրջան, որը գրավում է զբոսաշրջիկներին[107]։ Արևմտյան Լոնդոնը համարվում է թանկարժեք շրջան, որտեղ անշարժ գույքը կարող է վաճառվել տասնյակ միլիոն ֆունտով[108]։ Կենգսինգտոնի և Չելսիի բորոյում բնակարանի միջին գինը անցնում է 2 միլիոն ֆունտը, ինչը ավելի թանկ է քան կենտրոնական Լոնդոնում[109][110]։

Լոնդոնի արևելյան ծայրամասում, որը ավելի մոտ է Լոնդոնի նավահանգստին, ապրում են մեծ թվով ներգաղթյալներ և համարվում է Լոնդոնի ամենաաղքատ շրջաններից մեկը[111]։ Արևելյան Լոնդոնում ժամանակին կային մեծ քանակության արդյունաբերական հիմնարկներ, սակայն վերջին ժամանակներում այստեղ կառուցվեցին օլիմպիական և պարալիմպիական շինություններ[111]։

Ճարտարապետություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Լոնդոնի ճարտարապետություն
Թաուերը Թաուեր կամրջի հետ, որը կառուցվել է 800 տարի ավելի ուշ Թեմզա գետի վրա:

Լոնդոնի շինությունները շատ տարբեր են, որպեսզի այն բնութագրվի որևէ եզակի ճարտարապետական ոճի, մասամբ այն պատճառով, որ նրանք կառուցվել են տարբեր դարերում։ Շատ տներ և հասարակական շինություններ ինչպիսիք են Լոնդոնի ազգային պատկերասրահը, կառուցվել են Պորտլանդի ապարից։ Քաղաքի որոշ շրջաններում, հատկապես կենտրոնական մասի արևմուտքում շինությունները սպիտակ ստուկկոյից են։ Կենտրոնական Լոնդոնում քիչ թվով շինություններ են մնացել, որոնք կառուցված են եղել 1666 թվականի Լոնդոնի մեծ հրդեհից առաջ, դրանց մեջ մտնում են հռոմեական մնացորդներ, Թաուերը և մի քանի Թյուդորյան ժամանակաշրջանի շինություն։ Թյուդորյան ժամանակաշրջանի օրինակ է Հեմպթոն թագավորական պալատը, որը Անգլիայում ամենահին թյուդորյան պալատն է կառուցված կարդինալ Թոմաս Վոլսիիի կողմից 1515 թվականին 1515[112]։

Քրիստոֆեր Վրենի կողմից 17-րդ դարի վերջի կառուցված եկեղացիները և 18-րդ և 19-րդ դարերի ֆինանսական հաստատությունները ինչպիսիք են Թագավորական բորսան և Անգլիական բանկը, 20-րդ դարի Օլդ Բեյլին և 1960-ականների Բարբիկան Էսթեյթը համարվում են ճարտարապետական ժառանգություն։

Մերի Էքս երկնաքեր, նաև հայտնի է «վարունգ» անվանմամբ։ Ժամանակակից ճարտարապետությունը միախառնվել է պատմական ճարտարապետության հետ, շատ հաճախ է հանդիպում Լոնդոնում:
Թրաֆալգարյան հրապարակը և նրա շատրվանները:

Լքված, բայց շուտով վերանորոգված Բաթերսի էներգիակայանը գտնվում է գետի հարավ արևմուտքում, այստեղ կան նաև մի քանի երկաթգծի կայարաններ, որոնք Վիկտրոիական ժամանակաշրջանի ճարտարապետության նմուշներ են, դրացից ամենահայտնիներն են սրբ Պանկրաս և Պադդինգթոն երկաթգի կայարանները[113]։ Լոնդոնի ծարաբեռնվածությունը տարբեր է, կենտրոնը ծանրաբեռնված է շատ աշխատատեղերի առկայության պատճառով։ Ներքին Լոնդոնը շատ ավելի ծանրաբեռնված է քան արտաքին Լոնդոնը։

Լոնդոն Սիթիում տեղակայված Մոնումենտ կառուցվել է ի հիշատակ Լոնդոնի մեծ հրդեհի, ինչը տեղի է ունեցել նրա մոտակայքում։ Մարմարե կամարը և Վելիգթոնի կամարը գտնվում են, Պարկ Լեյնի համապատասխանաբար հյուսիսային և հարավային ծայրերում և ունեն թագավորական կապեր։ Նելսոնի սյունը, որը գտնվում է Տրաֆալգարյան հրապարակ, համարվում է ազգային հուշարձան և Կենտրոնական Լոնդոնի ամնեահայտնի տեսարժան վայրերից մեկը։ Հին շինությունները հիմնականում կառուցված են աղյուսով, շատ հաճախ Լոնդոնի դեղին աղյուսից կամ մուգ նարնջագույն աղյուսից[114]։

Խիտ տարածքներում շատ են միջին և բարձրահարկ շինությունները։ Լոնդոնի երկնաքերերից են Մերի Էքս երկնաքերը, Թուեր 42-ը, Բրոդգեյթ Թաուերը և One Canada Square-ը, որոնք հիմնականում գտնվում են երկու ֆինանսական թաղամասերում` Լոնդոն Սիթիում և Քեների Ուարֆում։ Բարձրահարկ շինությունների շինարարությունը քաղաքի որոշ մասերում սահմանափակված է, եթե դրանք կփակեն Սուրբ Պողոսի Տաճարի և այլ պատմական շինությունների տեսարանները։ Այնուամենայնիվ Լոնդոնի կենտրոնում կան մեծ թվով երկնաքերեր, ներառյալ Shard London Bridge-ը, որը Եվրամիության ամենաբարձր շինությունն է։

Մյուս նշանակալի ժամանակակից շինություններից է Սիթի Հոլը Սաութվարքում, իր օվալային կառուցվածքով[115], և Բրիտանական գրադարանը Սոմերս Թաուն/Քինգ Քրոսում։


Shard London Bridge երկնաքերը Ֆորեսթ Հիլլից 2013 թվականի հուլիսին
Shard London Bridge երկնաքերը Ֆորեսթ Հիլլից 2013 թվականի հուլիսին


Բնություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լոնդոնը համարվում է աշխարհի ամենականաչ քաղաքներից մեկը ավելի քան 40 տոկոս կանաչ գոտիով կամ բաց ջրերով։ Թեմզայի ավազանում աճում են մոտ 2000 տեսակի ծաղկաբույս, իսկ գետում բազմանում է 120 տեսակի ձուկ[116]։ Կենտրոնական Լոնդոնում հաշվվում են մոտ 60 տեսակի թռչուններ, 47 տեսակի թիթեռ, իսկ Լոնդոնի շրջակայքում 1173 տեսակի ցեցեր և ավելի քան 270 տեսակի սարդեր։ Լոնդոնի զբոսայգիներիում բնակվում են մեծ քանակությամբ ջրային թռչուններ։ Լոնդոնում կան 38 հատուկ գիտական նշանակության վայրեր, երկու ազգային բնական արգելանոցներ և 76 տեղային բնական արգելանոցներ[117]։

Երկկենցաղները մեծ թիվ են կազմում մայրաքաղաքում, ներառյալ հասարակ տրիտոնը, որը ապրում է Ժամանակակաից Թեյթի տարածքում, բացի այդ գորտերը, դոդոշները և տրիտոնների մի քանի տեսակներ։ Միևնույն ժամանակ տեղաբնիկ որոշ սողուններ, ինչպիսիք են իլիկաօձը, երկար մողեսը, սովորական լորտուն և սովորական իժը, հանդիպում են հիմնականում արտաքին Լոնդոնում[118]։

Աղվեսը Այրաս փողոցում, Սաութվարկ, Հարավային Լոնդոն

Բացի այդ Լոնդոնում են բնակվում մոտ 10.000 աղվես, ամեն քառակուսի կիլոմետրին բաժին է ընկնում 8 աղվես։ Այս քաղաքային աղվեսները ավելի մուգ են, քան նրանց մյուս ցեղակիցները, ինչը բացատրվում է քաղաքային մուգ գույներով։ Աղվեսները անգամ սողոսկում են Խորհրդարանի շենք, որտեղ գտնում են նրանց քնած վիճակում գրասենյակներում։ Մեկ այլ աղվես ներխուժել է Բուքինգհեմյան պալատ սպանել Եղիսաբեթ II-ի վարդագույն ֆլամինգոներից մի քանիսին։ Հիմնականում աղվեսները և քաղաքի բնակչությունը իրար հետ հարմարվում են։ 2001 թվականին կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքում, 3.779 հարցվածներից 80 տոկոսին դուր են գալիս աղվեսները[119][120]։

Լոնդոնի մյուս կենդանիներից են ոզնին, առնետը, մուկը, ճագարը, գետնափորը և սկյուռը[121]։ Արտաքին Լոնդոնի վայրի տարածքներում ինչպիսին է Էփփինգ անտառը, հանդիպում են բազմաթպիսի այլ կենդանիներ, ներառյալ նապաստակը, փորսողը, դաշտամուկը, դեղին մուկը և այլն ի լրումն աղվեսի և սկյուռի։

Լոնդոնում հանդիպած ամենատարօրինակ կենդանին եղել է մահացած կետը, որին տեսել են Թեմզայում[122], իսկ ԲիԲիՍի ընկերության կողմից Լոնդոնի մասին նկարահանված վավերագրական ֆիլմում ներկայացված է` ինչպես են աղավնիները օգտագործում Լոնդոնի ստորգետնյա ուղիները, և ինչպես են աղվեսները ենթարկվում նստել հրամանին երշիկի դիմաց[123]։

Կարմիր և մոխրագույն եղջերուների հոտերը ազատ տեղաշարժվում են հիմնականում Ռիչմոնդ և Բուշի այգիներով։ Նրանց հիմնականում պատվաստում են նոյեմբերից փետրվար ժամանակահատվածում, որպեսզի նրանց քանակը չնվազի[124]։

Ժողովրդագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Լոնդոնի ժողովրդագրություն
2011 թվականի մարդահամար[130]
Ծննդյան երկիր Բնակչություն
Միացյալ Թագավորություն Մեծ Բրիտանիա 5,175,677
Հնդկաստան Հնդկաստան 262,247
Լեհաստան Լեհաստան 158,300
Իռլանդիա Իռլանդիա 129,807
Նիգերիա Նիգերիա 114,718
Պակիստան Պակիստան 112,457
Բանգլադեշ Բանգլադեշ 109,948
Ճամայկա Ճամայկա 87,467
Շրի Լանկա Շրի Լանկա 84,542
Ֆրանսիա Ֆրանսիա 66,654

2011 թվականի մարդահամարը ցույց տվեց, որ 2.998.264 մարդ կամ Լոնդոնի բնակչության 36,7%-ը ծնվել են այլ երկրում, ինչը Լոնդոնը դարձնում է ներգաղթյալների քանակով երկրորդ քաղաքը աշխարհում` հետ մնալով միայն Նյու Յորքից։ Աջ կողմի աղյուսակը ցույց է տալի այն երկրների, որտեղից առանձնապես շատ են ներգաղթյալները։ Արդյունաբերության աճի հետ Լոնդոնի բնակչությունը արագ տեմպերով աճեց 19-րդ և 20-րդ դարերում և մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը Լոնդոնը բնակչության թվով ամենամեծն էր աշխարհում:։ 1939 թվականին Լոնդոնի բնակչությունը կազմում էր 8.615.245 մարդ, սակայն 2001 թվականի մարդահամարով այն նվազել էր մինչև 7.192.091 բնակչի։ Այնուամենայնիվ 2001-ից 2011 թվականներին Լոնդոնի բնակչությունը աճեց մեկ միլիոնով և կազմեց 8.173.941[131]:

Այնուամենայնիվ Լոնդոնն իր արվարձաններով ունի 12-14 միլիոն բնակիչ[26][27]։ Համաձայն Eurostat-ի, Լոնդոնը բնակչության թվով ամենամեծն է Եվրամիությունում և երկորդը Եվրոպայում (կամ երրորդը, եթե հաշվի առնվի Ստամբուլը)։ 1991-2001 թվականների ընթացքում Լոնդոն են ներգաղթել 726.000 մարդ[132]։

Տարածաշրջանի մակերեսն է 1579 քառակուսի կիլոմետր։ Բնակչության խտությունը կազմում է 5177 մարդ/կմ²[133], տասն անգամ ավելի շատ քան Բրիտանիայի այլ տարածաշրջանում[134]։ Ըստ բնակչության քանակի՝ Լոնդոնը 19-րդն քաղաքն է աշխարհում և 18-րդ մետրոպոլիտենը։ 2014 թվականի դրությամբ Լոնդոնը ուներ թվով ամենաշատ միլիարդատերը աշխարհի քաղաքների մեջ (քաղաքում ապրում է 72 միլիարդատեր)[135]։ Լոնդոնը համարվում է աշխարհի ամենաթանկ քաղաքներից մեկը Տոկիոյի և Մոսկվայի հետ միասին[136]։

Էթնիկ խմբեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]





Էթնիկ խմբերը 2011 թվականի մարդահամարով[137]      Սպիտակ (59.8%)     Ասիացի (18.4%)     Սև (13.3%)     Խառնածին (5%)     Արաբ (1.3%)     Այլ (2.1%)

Համաձայն ազգային վիճակագրական գրասենյակի տվյալների, որոնք հիմնված են 2011 թվականի մարդահամարի վրա, Լոնդոնի բնակչության 59,8 տոկոսը սպիտակամորթ է։

Լոնդոնցիների 20,9 տոկոսը ասիացիներ կամ խառնածին ասիացիներ են։ 19,7 տոկոսը ամբողջությամբ ասիացիներ են։ Հնդիկները կազմում են բնակչության 6,6 տոկոսը, իսկ պակիստանցիները և բանգլադեշցիները՝ յուրաքանչյուրը 2,7 տոկոս։ Չինացիները կազմում են բնակչության 1,5 տոկոսը, իսկ արաբները՝ 1,3 տոկոստը։ Մյուս 4,9 տոկոսը այլ ասիացիներ են։

Լոնդոնի բնակչության 15,6 տոկոսը սևամորթ կամ խառնածին սևամորթ է։ 13,3 տոկոսը ամբողջությամբ սևամորթ է։ Աֆրիկացիները կազմում են բնակչության 7 տոկոսը, 4,2 տոկոսը աֆրիկյան-կարիբյան ծագում ունի, իսկ 4,2 տոկոսը այլ ծագում ունի։ 5 տոկոսը խառնածին է։

Լոնդոնի շրջակայում դպրոցներում սևամորթ և ասիացի երեխաների հարաբերությունը սպիտակամորթ երեխաներին կազմում է մոտ երեքը երկուսի[138]։ Համաձայն նույն 2011 մարդահամարի, Լոնդոնի 1,624,768 լոնդոնցի 0-ից 15 տարեկան է, որից 46,4 տոկոսը սպիտակամորթ, 19,8 տոկոսը ասիացի, 19 տոկոսը սևամորթ, 10,8 տոկոսը խառնածին և 4 տոկոսը այլ էթնիկ խմբի էր պատկանում[139]։ 2005 թվականի հունվարին կատարված ուսումնասիրության արդյունքում պարզվել է, որ Լոնդոնում խոսում են մոտ 300 լեզվով և մոտ 50 ազգեր կան, որոնք ունեն 10.000-ից պակաս բնակչություն[140]։ Ազգային վիճակագրական գրասենյակը պարզել է, որ 2010 թվականի դրությամբ օտարածին բնակչությունը կազմում է 2.650.000 (33 տոկոս), մինչդեռ 1997 թվականին այդ թիվը կազմում էր 1.630.000:

2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով՝ Մեծ Լոնդոնի բնակչության 36.7 տոկոսը ծնվել է Բրիտանիայից դուրս[141]։ Մարդահամարի տվյալներով՝ Լոնդոնում ապրող օտարածին բնակչության մեծ մասը 2010 թվականի դրությամբ Հնդկաստանից, Լեհաստանից, Իռլանդիայից, Բանգլադեշից և Նիգերիայից էր[142]։

Կրոն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Կրոնը Լոնդոնում
Կրոնը Լոնդոնում 2011 թվականի մարդահամարով[143]
Կրոն Տոկոս(%)
Քրիստոնյա
  
 48.4 %
Առանց կրոնի
  
 20.7 %
Մուսուլման
  
 12.4 %
Չի բացահայտել
  
 8.5 %
Հինդու
  
 5.0 %
Հուդայական
  
 1.8 %
Սիք
  
 1.5 %
Բուդդիստ
  
 1.0 %
Այլ
  
 0.6 %

Համաձայն 2011 թվականի մարդահամարի Լոնդոնի մբակչության մեծ մասը քրիստոնյա է (48,4 տոկոս), նրանցից հետո առանց կրոնի (20,7 տոկոս), մուսուլմաններ (12,4 տոկոս), չեն պատասխանել (8,5 տոկոս), հինդուներ (5,0 տոկոս), Հուդայական (1,8 per cent), Սիքեր (1,5 տոկոս), Բուդդիստներ (1,0 տոկոս) և այլ (0,6 տոկոս)։

Լոնդոնը ավանդաբար եղել է քրիստոնյա և ունի մեծ թվով ելեղեցիներ, հատկապես Լոնդոն Սիթիում։ Հայտնի են Սուրբ Պողոսի Տաճարը Սիթիում և Սաութվարք տաճարը գետի հարավում[144]։

Սուրբ Պողոսի Տաճար

Ազգային և թագավորական հիմնական հանդիսությունները տեղի են ունենում Սուրբ Պողոսի Տաճարում և Ուեստմինստերյան աբբայությունում[145]։ Աբբայության մոտակայքում է գտնվում է Վեստմինստերյան տաճարի մոտ, որը ամենամեծ կաթոլիկ տաճարն է Անգլիայում և Ուելսում[146]։

Լոնդոնում նաև ապրում են մեծ թվով այլ դավանության համայնքներ։ Նշանակալի մզկիթներից է Արևելյան Լոնդոնի մզկիթը, Լոնդոնի կենտրոնական մզկիթ Ռեգենթի այգում[147] և Բայթուլ Ֆութուհ մզկիթը։ Նավթային բումից հետո մեծ քանակությամբ հինդուներ և մերձավոր արևելքի մուսուլմաններ բնակություն հաստատեցին Մայֆեյրի և Նայթբրիջի մոտակայքում[148][149][150]։ Մեծ թվով մուսուլմաններ են ապրում արևելյան բորոներում[151]։ Մեծ թվով հինդուներ ապրում են քաղաքի հյուսիս արևմտյան հատվածում[152]։ Լոնդոնում կան նաև 42 հինդուական տեմպլներ։ Կան սիք համայնքներ Լոնդոնի արևելքում և արևմուտքում, հատկապես Սաութհոլում, որը ամենամեծ սիք համայնքն է Հնդկաստանի սահմաններից դուրս[153]։

Լոնդոնի հրեաների մեծամասնությունը ապրում է հյուսիսային Լոնդոնում։ Բևիս Մարկս սինագոգը գտնվում է Լոնդոն սիթիում և սպասարկում է Լոնդոնի պատմական Սեպարդիկ հրեական համայնքին։ Այն միակ սինագոգն է Եվրոպայում, որը գործել է վերջին 300 տարիներին։

Տնտեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լոնդոն Սիթին: Հանդիսանում է աշխարհի ամենամեծ ֆինանսական կենտրոններից մեկը[154]:

Լոնդոնի ՀՆԱ-ն կազմում է Մեծ Բրիտանիայի ՀՆԱ-ի 20 տոկոսը[155] (կամ $446 միլիարդ 2005 թվականին), իսկ Լոնդոնի մետրոպոլ տարածքի ՀՆԱ-ն կազմում է Մեծ Բրիտանիայի ՀՆԱ-ի 30 տոկոսը (կամ $669 միլիարդ 2005 թվականին)[156]։ Լոնդոնը աշխարհի կարևորագույն ֆինանսական կենտրոններից մեկն է[157][158]։ 2015 թվականի դրությամբ Լոնդոնը գլխավորում է գլոբալ ֆինանսական կենտրոնների ինդեքսը[159]։

Լոնդոնի տնտեսության մեծագույն ճյուղը համարվում է ֆինանսները և այն հանդիսանում է Մեծ բրիտանիայի վճարումների բալանսի հիմնական սպասարկողը։ Լոնդոնի ֆինանսական ծառայությունների բնագավառում մինչև 2007 թվականի կեսերը աշխատում էին մոտ 350.000 ֆինանսիստ։ Լոնդոնը ունի ավելի քան 480 անդրծովյան բանկեր, ավելի քան այլ քաղաք աշխարհում։ Լոնդոնի աշխատուժի 85 տոկոսը (3.2 միլիոն մարդ) աշխատում է ծառայությունների բնագավառում։ Քանի որ Լոնդոնը մեծ դեր է խաղում համաշխարհային տնտեսության մեջ, նրա տնտեսությանը նույնպես հարվածեց 2000-ականների վերջի ֆինանսական ճգնաժամը։ Այնուամենայնիվ 2010 թվականի դրությամբ քաղաքի տնտեսությունը վերականգնվեց, ստեղծվեցին պահուստային ֆոնդեր և վերահաստատվեց Լոնդոնի տնտեսական գերակայությունը[160]։ Լոնդոնի Սիթիում են գտնվում Անգլիայի բանկը, Լոնդոնի ֆոնդային բորսան և Lloyd's of London անշարժ գույքի շուկան։

Մեծ Բրիտանիայի 100 խոշորագույն ընկերությունների կեսի (FTSE 100) և Եվրոպայի 500 խոշորագույն ընկերություններից 100-ի գլխավոր գրասենյակները գտնվում են Լոնդոնում։ FTSE 100-ի 70 տոկոսը մտնում են Լոնդոնի մետրոպոլ տարածքի մեջ և Fortune 500-ի 75 տոկոսը ունեն գրասենյակ Լոնդոնում[161]։

Կանարի Վարֆը Լոնդոնի ամենամեծ ֆինանսական կենտրոններից և այստեղ են գտնվում Մեծ Բրիտանիայի ամենաբարձր շինություններից մի քանիսը:

Մեդիա ոլորտը մասնագիտական ծառայությունների բնագավառում երկրորդն է իր մրցունակությամբ[162]։ BBC-ն նշանակալի գործատու է և ունի գրասենյակներ անգամ քաղաքի շրջակայքում։ Մեծ Բրիտանիայի շատ պարբերականներ թողարկվում են Լոնդոնում։ Լոնդոնը հանդիսանում է խոշորագույն մանրածախ կենտրոններից մեկը և ոչ պարենային ապրանքների մանրածախ վաճառքներով առաջին քաղաքն է աշխարհում։ 2010 թվականին ընդհանուր ծախսումները կազմել են £64.2 միլիարդ[163]։ Լոնդոնի նավահանգիստը երկրորդ խոշորագույնն է Մեծ Բրիտանիայում, որը յուրաքանչյուր տարի ընդունում է 45 միլիոն տոննա բեռ[164]։

Լոնդոնում կան հինգ հիմնական բիզնես շրջաններ` Սիթին, Վեսթմինսթերը, Կանարի Վարֆը, Կամդեն ու Իսլինգթոն և Լամբեթ ու Սաութվարկ։ Միայն մեծ Լոնդոնում կար 27 միլիոն մ2 գրասենյակային տարածք 2011 թվականի դրությամբ, որից Սիթիում` 8 միլիոն մ2։ Լոնդոնում անշարժ գույքի գնաերը ամենաբարձրերից են աշխարհում[165][166]։

Մեծ քանակությամբ տեխնոլոգիական ընկերություններ են գրանցված Լոնդոնում, հատկապես Արևելյան Լոնդոն Թեք Սիթիում։ 2014 թվականի ապրիլին քաղաքը առաջիններից էր, որը ստացավ geoTLD[167]: 2014 թվականին «Ֆորբս» ամսագիրը Լոնդոնին դասեց որպես աշխարհի ամենաազդեցիկ քաղաք[168] In February 2014 London was ranked as the European City of the Future[169]:

Լոնդոնը աշխարհի ամենաթանկ գրասենյակային շուկա ունեցող քաղաքն է վերջին երեք տարիներին համաձայն զարգացման ամսագրի (2015) հաշվետվության[170]։ 2015 թվականի դրությամբ Լոնդոնի բնակելի տների ընդհանուր արժեքը գնահատվել է $2,2 տրիլիոն, ինչը հավասար է Բրազիլիայի ՀՆԱ-ին[171]։ Համաձայն ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների Լոնդոնում բնակարանները ավելի թանկ են քան որևէ այլ եվրոպական քաղաքում[172]։ Լոնդոնում մեկ քառակուսի բնակելի տարածքի միջին արժեքը €24,252 (ապրիլ 2014)։ Այն ավելի բարձր է քան Մ8 անդամ երների մայրաքաղաքներինը (Բեռլին €3.306, Հռոմ €6.188 և Փարիզ €11.229).[173]

Զբոսաշրջություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Զբոսաշրջությունը Լոնդոնում
Լոնդոնի բնական պատմության թանգարան

Լոնդոնը խոշորագույն զբոսաշրջական կենտրոններից մեկն է։ 2015 թվականին Լոնդոն է ժամանել ավելի քան 65 միլիոն այցելու, ինչը ամենամեծ ցուցանիշն է աշխարհի բոլոր քաղաքների մեջ[174][175]։ Լոնդոնը նաև առաջինն է Զբոսաշրջիկների կողմից կատարվեծ ծախսումների մեծությամբ, ինչը 2015 թվականին կազմել է մոտ $20,23 միլիարդ[176]։ Զբոսաշրջությունը Լոնդոնի տնտեսության հիմնական ճյուղերից մեկն է, որի սպասարկման բնագավառում 2003 թվականի դրությամբ ուներ 350.000 աշխատատեղ[177]։

2010 թվականին տասն ամենաշատ վայրերը ըստ այցելության հետևյալն են[178]`

  1. Բրիտանական թանգարան
  2. Թեյթ Մոդեռն
  3. Լոնդոնի ազգային պատկերասրահ
  4. Բնագիտական թանգարան
  5. Կայսերական պատերազմի թանգարան
  6. Գիտության թանգարան
  7. Վիկտորիայի և Ալբերտի թանգարան
  8. Մադամ Տյուսոյի թանգարան
  9. Լոնդոնի ազգային ծովային թանգարան
  10. Թաուեր

Լոնդոնի հյուրանոցային համարների քանակը 2015 թվականի դրությամբ կազմում էին 138.769, ինչը տարիների ընթացքում աճում է[179]։

Տրանսպորտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լոնդոնի սև տաքսի

Լոնդոնի տրանսպորտը Լոնդոնի քաղաքապետարանի կողմից վերահսկվող չորս հիմնական ճյուղիերից մեկն է[180], սակայն քաղաքապետը ֆինանսապես չի վերահսկում երկար տարածություն անցնող երկաթուղիները, որոնք մուտք են գործում Լոնդոն։ 2007 թվականին որոշ տեղային երկաթգծեր, որոնք ներկայումս Լոնդոնի վերգետնյա ցանցի մաս են, ավելացվեցին որպեսզի նվազեցնեն Լոնդոնի մետրոյի, տրամվայների և ավտոբուսների ծանրաբեռնվածությունը։ Լոնդոնի հասարակական տրանսպորտը ղեկավարում է Տրանսպորտ Լոնդոնի համար (TfL) ընկերությունը և ամենաընդարձակներից մեկն է աշխարհում։

Ներկայումս Մեծ Լոնդոնի տրանսպորտային ուղիները, տրանսպորտային խնդիրները կարգավորում է Լոնդոնի քաղաքապետը[181]։

Ավիացիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիթրոու օդանավակայանը ամենամեծն է Եվրոպայում և երկրորդ ամենազբաղվածը աշխարհում: (Նկարում օդանավակայանի 5C տերմինալն է)

Լոնդոնը միջազգային ավիաուղիների գլխավոր խաչմերուկն է աշխարհում ամենազբաղված իր օդային տարածքով։ Ութ օդանավակայաններ օգտագործում են Լոնդոն բառը իրենց անվանումում, բայց դրանցից խոշորները վեցն են։ Հիթրոու օդանավակայանը գտնվում է արևմտյան Լոնդոնի Հիլինգդոն բորոյում և Աշխարհի ամենազբաղված օդանավակայանն է, որտեղից չվերթներ են իրականացնում British Airways-ի օդանավերը[182]։ 2008 թվականի մարտին բացվեց վեցերորդ տերմինալը[183]։ Նախագծվում էր կառուցել երրորդ թռիչքուղին և վեցերորդ տերմինալը, սակայն գործընթացը կասեցվեց Բրիտանիայի կառավարության կողմից 2010 թվականի մայիսի 12-ին[184]։

Կարճ տարածություններով էժան չվերթներ է կազմակերպում Գեթվիք օդանավակայանը, որը գտնվում է Լոնդոնի հարավում՝ Արևմտյան Սասեքսում[185]։

Լոնդոնի ստանդարտ օդանավակայանը գտնվում է քաղաքի հյուսիս-արևելքում՝ Էսեքս թաղամասում, այն տեղական չվերթներ է իրականացնում։ Քաղաքի հյուսիսում՝ Բեդֆորշայրում գտնվող օդանավակայանը նույնպես իրականացնում է կարճուղի չվերթներ[186][187]։ Լոնդոն Սիթի օդանավակայանը քաղաքի ամենափոքր և ամենակենտրոնականն է և տեղակայցած է Նյուհեմ բորոյում, այն մասնագիտացած է գործարար ուղևորների համար[188]։ Լոնդոն Սաութենդ օդանավակայանը գտնվում է քաղաքի արևելյան մասում և հիմնականում սպասարկում է կարճուղի էժան փոխադրումներ։

Երկաթգիծ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մետրո

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լոնդոնի մետրոն աշխարհում ամենահինն է և ունի երկրորդ մենաերկար համակարգը:

Լոնդոնի մետրոն ամենահինն է[189] և երկրորդ ամենաերկրարը[31] աշխարհում։ Համակարգը սպասարկում է 270 կայարան[190] և հիմնվել է մի քանի մասնավոր ընկերությունների կողմից[191]։ Այն հիմնադրվել է 1863 թվականին։

Օրական ավելի քան երեք միլիոն և տարեկան ավելի քան մեկ միլիարդ ուղևոր սպասարկվում է Լոնդոնի մետրոյից[192]։ Մեկ ներդրումային ծրագրի շնորհիվ մոտրոյի արդիականացման համար ծախսվեց £6.5 միլիարդ (€7.7 միլիարդ) Ամառային Օլիմպիական խաղեր 2012-ից առաջ[193]։ 1987 թվականին հիմնվեց Դոքլենդսի թեթև մետրոն, որը սպասարկում է ավելի փոքր վագոններով և իրականացնում է թեթև փոխադրումներ։ Այն սպասարկում է Դոքլենդսը, Գրինվիչը և Լյուսհեմը։

Վերգետնյա երկաթգիծ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քինգս Քրոս երկաթգծի կայարանը արևմտյան Կոնկուրսում

Լոնդոնում կան 366 երկաթգծի կայարան, որը հիմնականում սպասարկում է արվարձանների երկաթգծի ցանցը։ Հարավային Լոնդոնում ավելի շատ են երկաթգծերը, քանի որ ներգետնյա ցանցը քիչ է։ Ամենաշատ երկաթգծերը Լոնդոնի կենտրոնական մասում են, որոնք կապում են տասնութ երկաթգծի կայարանները[194]։ Լոնդոնի գնածքները ամենազբաղվածն են ուղևորների քանակով Մեծ Բրիտանիայում[195][196]։ Կլապհելմ Ջանկշն կայարանը Եվրոպայի ամենազբաղված կայարանն է, գնացծների ընդունմամբ։

Ավել շատ երկաթգծի պահանջարկից ելնելով Կրոսռեյլը կբացվի 2018 թվականին։ Այն կլինի նորագւոյն երկաթգիծ, որը Կանցնի Լոնդոնի արևելքից արևմուտք և կունենա մասնաճյուղ Հիթրոու օդանավակայանում[197]։ Այն Եվրոպայի ամնեախոշոր շինարարական նախագիծն է, որի արժեքը կկազմի £15 միլիարդ[198][199]։

Ներքաղաքային և միջազգային

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սենտ Պանկրաս արկաթգծի կայարանը, որը գերարագ գնացքների գլխավոր տերմինալն է և սպասարկում է Eurostar-ին և HS1-ին:

Լոնդոնը ազգային երկաթգծի ցանցի կենտրոնն է և գնացքով ճանապարհորդությունների 70 տոկոսը սկսում կամ ավարտվում է Լոնդոնից[200]։ Նրեքաղաքային երկաթգծերի նման, տարածքային և միջազգային գնացքների մեծ մասը կայանում են Լոնդոնի կենտրոնական հատվածում, որոնք կապում են Լոնդոնը Բրիտանիայի մյուս տարածաշրջանների հետ։

Որոշ միջազգային երկաթգծի ծառայություններ 20-րդ դարում սպասարկվում էին հատուկ նավերի օգնությամբ, դեպի Փարիզ, Ամստերդամ և Բրյուսել։ 1994 թվականից, երբ բացվեց Եվրոթունելը, Լոնդոնը ուղղակի կապվեց մայրցամաքային երկաթգծին` թույլ տալով Eurostar-ին ծառայություններ մատուցել։ 2007 թվականից սկսած Սրբ. Պանկաս երկաթգծի կայարանից գերարագ գնացքներով ուղևորները կարող են մեկնել Լիլ, Փարիզ, Բրյուսել և Եվրոպայի շատ քաղաքներ[201]։ Ներքին առաջին գերարագ երթուղին բացվեց 2009 թվականի հունիսին, որի միջոցով Լոնդոնը կապվեց Քենթին[202]։ Նախագծվում է բացել երկրորդ գերարագ ուղին, որը կկապի Լոնդոնը Անգլիայի հյուսիսի և Յորքշիրի հետ։

Ավտոբուսներ և տրամվայներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կարմիր երկհարկանի ավտոբուսը Լոնդոնի խորհրդանիշներից է

Լոնդոնի ավտոբուսային ցանցը խոշորագույններից է աշխարհում. այն աշխատում է 24 ժամ օրվա ընթացքում, ունի մոտ 8.500 ավտոբուս, ավելի քան 700 ավտոբուսային երթուղի և 19.500 ավտոբուսային կայան[203]։ 2013 թվականին ավտոբուսները ունեցել են ավելի քան 2 միլիարդ ուղևոր, ավելի շատ քան մետրոն[203]։ Տարեկան հասույթը կազմում է մոտ £850 միլիոն։ Լոնդոնը ունի ամենաշատ հաշմանդամների սայլակների ուղիների ցանցը աշխարհում[204] և 2007 թվականի երրորդ քառորդից լսողության և տեսողական խնդիրներ ունեցող մարդկանց համար դյուրինացվեց ուղևորությունը։ Երկհարկանի կարմիր ավտոբուսները միջազգայնորեն ճանաչված են որպես Լոնդոնի խորհրդանիշ[205][206]։

Լոնդոնն ունի ժամանակակից տրամվայների ցանց, որը հայտնի է որպես Տրամլինք և կենտրոնացված է Հարավային Լոնդոնի Քրոյդոն թաղամասում։ Ցանցը ունի 39 կայարան և 4 երթուղի, 2013 թվականին ունեցել է28 միլիոն ուղևոր[207]։

Նավահանգիստներ և գետային նավեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լոնդոնի նավահանգիստը լինելով աշխարհի խոշորագույն նավահանգիստը` ներկայումս երկրորդն է Մեծ Բրիտանիայում` ընդունելով տարեկան 45 միլիոն տոննա ուղեբեռ[164]։ Ամենածանրաբեռնվածներից է Տիլբուրիի նավահանգիստը, որը գտնվում է Մեծ Լոնդոնի արտաքին սահմանին։

Թեմզա գետի վրա մատուցվում են նավերի ծառայություններ։ Նավերը շարժվում են ամեն 20 րոպեն մեկ Էմբակմենթից դեպի Հյուսիսային Գրինվիչ և սպասարկում է մոտ 2,5 միլիոն ուղևոր ամեն տարի[208]։ Գործում են նաև զբոսաշրջային ծառայություններ, որոնք ծանոթացնում են Լոնդոնի հետ։

Ճանապարհներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
A102 մայրուղին Գրինվիչի մոտ, որ Ներքին Լոնդոնում կառուցված քիչ մայրուղիներից մեկն է

Կենտրոնական Լոնդոնում հիմնական տրանսպորտային միջոցները հասարակական տրանսպորտն է, ավտոմեքենաները ավելի շատ տարածված են արվարձաններում։ Լոնդոնի ներքին ճանապարհային շրջուղին (քաղաքի կենտրոնի շրջանակում), հյուսիսային և հարավային ճանապարհները (արվարձաններում), արտաքին M25 մայրուղին կոչված են քաղաքը խցանումներից զերծ պահելու համար։ M25-ը ամենաերկար շրջուղին է աշխարհում 121.5 կմ երկարությամբ[209][210]։ A1 և M1 մայրուղիները միացբում են Լոնդոնը Լիդսի, Նյուքասլի և Էդինբուրգի հետ։

M25 մայրուղին ամենազբաղված ուղղությունն է երկրում։ Այստեղ մեքենաների արագությունը ժամում 10.6 կմ է[211]։

2003 թվականից Լոնդոնում սկսվեց ճանապարհների օգտագործման տուրք գանձվել մեքենաներից, որպեսզի իջեցվի ծանրաբեռնվածությունը քաղաքի կենտրոնում։ Քիչ բացառություններով մեքենաների վարորդները ստիպված են օրական £10 վճարել, որպեսզի երթևեկեն քաղաքի հատուկ գոտիներով, հիմնականում քաղաքի կենտրոնով[212][213]։ Վարորդները, ովքեր այդ հատուկ վայրերի բնակիչներ են, կարող են վճարել անդամավճար ամբողջ երեք ամսվա համար[214]։ Ըստ Լոնդոնի կառավարության՝ վճարովի ճանապարհների ավելացումը կբերի մետրոյից և ավտոբուսներից օգտվողների աճ օրական 20.000 մարդով և մեքենաների նվազում 10-15 տոկոս[215]։ Համաձայն վերջին տարիների վիճակագրության՝ Լոնդոնի կենտրոնում մեքենաների թիվը 195,000-ից նվազել է 125,000 մեքենայի[216]։

Կրթություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բարձրագույն կրթություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քինգս քոլեջ Լոնդոնը հիմնադրվել է Գեորգ IV-ի և Վելինգտոնի դքսի կողմից 1829 թվականին և համարվում է Լոնդոնի համալսարանի հիմնադիր քոլեջներից մեկը
Վիլկինս կառույցը Լոնդոնի համալսարանական քոլեջի մոտ

Լոնդոնը բարձրագույն կրթության համաշխարհային կենտրոն է համարվում կրթության և հետազոտության բնագավառում` իր 43 համալսարաններով, ինչը ամենամեծ կենտրոնացումն է Եվրոպայում[19][217][218]։ Լոնդոնի համալսարաններում սովորում է 110.000 ուսանող, ավելին քան աշխարհի այլ որևէ քաղաքում[219]։ 2014 թվականին PricewaterhouseCoopers-ի հաշվետվությամբ Լոնդոնը ճանաչվեց համաշխարհային բարձրագույն կրթության մայրաքաղաք[220]։

Լոնոնում են գտնվում մեծ թվով առաջատար կրթական հաստատություններ։ Համաձայն QS World University Rankings 2014-2015 տվյալների՝ Կայսերական քոլեջ Լոնդոնը երկրորդն է աշխարհում (որի մեջ մտնում է Քեմբրիջի համալսարանը), Լոնդոնի համալսարանական քոլեջը (UCL) հինգերորդն է և Քինգս կոլեջ Լոնդոնը (KCL)` 16-րդը[221]։ Լոնդոնի տնտեսագիտության դպրոցը ճանաչվել է աշխարհի առաջատար սոցյալական գիտությունների հաստատությունը կրթական և հետազաոտական ոլորտներում[222]։ Լոնդոնի բիզնես դպրոցը համարվում է աշխարհի առաջատար բիզնես դպրոցներից մեկը և 2015 թվականին MBA ծրագիրը համարվել է երկրորդ լավագույնը աշխարհում Financial Times-ի կողմից[223]։ Լոնդոնի համալսարանը մեծագույն համալսարանային ցանցն է Բրիտանիայում[224]։ Այն ներառում է չորս խոշոր համալսարան` Քինգս քոլեջ Լոնդոնը, Մարի թագուհու Լոնդոնի համալսարանը, Արքայական Հոլովեյը և Լոնդոնի համալսարանական քոլեջը և մեծ քանակությամբ փոքր և միջին ուսումնական կենտրոններ, այդ թվում Բիրքբեկ քոլեջը, the Կուրտոյի արվեստի ինստիտուտը, Գոլդսմիթսը, Երաժշտության և թատրոնի Գիդհոլյան դպրոցը, Կրթության ինստիտուտը, Լոնդոնի բիզնես դպրոցը, Լոնդոնի տնտեսագիտության դպրոցը և այլն[225]։ Լոնդոնի համալսարանի անդամները ունեն իրենց սեփական ընդունող հանձնաժողովը, իսկ դրանցից շատերը ունեն սեփական շրջանավարտների մրցանակները։

Շատ համալսարաններ Լոնդոնում չեն հանդիսանում Լոնդոնի համալսարանի անդամ, օրինակ` Բրունել համալսարանը, Լոնդոնի Սիթի համալսարանը, Լոնդոնի կայսերական քոլեջը, Քինգստոն համալսարանը (ավելի քան 34.000 ուսանողով)[226]։

Երաժշտության թագավորական քոլեջը դիմացից:

Լոնդոնում են գտնվում հինգ խոշոր բժշկական դպրոցներ և մեծ թվով ուսուցողական բժշկական հաստատություններ։

Լոնդոնում են գտնվում մեծ թվով բիզնես դպրոցներ, ներառյալ Լոնդոնի բիզնեսի և ֆինանսների դպրոց, Քաս բիզնես դպրոցը, Հալթ միջազգային բիզնես դպրոցը, Լոնդոնի եվրոպական բիզնես դպրոցը, Կայսերական քոլեջի բիզնես դպրոցը և Լոնդոնի բիզնես դպրոցը։

Առաջնային և երկրորդական կրթություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լոնդոնի հիմնական առաջնային և երկրորդական պետական դպրոցները և հետագա կրթական քոլեջները վերահսկվում են Լոնդոնի բորոների կողմից։ Լոնդոնում կան նաև մեծ քանակությամբ մասնավո դպրոցներ և քոլեջներ, որոնցից շատերը հին և ճանաչված կրթօջախներ են, օրինակ Լոնդոն Սիթի դպրոցը, Հարոու դպրոցը, Սուրբ Պետրոսի դպրոցը, Համալսարանական քոլեջի դպրոցը, Ջոն Լայոնի դպրոցը և այլն։

Մշակույթ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժամանց և հանգիստ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պիկկարդիլի հրապարակ

Ժամանցը Լոնդոնի տնտեսության կարևոր բաղադրիչն է, 2003 թվականի տվյալներով Լոնդոնի ժամանցի վայրերը կազմում են Մեծ Բրիտանիայի քառորդ մասը[227]։ Քաղաքը մտնում է աշխարհի խոշորագույն չորս նորաձևության մայրաքաղաքների մեջ և համաձայն պաշտոնական վիճակագրական տվյալների Լոնդոնը աշխարհում երրորդ ամենազբաղվածը կինոարտադրողն է[228] և աշխարհում ունի ամենաշատ թատրոնի հանդիսատեսը[229]։

Լոնդոնի Վեստմինստեր սիթիի Վեստ Էնդ թաղամասում է գտնվում Լեսթեր հրապարակը, որտեղ ներկայացվում են Լոնդոնի և աշխարհի կինոնկարների պրեմիերաները և Պիկադիլի հրապարակը իր հրաշագեղ էլեկտրական գովազդներով[230]։ Լոնդոնի թատրոնների թաղամասը նույնպես այստեղ է, իր բազմաթիվ կինոթատրոններով, սրճարաններով, ակումբներով և ռեստորաններով, ներառյալ քաղաքի Չայնաթաունը (Սոհոյում), որի հենց արևելքում է գտնվում Արքայական օպերայի տունը, որտեղ նաև գտնվում են շատ մասնագիտացած խանութներ։ Սիթիում է ստեղծագործում Էնդրու Լլոյդ Ուեբերը, ում երաժշտական ստեղծագործությունները ծառայում են Վեստ-Էնդ թատրոնի համար դեռևս 20-րդ դարից[231]։ Մեծ Բրիտանիայի Արքայական բալետի, Անգլիայի ազգային պալետի, Արքայական օպերայի և Անգլիայի ազգային օպերայի ներկայացումները տեղի են ունենում Արքայական օպերակի տանը[232]։

Harrods-ը Նայթսբրիջում

Իսլինգտոնի մեկ կիլոմետրանոց վերին փողոցում կան ավելի շատ սրճարաններ և ռեստորաններ, քան Մեծ Բրիտանիայի որևէ այլ փողոցում[233]։ Եվրոպայի ամենազբաղված առևտրի գոտին Օքսֆորդ փողոցն է, որի առևտրի գոտին ձգվում է մոտմեկ կիլոմետր, դարձնելով ամենաերկար առևտրի փողոցը Մեծ Բրիտանիայում[234]։

Շեքսպիրի գլոբուսը Գլոբուս թատրոնի ժամանակակից վերակառացումն է, որը գտնվում է Թեմզայի հարավային ափին

Լոնդոնում են գտնվում այնպիսի ժամանակակից ձևավորողներ, ինչպիսիք են Վիվյեն Վեստվուդը, Գալիանոն, Ստելա Մակկարտնին, Մանոլո Բլահնիկը և Ջիմմի Չոն և ուրիշներ, ովքեր բացել են բազմաթիվ նորաձևության դպրոցնել, դարձնելով Լոնդոնը միջազգային նորաձևության կենտրոններից մեը Փարիզի, Միլանի և Նյու Յորքի հետ միասին։ Լոնդոնի խոհանոցը բազմատեսակ խոհանոցային մշակույթների միախառնում է[235]։

Քաղաքում կազմակերպվում են բազմաթիվ տարեկան միջոցառումներ, որոնք սկսվում են Նոր տարվա պարադով, հրավառություն է կազմակերպվում Լոնդոնի աչքի վրա։ Երկրորդ խոշորագույն տոնախմբությունները կազմակերպվում են օգոստոսին Նոթինգ Հիլ կառնավալի ժամանակ։

Գրականություն, կինո և հեռուստատեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ջոն Քիթսի տունը, որտեղ նա գրել է Ode to a Nightingale պոեմը

Լոնդոնում են գրվել մեծ թվով գրականական գլուխգործոցներ։ Լոնդոնի գրականության կենտրոնը ավանդաբար եղել է Համփստիդ և (սկսած 20-րդ դարից) Բլումսբարին։ Քաղաքը իրենց գործերում նկարագրել են Սեմյուել Փիփսը, ով ականատեսի աչքերով պատմել է Լոնդոնի մեծ հրդեհի մասին, Չարլզ Դիքենսը, ով նկարագրել է Լոնդոնի մառախուղը, ամպամածությունը և ձյունը և Վիրջինիա Վուլֆը, ով ժամանակակից գրականության հայտնի դեմքերից է[236]։

Շերլոկ Հոլմսի թանգարանը Բեյքեր սթրիթի 221B հասցեում

Ուիլյամ Շեքսպիրը իր կյանքի մեծ մասը անցկացրել է Լոնդոնում, նրա ընկեր Բենջամին Ջոնսոնը նույնպես ստեղծագործել է Լոնդոնում և նրա ամենանշանավոր գործը` «Ալքիմիկը» գրվել է Լոնդոնում[236]։ Դանիել Դեֆոյի «Ժանտախտի տարվա օրագրում» (1722) նկարագրում են 1665 թվականի Մեծ ժանտախտը[236]։ Հետագայում 19—ից 20-րդ դարերում Լոնդոնի գրականության վառ գործերից էին Դիքենսի վեպերը և Արթուր Կոնան Դոյլի Շեռլոկ Հոլմսի պատմությունները[236]։ Ժամանակակից գրողներից ամենահայտնիներն են Պետեր Ակրոյդը, ով Լոնդոնի «կենսագրության» հեղինակն է և Լեյն Սինքլեյրը, ով գրում է հոկեբանական աշխարհագրություն ժանրում։

Լոնդոնը կինոարտադրության կարևոր կենտրոն է և գլխավոր կինոստուդիաները գտնվում են Սոհոյում։ Working Title Films-ի գլխամասը գտնվում է Լոնդոնում[237]։ Լոնդոնում են նկարահանվել այնպիսի ֆիլմեր ինչպիսիք են Օլիվեր Թվիստը (1948), Սկրուջը (1951), Պիտեր Պենը (1953), 101 դալմատինները (1961), Իմ հիասքանչ լեդին (1964), Մերի Պոպինսը (1964), Նոթինգ Հիլը (1999), Իրական սերը (2003), V նշանակում է Վենդետա (2005), և Թագավորի ելույթը (2010)։ Լոնդոնի նշանավոր դերասաններից և ռեժիսորներից են Չառլի Չապլինը, Ալֆրեդ Հիչքոքը, Մայքլ Քեյնը, Հելեն Միրենը, Գարի Օլդմանը, Քրիստոֆեր Նոլանը, Ջուդ Լոուը, Թոմ Հարդին, Քիրա Նայթլին և Դանիել Դեյ-Լուիսը։ 2008 թվականի դրությամբ Բրիտանական ակադեմիայի կինոմրցանակի արարողությունը տեղի էր ունենում Արքայական օպերայի տանը։ Լոնդոնը հեռուստատեսային արտադրության հիմնական կենտրոնն է, որտեղ գտնվում է ԲիԲիՍի հեռուստատեսային կենտրոնը։

Թանգարաններ և պատկերասրահներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բրիտանական թանգարանը

Լոնդոնում են գտնվում բազմաթիվ թանգարաններ, պատկերասրահներ և այլ հաստատություններ, որոնց շատերի մուտքը անվճար է և զբոսաշրջիկների այցելությունների վայր են, ինչպես նաև ունեն վերլուծական գործառույթներ։ Առաջինը հիմնադրվել է Բրիտանական թանգարանը 1753 թվականում։ Այստեղ ցուցադրված են հնագիտական, բնական պատմության և ազգային գրադարանի նմուշներ։ Թանգարանում ներկայումս հաշվվում է մոտ 7 միլիոն ցուցանմուշ աշխարհի տարբեր անկյուններից։ 1824 թվականին հիմնադրվեց Ազգային պատկերասրահը, որտեղ ցուցադրված են բրիտանական ազգային արևմտյան նկարները։

19-րդ դարի վերջին կեսին Հարավային Քենսինգտոնում զարգացավ "Ալբերտպոլիսը", որպես մշակութային և գիտական անկյուն։ Այստեղ են գտնվում երեք ազգային թանգարանները` Վիկտորիա և Ալբերտ թանգարանը (դեկորատիվ արվեստի համար), Բնական պատմության թանգարանը և Գիտական թանգարանը։ Դիմանկարների ազգային թանգարանը հիմնադրվել է 1856 թվականին, որտեղ ցուցադրվեծ են Բրիտանիայի պատմության նշանավոր անձանց դիմանկարները[238]։ Բրիտանական արվեստի ազգային պատկերասրահն է Թեյթ բրիտանական պատկերասրահը, որը սկզբնական շրջանում հիմնվել է որպես ազգային պատկերասրահի ճյուղ 1897 թվականին։

Երաժշտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ալբերտ թագավորական սրահը ընդունում է համերգներ և երաժշտական միջոցառումներ

Լոնդոնը դասական և հանրային երաժշտության գլխավոր մայրաքաղաքներից մեկն է աշխարհում, որտեղ գտնվում են հիմնական երաժշտական ընկերություններ, ինչպիսիք են Warner Music Group-ը։ Քաղաքը ունի մեծ քանակությամբ նվագախմբեր և երաժշտական դահլիճներ, ինչպիսիք են Բարիբիկան արվեստի կենտրոնը (որտեղ ելույթ են ունենում Լոնդոնի սիմֆոնիկ նվագախումբը և Լոնդոնի սիմֆոնիկ խոռը), Կադոգան սրահը (Թագավորական ֆիլհարմոնիկ նվագախումբ) և Ալբերտ թագավորական սրահ[232]։ Լոնդոնի երկու հիմնական օպերայի տներն են Թագավորական օպերայի տունը և Լոնդոնի Կոլիզեումը[232]։ Մեծ Բրիտանիայի ամենամեծ երգեհոնը գտնվում է Ալբերտ թագավորական սրահում։ Մյուս նշանակալի գործիքները գտնվում են տաճարներում և գլխավոր եկեղեցինորում։ Քաղաքում կան մի քանի կոնսերվատորիաներ, դրանք են` Երաժշտության թագավորական ակադեմիան, Երաժշտության թագավորական քոլեջը, Գիլդհոլի երաժշտության և դրամայի դպրոցը և Տրինթի երաժշտության դպրոցը։

Լոնդոնում տեղի են ունենում մեծ թվով ռոք և փոփ համերգներ, ներառյալ աշխարհի ամենազբաղված ասպարեզում` O2 արենայում[239] և այլ մեծ արենաներ, ինչպիսիք են Էրլս Կորտը, Ուեմբլի արենան, ինչպես նաև շատ միջին չափի ասպարեզներ[232]։ Շատ երաժշտական փառատոներ, ներառյալ Վայրլես փառատոնը և Լավբոքս փառատոնը անցկացվում են Լոնդոնում[240]։ Քաղաքում են բացվել առաջին Ծանր ռոքի սրճարանը Էբի ռոուդ ստուդիան, որտեղ The Beatles-ը ձայնագրել է էր հիթերից շատերը։ 1960-ականներին, 1970-ականներին և 1980ականներին, շատ երաժիշտներ և խմբեր, ինչպիսիք են Էլթոն Ջոնը, Pink Floyd-ը, Դեյվիդ Բոուին, Քուինը, The Kinks-ը, The Rolling Stones-ը, The Who-ն, Էրիկ Կլեպտոնը, Լեդ Զեփելինը, The Small Faces-ը, Iron Maiden-ը, Fleetwood Mac-ը, Էլվիս Կաստելլոն, Քեթ Ստիվենսը, The Police-ը The Cure-ը, Madnessը, The Jam-ը, Դաստի Սպրինֆիլդը, Ֆիլ Քոլինսը, Ռոդ Ստյուարտը և Sade-ը, ստեղծագործել են Լոնդոնում[241]։

Լոնդոնում մեծ զարգացում է ապրել փանկ ռոքը[242], Sex Pistols-ի, The Clash-ի ջանքերով[241]։ Լոնդոնում են նաև ստեղծագործել Ջորջ Մայքլը, Քեյթ Բուշը, Սիլը, Siouxsie and the Banshees-ը, Bush-ը, Spice Girls-ը, Jamiroquai-ը, Blur-ը, The Prodigy-ը, Gorillaz-ը, Mumford & Sons-ը, Coldplay-ը, Amy Winehouse-ը, Ադելը, Էդ Շիրանը և One Direction-ը[243][244][245]։

Այգիներ և բաց գոտիներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայդ պարկի համայնապատկեր
Սրբ. Ջեյմս Պարկը Լոնդոնի աչքից

Լոնդոնի ամենամեծ այգիները գտնվում են Կենտրոնական Լոնդոնում, որտեղ ութ Թագավորական այգիներից երեքն էն, այդ թվում Հայդ պարկը, որին հարում են Քենսիգտոնյան այգիները արևմուտքւց և Ռիջենտս պարկը հյուսիսից[246]։ Հայդ պարկը հատկապես հայտնի է սպորտային իրադարձությունների կազմակերպումով և երբեմն բացօթյա համերգների կազմակերպումով։ Ռիջենտս պարկում է գտնվում Լոնդոնի կենդանաբանական այգին, որը աշխարհի ամենահին գիտական կենդանաբանական այգին է և զբոսաշրջիկների սիրված Մադամ Տյուսո թանգարանը[247][248]։ Փրայմռոզ հիլը գտնվում է Ռիջենտս պարկի հյուսիսում[249] և ճանաչված վայր է քաղաքը վերևից նայելու համար։

Հայդ պարկի մոտ է ավելի փոքր Գրին պարկը և Սրբ, Ջեյմսի պարկը[250]։ Մեծ թվով այգիներ կան կենտրոնից դուրս, այդ թվում Գրինվիչ պարկը հարավ արևելքում[251], Բուշի պարկը և Ռիչմոնդ պարկը (ամենամեծը) հարավ արևմուտքում[252][253]։ Հեմփթոն Կորտ պարկը նույնպես թագավորական այգի է[254]։

Ռիչմոնդ պարկի մոտ գտնվում են Կյու այգիները, որտեղ գտնվում է ծաղիկների ամենաշատ հավաքածուն աշխարհում։ 2003 թվականին ՅՈՒՆԵՍԿՈ-յի կողմից այգիները ճանաչվել են Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ[255]։ Կան նաև բազմաթիվ այգիներ, որոնք վերահսկում են Լոնդոնի բյուրոների խորհուրդները, այդ թվում Վիկտորիա պարկը Իստ Էնդում և Բաթերսի պարկը կենտրոնում։ Լոնդոնում կան մեծ թվով կիսա-բնական բաց գոտիներ, այդ թվում Համպստեդ Հիթը Հյուսիսային Լոնդոնում[256] և Էփինգ անտառը 2,476 տարածքով[257] արևելքում։ Երկուսն էլ վերահսկվում են Լոնդոն Սիթի կորպորացիայի կողմից[258][259]։ Համպստեդ Հիթում է գտնվում Կենվուդ հաուսը, որը նախկին ճանաչված վայր է ամառային ամիսներին հավաքույթների համար[260]։

Սպորտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լոնդոնում են տեղի ունեցել Ամառային օլիմպիական խաղերը երեք անգամ` 1908, 1948 և 2012 թվականներին[261][262]։ Այն միակ քաղաքն է, որը ընդունել է Օլիմպիական խաղերը երեք անգամ[20]։ Քաղաքը նաև ընդունել է Բրիտանական կայսրության խաղերը 1934 թվականին[263]։ 2017 թվականին Լոնդոնը կընդունի Աթլետիկայի աշխարհի առաջնությունը[264]։

Լոնդոնի ամենատարածված սպորտաձևը ֆուտբոլը և այն ունի տասնչորս ֆուտբոլային ակումբ, այդ թվում Պրեմիեր Լիգայից Արսենալը, Չելսին, Քրիսթալ Փելասը, Տոտտենհեմ Հոտսպուրը և Վեստ Հեմ Յունայթեդը[265]։ Մյուս պրոֆեսիոնալ ակումբներից են Ֆուլհեմը, Քուինս Պարկ Ռեյնջերսը, Բրենդֆորդը, Միլվոլը, Չառլտոն Ատլետիկը, Ուիմբիլդոն ՖԱ-ն, Բարնետը և Լեյթոն Օրիենտ։ Այս ակումբներից միայն Արսենալը, Չելսին և Տոտտենհեմն են դարձել Անգրիայի չեմպիոն։

1924 թվականից սկզբնական Ուեմբլի մարզադաշտը Անգլիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի տան դաշտն էր։ Այստեղ են կայացել 1966 թվականի ՖԻՖԱ աշխարհի գավաթի եզրափակիչը, որի ժամանակ Անգլիան հաղթեց Արևմտյան Գերմանիային և համարվում է Ֆուտբոլի Անգլիայի գավաթի անցկացման վայրը[266]։ Նոր Ուեմբլի մարզադաշտը նույն ծառայությունն է մատուցում և ունի մոտ 90.000 նստատեղ[267]։

Լոնդոնի մյուս ճանաչված սպորտաձևը թենիսն է։ Այստեղ է անցկացվում ամենամյա Մեծ Սաղավարտի չորս հիմնական մրցաշարերից մեկը` Ուիմբլդոնի մրցաշար Լոնդոնի հարավ արևմտյան մասում[268]։ Այն անցկացվում է հունիսի վերջից հուլիսի սկզբները և համարվում է աշխարհի ամենահին թենիսի մրցաշարերից մեկը[269][270][271]։

Հայերը Լոնդոնում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լոնդոնում առաջին հայ առևտրականները երևացել են դեռևս 13-րդ դարում։ 19-րդ դարի 30-ական թթ. Լոնդոնում բնակություն են հաստատել մի խումբ պոլսահայ վաճառականներ, որոնք և հիմնել են հայ համայնքը։ Հետագայում համայնքը ստվարացելէ Հնդկաստանից, Իրանից, Լիբանանից, Եգիպտոսից, Սիրիայից, Իրաքից, Թուրքիայից և այլ երկրներից տեղափոխված հայերի հաշվին։ Լոնդոնում առաջին վարձու մատուռը բացվել է 1885-ին։ 1922-ին կառուցվել է Սուրբ Սարգիս եկեղեցին։ Գործում է նաև Սուրբ Եղիշե (նախկինում՝ Սուրբ Պետրոս) եկեղեցին։ 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին լոնդոնահայ համայնքն ապրել է ազգային աշխույժ կյանքով։ 1880-90-ական թթ. Լոնդոնը դարձել է համիդյան բռնապետության դեմ հայերի ծավալած պայքարի գաղափարական կենտրոն, որտեղ հավաքվել են հայ գործիչներ Արփիար Արփիարյանը, Հարություն Ճանկյուլյանը, Գ. Չիթչյանը և ուրիշներ։ 1889-ին հասարակական գործիչ, բանաստեղծ Մինաս Չերազը Լոնդոնում հրատարակել է «Լ’Արմենի» գրական, քաղաքական թերթը, իսկ 1890-ին Լոնդոնի Քինգս քոլեջում հիմնել ու ղեկավարել է հայերենի ամբիոն։ 1918-20-ական թթ. Լոնդոնում գործել է Ազգային բյուրո անունով մարմին՝ վիպասան Րաֆֆու որդու՝ Արամ Րաֆֆու ղեկավարությամբ. այն քաղաքական-քարոզչական աշխատանքներ է կատարել ի նպաստ Հայաստանի և Հայկական հարցի։ Ազգային բյուրոյի կազմում էին ազգային գործիչներ Պողոս Նուբար փաշան, Արշակ Սաֆրաստյանը, Զապել Պոյաճյանը և ուրիշներ։

1920-ական թթ. Լոնդոնում ապրում էր շուրջ 400 հայ։ Հայ համայնքը սկսել է ստվարանալ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո՝ Հնդկաստանից, Կիպրոսից, Լիբանանից, Իրանից և Իրաքից գաղթած հայերի հաշվին։ Ազգային կյանքը կազմակերպելու համար 1947-ին հիմնվել է Լոնդոնի հայ համայնական խորհուրդը, որը գործել է մինչև 1968-ը։

2003 թվականի տվյալներով Լոնդոնում բնակվում է շուրջ 12 հազար հայ։ Գործում են Գևորգ Թահթայան կիրակնօրյա ազգային վարժարանը և մեկօրյա այլ դպրոցներ, ՀԲԸՄ Լոնդոնի մասնաճյուղը, Լոնդոնի հայ երիտասարդաց միությունը, ՀՕՄ-ի Լոնդոնի մասնաճյուղը, Հայ տունը, հայ քաղաքական կուսակցություններն ու նրանց մշակութային, կրթական և մարզական կառույցները, «Միհրան Տամատյան» ակումբը, «Անահիտ» տիկնանց միությունը, Հայկական տեղեկատվության և խորհրդի կենտրոնը։ Լոնդոնում լույս է տեսել շուրջ 11 անուն հայկական պարբերական[272]։

Քույր քաղաքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նշումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Ըստ Collins English Dictionary-ի՝ մայրաքաղաքը կառավարության նստավայրն է[83], հետևաբար դրա համաձայն՝ Լոնդոնն Անգլիայի մայրաքաղաքը չէ, քանի որ Անգլիան չունի իր կառավարությունը։ Սակայն Oxford English Reference Dictionary-ում[84] և այլ հեղինակավոր աղբյուրներում մայրաքաղաք է համարվում ամենակարևոր քաղաքը[85]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ http://archaeologydataservice.ac.uk/archives/view/no1poultry_molas_2007
  2. ↑ «Metropolitan Area Populations». Eurostat. 2019 թ․ հունիսի 18. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.
  3. ↑ «Roman». Լոնդոնի թանգարան. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 22-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 7-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 Mills 2001, էջ. 140
  5. ↑ 5,0 5,1 «Government Offices for the English Regions, Fact Files: London». Office for National Statistics. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունվարի 24-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 4-ին.
  6. ↑ Elcock, Howard (1994). Local Government: Policy and Management in Local Authorities. Routledge. էջ 368. ISBN 978-0-415-10167-7.
  7. ↑ Jones, Bill; Kavanagh, Dennis; Moran, Michael; Norton, Philip (2007). Politics UK. Pearson Education. էջ 868. ISBN 978-1-4058-2411-8.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  8. ↑ «Global Power City Index 2009» (PDF). Institute for Urban Strategies – The Mori Memorial Foundation. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  9. ↑ «Worldwide Centres of Commerce Index 2008» (PDF). Mastercard.
  10. ↑ «Global Financial Centres 9» (PDF). Z/Yen. 2011. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
  11. ↑ «"World's Most Economically Powerful Cities"». Forbes. 2008 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
  12. ↑ «Global city GDP rankings 2008–2025». PricewaterhouseCoopers. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
  13. ↑ Calder, Simon (2007 թ․ դեկտեմբերի 22). «London, capital of the world». The Independent. London.
  14. ↑ «London is the world capital of the 21st century... says New York | News». Evening Standard. London. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 10-ին.
  15. ↑ «London is world capital of culture says LSE expert – 2008 – News archive – News – News and media – Home». .lse.ac.uk. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 10-ին.
  16. ↑ «Cultural Strategy | Greater London Authority». London.gov.uk. 2010 թ․ սեպտեմբերի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 10-ին.
  17. ↑ «London tops ranking of destination cities». The Independent. 2011 թ․ հունիսի 1. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 12-ին.
  18. ↑ «Beijing to overtake london as world's largest aviation hub. Massive new airport planned». Centre for Aviation. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 12-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 «Number of international students in London continues to grow». Greater London Authority. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  20. ↑ 20,0 20,1 «ՄՕԿ-ի ընտրության արդյունքում Լոնդոնը կընդունի 2012-ի օլիմպիական խաղերը». Միջազգային օլիմպիական կոմիտե. 2005 թ․ հուլիսի 6. Վերցված է 2006 թ․ հունիսի 3-ին.
  21. ↑ «Languages spoken in the UK population». CILT, the National Centre for Language. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 6-ին.
  22. ↑ «July 2010 Population estimates for UK, England and Wales, Scotland and Northern Ireland». Office for National Statistics. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 3-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)(չաշխատող հղում)
  23. ↑ «Largest EU City. Over 7 million residents in 2001». statistics.gov.uk. Office for National Statistics. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 28-ին.
  24. ↑ 12:30. «Focus on London – Population and Migration | London DataStore». Data.london.gov.uk. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 10-ին. {{cite web}}: |author= has numeric name (օգնություն)
  25. ↑ «KS01 Usual resident population: Census 2001, Key Statistics for urban areas». Office for National Statistics. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 7-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 6-ին.
  26. ↑ 26,0 26,1 «The Principal Agglomerations of the World». City Population. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 3-ին.
  27. ↑ 27,0 27,1 «British urban pattern: population data» (PDF). ESPON project 1.4.3 Study on Urban Functions. European Spatial Planning Observation Network. 2007 թ․ մարտ. էջ 119. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 22-ին.
  28. ↑ «London: The greatest city». Channel4.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
  29. ↑ «Lists: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland». UNESCO. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
  30. ↑ «West End Must Innovate to Renovate, Says Report». What's On Stage. 2008 թ․ հունվարի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
  31. ↑ 31,0 31,1 «Shanghai now the world's longest metro». Railway Gazette International. 2010 թ․ մայիսի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 15-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 4-ին.
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 Mills 2001, էջ. 139
  33. ↑ Ackroyd, Peter (2001 թ․ դեկտեմբերի 2). «'London'». New York Times. ISBN 978-0-7011-7279-4. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  34. ↑ Coates, Richard (1998). «A new explanation of the name of London». Transactions of the Philological Society. 96 (2): 203–229. doi:10.1111/1467-968X.00027. ISSN 0079-1636. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 19-ին.
  35. ↑ Perring, Dominic (1991). Roman London. London: Routledge. էջ 1. ISBN 978-0-203-23133-3.
  36. ↑ «British History Timeline —Roman Britain». British Broadcasting Corporation. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 7-ին.
  37. ↑ 37,0 37,1 «The early years of Lundenwic». The Museum of London. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 7-ին.
  38. ↑ 38,0 38,1 «Viking and Danish London». The Լոնդոնի թանգարան. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 6-ին.
  39. ↑ «Medieval London —Vikings». The Museum of London. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 2-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 7-ին.
  40. ↑ George Hamilton Cunningham (1927). «London». J. M. Dent & Sons: xiii. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  41. ↑ Denison, Simon (1999 թ․ հուլիս). «First "London Bridge" in River Thames at Vauxhall». British Archaeology (46). Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 15-ին.
  42. ↑ Milne, Gustav. «London's Oldest Foreshore Structure!». Frog Blog. Thames Discovery Programme. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 15-ին.
  43. ↑ «Edward the Confessor (c.1003–1066)». British Broadcasting Corporation. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
  44. ↑ «History – 1066 – King William». BBC. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 5-ին.
  45. ↑ Tinniswood, Adrian. «A History of British Architecture — White Tower». BBC. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 13-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 5-ին.
  46. ↑ «UK Parliament — Parliament: The building». UK Parliament. 2007 թ․ նոյեմբերի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  47. ↑ «Palace of Westminster». UK Parliament. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  48. ↑ Schofield, John; Vince, Alan (2003). Medieval Towns: The Archaeology of British Towns in Their European Setting. Continuum International Publishing Group. էջ 26. ISBN 978-0-8264-6002-8.
  49. ↑ «Black Death». BBC History. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 3-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  50. ↑ «Ռիչարդ II (1367–1400)». BBC. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
  51. ↑ 51,0 51,1 Pevsner, Nikolaus. London I: The Cities of London and Westminster rev. edition, 1962. Introduction p. 48.
  52. ↑ Ramsay, George Daniel (1986). The Queen's Merchants and the Revolt of the Netherlands: The End of the Antwerp Mart. Volume 2, pp. 1 and 62-63. Manchester University Press. ISBN 978-0-7190-1849-7
  53. ↑ The life and times of Sir Thomas Gresham, founder of the Royal Exchange: including notices of many of his contemporaries. With illustrations, Volume 2, pages 80–81, John William Burgon, E. Wilson, 1839.
  54. ↑ Durston, Christopher (1993). James I. London: Routledge. էջ 59. ISBN 978-0-415-07779-8.
  55. ↑ «Story of the plague». Channel 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  56. ↑ Pepys, Samuel (1666 թ․ սեպտեմբերի 2) [1893]. Mynors Bright (decipherer); Henry B. Wheatley (eds.). The Diary of Samuel Pepys. Vol. 45: August/September 1666. ISBN 978-0-520-22167-3.
  57. ↑ The curious life of Robert Hooke, the man who measured London by Lisa Jardine
  58. ↑ "Thief Taker, Constable, Police". Public Broadcasting Service (PBS).
  59. ↑ մարտի 21, 1960 (1960 թ․ մարտի 21). «National Affairs: Capital punishment: a fading practice». Time. New York. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  60. ↑ «The Foundling Hospital». BBC History. 2011 թ․ փետրվարի 17. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  61. ↑ «London: The greatest city». Channel 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
  62. ↑ «Hidden extras: cholera comes to Victorian London». London: The Science Museum. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  63. ↑ Brown, Robert W. «London in the Nineteenth Century». University of North Carolina at Pembroke. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  64. ↑ «London beats Paris to 2012 Games». BBC Sport. 2005 թ․ հուլիսի 6. Վերցված է 2012 թվականի սեպտեմբերի 28-ին.
  65. ↑ «About the Greater London Authority». London Government. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
  66. ↑ «The London Plan». Greater London Authority. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 19-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 25-ին.
  67. ↑ «Links to other websites — London boroughs». London Government. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
  68. ↑ http://www.communities.gov.uk/documents/statistics/pdf/1911067.pdf
  69. ↑ «About MOPAC». Greater London Authority. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 11-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 4-ին.
  70. ↑ «MPA: Metropolitan Police Authority». Metropolitan Police Authority. 2012 թ․ մայիսի 22. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 4-ին.
  71. ↑ «Ոստիկանություն». Մեծ Լոնդոնի իշխանություն. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  72. ↑ «Շրջաններ». Բրիտանիայի տրանսպորտային ոստիկանություն. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 21-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  73. ↑ «Ովքեր ենք մենք». Լոնդոնի հրշեջ բրիգադ. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  74. ↑ «Մեր մասին». Լոնդոնի շտապօգնության ծառայություն. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  75. ↑ «10 Downing Street — Official Website». 10 Downing Street. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2008 թվականի ապրիլի 26-ին.
  76. ↑ Beavan, Charles; Bickersteth, Harry (1865). «Reports of Cases in Chancery, Argued and Determined in the Rolls Court». Saunders and Benning. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  77. ↑ Stationery Office (1980). The Inner London Letter Post. H.M.S.O. էջ 128. ISBN 978-0-10-251580-0.
  78. ↑ Geographers' A-Z Map Company (2008). London Postcode and Administrative Boundaries (6 ed.). Geographers' A-Z Map Company. ISBN 978-1-84348-592-6.
  79. ↑ Dilys, M Hill (2000). Urban Policy and Politics in Britain. St. Martin's Press. էջ 268. ISBN 978-0-312-22745-6.
  80. ↑ London Government Act 1963. Office of Public Sector Information. ISBN 978-0-16-053895-7. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 6-ին.
  81. ↑ «Lieutenancies Act 1997». OPSI. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 22-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 7-ին.
  82. ↑ Barlow, I. M. (1991). Metropolitan Government. Routledge. էջ 346.
  83. ↑ (1994) Collins English Dictionary, Collins Education plc.
  84. ↑ Oxford English Reference Dictionary, Oxford English.
  85. ↑ "HC 501 0304.PDF" (PDF). Parliament Publications
  86. ↑ «Metropolis: 027 London, World Association of the Major Metropolises» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 3-ին.
  87. ↑ Sheppard, Francis (2000). London: A History. Google Books. էջ 10. ISBN 978-0-19-285369-1. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 6-ին.
  88. ↑ «Flooding». UK Environment Agency. Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 15-ին. Վերցված է 2006 թ․ հունիսի 19-ին.
  89. ↑ Adam, David (2009 թ․ մարտի 31). «Thames Barrier gets extra time as London's main flood defence». The Guardian. UK. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 28-ին. Վերցված է 2009 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  90. ↑ «Climate statistics for Australian locations». bom.gov.au.
  91. ↑ «Weather Information for Naples». Worldweather.org. 2006 թ․ հոկտեմբերի 5. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 4-ին.
  92. ↑ tabella CLINO della stazione / CLINO Averages Listed for the station Napoli Capodichino(չաշխատող հղում)
  93. ↑ The Weather Network 18 November 2011
  94. ↑ Prévisions météo de Météo-France – Climat en France Արխիվացված 2016-05-17 Portuguese Web Archive 18 November 2011
  95. ↑ World Weather Information Service – Toulouse 18 November 2011
  96. ↑ http://www.usclimatedata.com/climate/new-york/new-york/united-states/usny0996
  97. ↑ «August 2003 weather». Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
  98. ↑ «January 1962 weather». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
  99. ↑ «London's Urban Heat Island: A Summary for Decision Makers» (PDF). Greater London Authority. 2006 թ․ հոկտեմբեր. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 29-ին.
  100. ↑ «London Heathrow Airport». Met Office. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
  101. ↑ «Heathrow Airport Extreme Values». KNMI. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
  102. ↑ «London Weather Centre analysis». Weather Online. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
  103. ↑ «climate: Climate London Weather Centre». Tutiempo. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
  104. ↑ «London boroughs — London Life, GLA». London Government. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  105. ↑ Dogan, Mattei; Kasarda, John D. (1988). The Metropolis Era. Sage. էջ 99. ISBN 978-0-8039-2603-5.
  106. ↑ «London as a financial centre». Mayor of London. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հունվարի 6-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
  107. ↑ «West End still drawing crowds». BBC News. 2001 թ․ հոկտեմբերի 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 6-ին.
  108. ↑ Meek, James (2006 թ․ ապրիլի 17). «Super Rich». The Guardian. London. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 7-ին.
  109. ↑ «Information on latest house prices in the Royal Borough». Royal Borough of Kensington and Chelsea. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
  110. ↑ Rupert Jones (2014 թ․ օգոստոսի 8). «Average house prices in London jump 19 percent in a year». The Guardian. London. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  111. ↑ 111,0 111,1 Flynn, Emily (2005 թ․ հուլիսի 6). «Tomorrow's East End». Newsweek. New York. Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
  112. ↑ Foyle, Jonathan (2011 թ․ մարտի 29). «Hampton Court: The Lost Palace». BBC History. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 22-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 16-ին.
  113. ↑ «Paddington Station». Great Buildings. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 6-ին.
  114. ↑ Lonsdale, Sarah (2008 թ․ մարտի 27). «Eco homes: Wooden it be lovely... ?». The Daily Telegraph. London. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
  115. ↑ «Inside London's new 'glass egg'». BBC News. 2002 թ․ հուլիսի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 26-ին.
  116. ↑ «Wildlife in London, England: LNHS Home page». lnhs.org.uk. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
  117. ↑ London Natural History Society.
  118. ↑ "London's amphibians and reptile populations mapped". Laurie Tuffrey, The Guardian, Friday 27 July 2012
  119. ↑ «The Garden Mammal Survey Report 2001» (PDF). The Mammal Society. The Mammal Society. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
  120. ↑ "10,000 Foxes Roam London". James Owen in London for National Geographic News, May 15, 2006
  121. ↑ «Mammals». The Royal Parks. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
  122. ↑ Liam O'Brien, (24 March 2013). "Dead whale found floating in the Thames Estuary 'will be examined'". The Independent on Sunday (London).
  123. ↑ «BBC Nature – A Question of Nature: How hidden is the UK's wild side?». BBC Nature.
  124. ↑ Rachel Bishop (2012 թ․ նոյեմբերի 5). «Richmond Park deer cull begins». Wandsworth Guardian. London. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
  125. ↑ 125,00 125,01 125,02 125,03 125,04 125,05 125,06 125,07 125,08 125,09 125,10 125,11 125,12 125,13 125,14 125,15 125,16 125,17 125,18 125,19 125,20 http://www.visionofbritain.org.uk/data_cube_page.jsp?data_theme=T_POP&data_cube=N_TOT_POP&u_id=10097836&c_id=10001043&add=N
  126. ↑ http://www.neighbourhood.statistics.gov.uk/HTMLDocs/dvc134_a/index.html
  127. ↑ http://www.ons.gov.uk/ons/rel/pop-estimate/population-estimates-for-england-and-wales/mid-2012/mid-2012-population-estimates-for-england-and-wales.html
  128. ↑ Estimates of the population for the UK, England, Wales, Scotland and Northern Ireland
  129. ↑ https://www.nomisweb.co.uk/sources/census_2021/report?compare=E12000007
  130. ↑ «A summary of countries of birth in London». Census Update. data.london.gov.uk. 2011: 1. 2013 թ․ մայիսի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  131. ↑ "2011 Census. London population". Office for National Statistics. Retrieved 27 May 2015
  132. ↑ Leppard, David (2005 թ․ ապրիլի 10). «Immigration rise increases segregation in British cities». The Times. London. Արխիվացված է օրիգինալից 2008-02-11-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 8-ին.(subscription required)
  133. ↑ Metropolis World Association of the Major Metropolises (PDF). ISBN 978-0-7306-2020-4. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 3-ին.
  134. ↑ «Population density of London: by London borough, 2006» (PDF). UK Statistics Authority. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 24-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
  135. ↑ «'Rich List' counts more than 100 UK billionaires». BBC News Online. 2014 թ․ մայիսի 11. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 11-ին.
  136. ↑ «World's Most Expensive Cities 2004». CNN. 2004 թ․ հունիսի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 22-ին. Վերցված է 2007 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  137. ↑ "2011 Census: Key Statistics for Local Authorities in England and Wales". Office for National Statistics. Retrieved 3 July 2014
  138. ↑ Paton, Graeme (2007 թ․ հոկտեմբերի 1). «One fifth of children from ethnic minorities». The Daily Telegraph. London. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 7-ին.
  139. ↑ ONS. «LC2109EWls – Ethnic group by age». www.nomisweb.co.uk. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 26-ին.
  140. ↑ Benedictus, Leo (2005 թ․ հունվարի 21). «Every race, colour, nation and religion on earth». The Guardian. London. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 6-ին.
  141. ↑ «Census 2001: London». Office for National Statistics. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 20-ին. Վերցված է 2006 թ․ հունիսի 3-ին.
  142. ↑ «Table 1.4: Estimated population resident in the United Kingdom, by foreign country of birth, July 2009 to June 2010». Office for National Statistics. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 7-ին. Figure given is the central estimate. See the source for 95 per cent confidence intervals.
  143. ↑ «2011 Census, Key Statistics for Local Authorities in England and Wales». Ons.gov.uk. 2012 թ․ դեկտեմբերի 11. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 4-ին.
  144. ↑ «About Saint Paul's Cathedral». Dean and Chapter St Paul's. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  145. ↑ «Westminster Abbey». Dean and Chapter of Westminster. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  146. ↑ «West Minster Cathedral». Westminster Cathedral. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  147. ↑ «London Central Mosque Trust Ltd». London Central Mosque Trust Ltd. & The Islamic Cultural Centre. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  148. ↑ «sikhchic.com – The Art and Culture of the Diaspora – Sikh-Britons Second Wealthiest: Government Report». sikhchic.com.
  149. ↑ «Comment: British Sikhs are the best example of cultural integration». politics.co.uk.
  150. ↑ Bill, Peter (2008 թ․ մայիսի 29). «The $300 billion Arabs are coming». London Evening Standard. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 3-ին.
  151. ↑ Census 2001 Key Statistics, Local Authorities in England and Wales Office for National Statistics
  152. ↑ «Hindu London». BBC London. 2005 թ․ հունիսի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2006 թ․ հունիսի 3-ին.
  153. ↑ «£17 m Sikh temple opens». BBC News. 2003 թ․ մարտի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 2-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 7-ին.
  154. ↑ "London tops 2015 global financial centre rankings and knocks New York into second place". Cityam.com. Retrieved 12 November 2015
  155. ↑ «London's place in the UK economy, 2005–06» (PDF). City of London. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2006 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 11-ին.
  156. ↑ «The Economic Positioning of Metropolitan Areas in North Western Europe» (PDF). The Institute for Urban Planning and Development of the Paris Île-de-France Region. 2002 թ․ դեկտեմբեր. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 24-ին. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  157. ↑ «After the fall». The Economist. London. 2007 թ․ նոյեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 15-ին.
  158. ↑ «Financial Centres — Magnets for money». The Economist. London. 2007 թ․ սեպտեմբերի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ օգոստոսի 5-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 15-ին.
  159. ↑ «The Global Financial Centres Index 18» (PDF). Long Finance. 2015 թ․ սեպտեմբեր. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
  160. ↑ «The London Banking Center Is Beginning to Feel Like Itself Again». International Herald Tribune. 2010 թ․ հունվարի 21 – via The New York Times.
  161. ↑ «London Stock Exchange». London Stock Exchange plc. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  162. ↑ «London's Place in the UK Economy, 2005–6» (PDF). Oxford Economic Forecasting on behalf of the Corporation of London. 2005 թ․ նոյեմբեր. էջ 19. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2006 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2006 թ․ հունիսի 19-ին.
  163. ↑ Potter, Mark (2011 թ․ փետրվարի 17). «London tops world cities spending league». Ռոյթերս. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 29-ին.
  164. ↑ 164,0 164,1 «ARCHIVED CONTENT] Provisional Port Statistics 2009». Department for Transport – Webarchive.nationalarchives.gov.uk. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ սեպտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 26-ին.
  165. ↑ Lowe, Felix (2008 թ․ փետրվարի 19). «Highgate trumps Chelsea as priciest postcode». The Daily Telegraph. London.
  166. ↑ «U.K.'s Most Expensive Postcodes». Forbes. 2007 թ․ դեկտեմբերի 12.
  167. ↑ «Availability». mydotlondon.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2014-02-02-ին. Վերցված է 2016-11-07-ին.
  168. ↑ Kotkin, Joel. «The World's Most Influential Cities». Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
  169. ↑ «London named as European City of the Future». London&Partners. London. 2014 թ․ փետրվարի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  170. ↑ «Top 10 Most Expensive Office Markets in the World Revealed». Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
  171. ↑ Frater, James. «London homes are worth $2 trillion». CNNMoney. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
  172. ↑ «City Mayors: UK and European cities compared». citymayors.com.
  173. ↑ Global Property Guide. «Price per Square Meter United Kingdom – British Cost per Square Meter». Global Property Guide.
  174. ↑ «Mastercard». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  175. ↑ «London and Partners». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 22-ին.
  176. ↑ «Mastercard» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ հուլիսի 5-ին.
  177. ↑ «London is the HR centre of opportunity in the UK». PersonnelToday.com. 2005 թ․ փետրվարի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 29-ին. Վերցված է 2006 թ․ հունիսի 3-ին.
  178. ↑ «Top 10 London Attractions». Visit London. 2011 թ․ ապրիլի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 26-ին.
  179. ↑ «London and Partners Statistics». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 30-ին.
  180. ↑ «Transport for London». Transport for London. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  181. ↑ «How do I find out about transport in London?». Greater London Authority. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 5-ին.
  182. ↑ «BAA Heathrow: Official Website». BAA. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  183. ↑ «Heathrow Airport Terminal 5». TMC Ltd. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  184. ↑ «Heathrow runway plans scrapped by new government». BBC News. 2010 թ․ մայիսի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 30-ին.
  185. ↑ «BAA Gatwick: Gatwick Airport». BAA. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  186. ↑ BAA Stansted : Stansted Airport. BAA. 2008. ISBN 978-0-86039-476-1. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 8-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  187. ↑ London Luton Airport. London Luton Airport. ISBN 978-0-11-510256-1. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  188. ↑ «London City Airport — Corporate Information». London City Airport Ltd. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 6-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 6-ին.
  189. ↑ Transport for London. London Underground: History. ISBN 978-0-904711-30-1. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  190. ↑ «Key facts». Transport for London. Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  191. ↑ Schwandl, Robert (2001). London Underground. UrbanRail.net. ISBN 978-3-936573-01-5. Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2006 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  192. ↑ «Tube breaks record for passenger numbers» (Press release). Transport for London. 2007 թ․ դեկտեմբերի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.
  193. ↑ «The London 2012 legacy». Transport for London. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 11-ին.
  194. ↑ «First Capital Connect». First Capital Connect. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հուլիսի 27-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  195. ↑ «Rail Station Usage». Office of Rail Regulation. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  196. ↑ «Tube exits». Transport for London. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 20-ին. Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  197. ↑ «Crossrail Regional Map». Crossrail. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
  198. ↑ «Crossrail's giant tunnelling machines unveiled». BBC News. 2012 թ․ հունվարի 2.
  199. ↑ Leftly, Mark (2010 թ․ օգոստոսի 29). «Crossrail delayed to save £1bn». The Independent on Sunday. London.
  200. ↑ «Rail». London First. London First. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 5-ին.
  201. ↑ «Eurostar». Eurostar. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 6-ին.
  202. ↑ «Highspeed». Southeastern. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.
  203. ↑ 203,0 203,1 «What we do – Buses». Transport for London. Transport for London. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 5-ին.
  204. ↑ «London's bus improvements get Parliamentary seal of approval». Transport For London. 2006 թ․ մայիսի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 12-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.
  205. ↑ «London Black Cabs». London Black Cabs. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  206. ↑ «Tube». Transport for London. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 23-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  207. ↑ «What we do – Trams». Transport for London. Transport for London. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 5-ին.
  208. ↑ Transport for London: Woolwich Ferry, 50 years on Retrieved 8 September 2013
  209. ↑ Campbell, Ken (2000). "Guinness World Records 2001". p. 150.
  210. ↑ «Beds, Herts and Bucks Travel — All you need to know about the M25». BBC. 1988 թ․ օգոստոսի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ օգոստոսի 11-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 20-ին.
  211. ↑ Mulholland, Hélène (2009 թ․ մարտի 16). «Boris Johnson mulls 'intelligent' congestion charge system for London». The Guardian. London. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  212. ↑ «Charging Zone». Transport for London. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 20-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 7-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  213. ↑ «Who pays what». Transport for London. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 8-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 7-ին.
  214. ↑ «Residents». Transport for London. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 12-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 7-ին.
  215. ↑ Santos, Georgina; Button, Kenneth; Noll, Roger G. "London Congestion Charging/Comments." Brookings-Wharton Papers on Urban Affairs. 15287084 (2008): 177,177–234.
  216. ↑ Table 3 in Santos, Georgina; Button, Kenneth; Noll, Roger G. "London Congestion Charging/Comments." Brookings-Wharton Papers on Urban Affairs.15287084 (2008): 177,177–234.
  217. ↑ «QS World University Rankings® 2015/16». Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
  218. ↑ «Mayor of London says city is 'education capital of the world'». www.londonandpartners.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 30-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
  219. ↑ «Capital offer | Times Higher Education». Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
  220. ↑ «Pricewaterhousecoopers» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
  221. ↑ «QS World University Rankings – Overall for 2014». Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  222. ↑ Hipwell, Deirdre (2007 թ․ սեպտեմբերի 23). «The Sunday Times Good University Guide 2007 – Profile for London School of Economics». The Sunday Times. London. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-09-05-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 6-ին.(subscription required)
  223. ↑ «FT Global MBA Rankings». Financial Times. London. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 9-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 25-ին.
  224. ↑ HESA Statistics: United Kingdom. HESA. Retrieved 6 April 2015
  225. ↑ «Colleges and Institutes». University of London. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
  226. ↑ About London Met Արխիվացված 2009-01-24 Wayback Machine London Metropolitan University, August 2008
  227. ↑ «Mayor of London - Spending Time: Londons Leisure Economy». www.london.gov.uk. Արխիվացված է օրիգինալից 2003 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  228. ↑ «20 facts about London's culture | London City Hall». www.london.gov.uk. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  229. ↑ Pickford, James (2014 թ․ հուլիսի 30). «Study puts London ahead of New York as centre for theatre». Financial Times. ISSN 0307-1766. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  230. ↑ «Piccadilly Lights». Land Securities. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  231. ↑ Sondheim and Lloyd-Webber: the new musical The New York Times.. referred to Andrew Lloyd Webber as "the most commercially successful composer in history"
  232. ↑ 232,0 232,1 232,2 232,3 «Theatres and concert halls». Your London. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հունվարի 24-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 6-ին.
  233. ↑ «2001: Public houses». BBC. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 4-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  234. ↑ «Oxford Street gets its own dedicated local police team». The Londoner. 2006 թ․ սեպտեմբեր. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2007 թ․ հունիսի 19-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  235. ↑ «Chinatown — Official website». Chinatown London. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  236. ↑ 236,0 236,1 236,2 236,3 «London in Literature,». Bryn Mawr College. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 6-ին.
  237. ↑ «Working Title Films». Universal Studios. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 27-ին.
  238. ↑ «Organisation». National Portrait Gallery. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
  239. ↑ «Pollstarrpro.com» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մայիսի 17-ին.
  240. ↑ «The best music festivals in London». Time Out London. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 27-ին.
  241. ↑ 241,0 241,1 London's top 40 artists. BBC. 2006 թ․ ապրիլի 6. ISBN 978-0-89820-135-2. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
  242. ↑ «Punk». Allmusic. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 19-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 19-ին.
  243. ↑ «History of music in London». The London Music Scene. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 2-ին.
  244. ↑ Walker, Tim (28 July 2008). "Mumford & Sons, The Luminaire, London". The Independent (London). Retrieved 13 October 2012.
  245. ↑ Warren, Emma (2011 թ․ դեկտեմբերի 9). «From the Dug Out and dreads to DMZ and dubstep: 10 classic club nights». Guardian Music Blog. London. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  246. ↑ «Kensington Gardens». The Royal Parks. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 26-ին.
  247. ↑ «Madame Tussauds — Official website». Madame Tussauds. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 6-ին.
  248. ↑ «Tourist Information». Madame Tussauds. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 26-ին.
  249. ↑ Mills, A., Dictionary of London Place Names, (2001)
  250. ↑ «Green Park». The Royal Parks. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 26-ին.
  251. ↑ «Greenwich Park». The Royal Parks. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 26-ին.
  252. ↑ «Bushy Park». The Royal Parks. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 28-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 26-ին.
  253. ↑ «Richmond Park». The Royal Parks. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 26-ին.
  254. ↑ «Park details - Hampton Court». London Borough of Richmond upon Thames. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  255. ↑ «Kew, History & Heritage» (PDF). Royal Botanic Gardens, Kew. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2008 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
  256. ↑ «City of London Corporation Hampstead Heath». City of London Corporation. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 8-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 19-ին.
  257. ↑ «Epping Forest You & Your Dog» (PDF). brochure. City of London. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 13-ին.
  258. ↑ Ramblers. «Corporation of London Open Spaces». Ramblers. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  259. ↑ «Green spaces». City of London. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 27-ին.
  260. ↑ «Kenwood House». English Heritage. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 26-ին.
  261. ↑ «London 1908». International Olympic Committee. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.
  262. ↑ «London 1948». International Olympic Committee. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.
  263. ↑ «England — Introduction». Commonwealth Games Federation. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  264. ↑ «London Defeats Doha to host 2017 International Athletics Championships». Gamesbids.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  265. ↑ «Barclays Premier League Clubs». Premier League. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 26-ին.
  266. ↑ «Wembley Stadium History — Official Website». Wembley National Stadium Limited. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 29-ին.
  267. ↑ «Wembley Stadium — Presspack — Facts and Figures». Wembley National Stadium Limited. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 6-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  268. ↑ «Wimbledon — official website». The All England Tennis and Croquet Club (AELTC). Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 23-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 29-ին.
  269. ↑ Clarey, Christopher (2008 թ․ մայիսի 7). «Traditional Final: It's Nadal and Federer». The New York Times. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 17-ին. «Federer said[:] 'I love playing with him, especially here at Wimbledon, the most prestigious tournament we have.'»
  270. ↑ Will Kaufman & Heidi Slettedahl Macpherson, ed. (2005). «Tennis». Britain and the Americas. Vol. 1 : Culture, Politics, and History. ABC-CLIO. էջ 958. ISBN 1-85109-431-8. «this first tennis championship, which later evolved into the Wimbledon Tournament ... continues as the world's most prestigious event.»
  271. ↑ Burke, Monte (2012 թ․ մայիսի 30). «What Is The Most Prestigious Grand Slam Tennis Tournament?». Forbes. New York. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 25-ին.
  272. ↑ Հայ սփյուռք հանրագիտարան, Ե., 2003, էջ 394։
  273. ↑ http://delhi.gov.in/wps/wcm/connect/doit_udd/Urban+Development/Our+Services/International+Affairs+Cell+%28IC%29/Sisters+City+Agreements/
  274. ↑ 274,0 274,1 http://www.chinese-embassy.org.uk/eng/zygx/dfjl/t693273.htm

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լոնդոն» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լոնդոն» հոդվածին։
Ֆոտո, վիդեո և աուդիո
Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Անկլավային
տարածքներ
Թագավորական
սեփականություններ
Անկախ հենակետի տարածք
1 Պատկանելիությունը վիճարկում է Արգենտինան
Տես նաև՝ Բրիտանական կայսրություն և Բրիտանական գաղութները
✯
 Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված:
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 658)։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Լոնդոն&oldid=10119220» էջից