Ишкашымдықтар
| Ишкашымдықтар | |
| ишкошими, ишкошуми | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
2 500 (2006) | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
|
ишқашым тілі, тәжік, орыс, парсы тілдері | |
| Діні | |
|
Шиизм (исмаилит) |
Ишкашымдықтар (өз атауы: ишкошими, ишкошуми)[1] — Памир халықтарының бірі.[2] Тәжікстанның Таулы Бадахшан автономиялы облысысында (Пянж өзенінің оң жағалауында Рын, Нют, Сумджин, Мулводждр ауылдарында) және Ауғанстанда (Пянж өзенінің жоғарғы ағысының сол жағалауында 17 ауыл) тұрады. Саны 2,5 мың адам деп есептелінеді (2006).[3]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тілі - ишқашым тілі. Тәжік, орыс, парсы тілдері де жиі кездеседі.[4]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Сенушілер мұсылман-шииттер (исмаилит).[5]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ишкашымдықтар басқа памир халықтарымен бірге Батыс Памирдің, Гиндукуштың, Солтүстік Гималайдың және Қарақорымның биік таулы аймақтарының отырықшы егістік, суару және мал бағушылықпен айналысады.
Арпа жылына екі рет егіледі. Бірінші рет Жаңа жылдан кейін 30 күн өткен соң, әркім өзі егеді. Бұл арпа наурыз арпа, амали деп аталады. Тағы бір қатар Бадахшан, Читрал, Шугнанда тұт піскен уақытта егіледі. Егіс Жаңа жылдың 90-шы күнінен кейін (көктемнің соңы) басталады. Бұл арпа егісі амрот деп аталады. Оның басқа дақылдардан ерекшелігі – жұмысқа ауылдың барлық тұрғындары қатысады; бірін-бірі «көмекке» (асар) шақырады, келесі күні немесе ерте бітсе, сол күні басқа ауылдастарына көшеді, т.б. Әр үй қыста әдетте үш рет (ал аз малы барлар бір-екі рет) қорада жиналған сиыр көңін егістік алқапқа апару үшін «көмек» ұйымдастырып, көктемге дейін үйіндімен төгіледі. Бірінші рет бұршақ егуге (бокыл), екіншісіне бидайға, үшіншісі арпаға қалдырады. Отын ретінде қозы мен ешкінің тезегі пайдаланылады.[6]
Өмір салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ишкашымдықтар қауымдастығының өмірі негізінен қарапайым заңға негізделген. Шағын және бөлінбеген отбасылар патронимияға кіреді.
Дәстүрлі баспаналары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тұрғын үйлері жоспар бойынша бір бөдлмелі, кейде бір жағынан ашық, кіреберіс есігі бар қабырғаға іргелес терассалары (пехвоздары) бар. Төбесі жоғары қарай иілген, жеңіл түтін шығатын саңылауы бар.[7]
Дәстүрлі киімдері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі киімдері ортақтығымен және аймақтық ортаазиялық костюмдер жиынтығынан және еуропалық элементтерден жасалған үлгілерімен сипатталады. Ишкашымдықтар арасында әйелдердің памирлік пішінді, жалпақ қиылған тақия киюі дәстүрге айналған. Көбінесе оның үстіне орамал тағылады. Ауған Бадахшанынан алған әйелдердің барқыт пальтолары мен жеңсіз күртелері кең тараған.[8]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Ишкашымдықтар. Тексерілді, 22 тамыз 2024.
- ↑ Ишкашымдықтар. Тексерілді, 22 тамыз 2024.
- ↑ Ишкашымдықтар. Тексерілді, 22 тамыз 2024.
- ↑ Ишкашымдықтар. Тексерілді, 22 тамыз 2024.
- ↑ Ишкашымдықтар. Тексерілді, 22 тамыз 2024.
- ↑ Ишкашым мен Вахан: Памир таулыларының өмірі. Тексерілді, 22 тамыз 2024.
- ↑ Моногарова Л. Ф. Ишкашымдықтар. Тексерілді, 22 тамыз 2024.
- ↑ Әлем халықтары/Ишкашымдықтар. Тексерілді, 22 тамыз 2024.
