Jiboti
Jiboti (AFI: [ʤi'βuti]), oficialament la Republica de Jiboti (en arabi: جمهورية جيبوتي?, Jumhūriyyat Jībūtī; en francés: République du Djibouti), es un estat d'Africa que confronta Eritrèa al nòrd, Etiopia a l'oèst e Somalia al sud. Es bordat per la mar Roja e lo golf d'Adèn a l'èst.
| جمهورية جيبوتي (ar) République de Djibouti (fr) Jabuuti (so)  | |
 | |
| Imne | Jiboti |
|---|---|
| | |
| Nom oficial | جمهورية جيبوتي (ar) |
| Administracion | |
| Capitala | Jiboti |
| Lenga oficiala | francés arabi |
| Politica | |
| • President | Ismail Omar Guelleh |
| • Primièr ministre | Abdoulkader Kamil Mohamed (2013–) |
| Geografia | |
.svg)  | |
| 11° 48′ 00″ N, 42° 26′ 00″ E | |
| Superfícia | 23 200 km² |
| Punt mai bas | Lac Assal (−155 m) |
| Punt culminant | Mousa Ali (2 028 m) |
| Fus orari | UTC+03:00 Africa/Jiboti [1] |
| Demografia | |
| • Totala | 1 152 944[2] ab. (2023 ) |
| • Densitat | 49,7 ab./km² |
| Gentilici | jibotian, -ana |
| Economia | |
| Moneda | Franc jibotian |
| Autras informacions | |
| Indicatiu telefonic | +253 |
| Domeni Internet | .dj |
| Sit web | presidence.dj |
Sa capitala n'es la ciutat eponima, pòrt important situat a la còsta meridionala del golf de Tadjourah.
Istòria
modificarLo periòde precoloniau
modificarDeis originas a l'islamizacion dau litorau
modificarL'istòria de Jiboti es mau coneguda avans l'emergéncia dei reiaumes de l'Edat Mejana. Lei cavaments menats sus lei sites d'Asa Koma, de Dorra e de Balho atestan l'existéncia d'una cultura neolitica datant dau millenari II av. JC. Influenciada per lei comunautats dau sud de la Peninsula Aràbia, se caracteriza per una importanta produccion de terralhas, per un art rupèstre relativament ric e per lo mestritge probable de tecnicas de norrigatge.
Durant l'Antiquitat, lo litorau sembla de participar au comèrci de la Mar Roja. Una tiera d'estèlas bastidas durant aqueu periòde indican una influéncia culturala etiopiana. Pasmens, lo Reiaume d'Aksum, principala poissança de la region, sembla pas de dominar dirèctament lo territòri jibotian. Au sègle VII, leis Arabes prenguèron lo contraròtle dei rets marchands de la Mar Roja e sota son influéncia, lei populacions litoralas comencèron de se convertir a l'islam. Centre principau d'aquela difusion, lo pòrt de Zeila venguèt una plaça comerciala majora gràcias a la venda de d'esclaus, de sau e de produchs exotics (espècias, evòri, ebèn...).
Lei Sultanats d'Ifat e d'Adel
modificar
A la fin de l'Edat Mejana, la poissança economica de Zeila venguèt la fondacion de sultanats poderós que rivalizèron amb Etiopia. Lei dos pus importants foguèron lei Sultanats d'Ifat e d'Adel. Fondat en 1285 per Umar Walashma, lo premier capitèt de s'estendre fins a la vila de Harrar. Venguèt rapidament tributari d'Etiopia e son istòria es ritmada per de de revòutas recurrentas. Pasmens, cada còp, lei sobeirans etiopians successius capitèron de restablir sa dominacion e en 1403 ò en 1415, lo negus Dawit Ièr lo destruguèt d'un biais definitiu.
Pasmens, leis Etiopians poguèron pas se mantenir a Zeila e tre 1415, un eiretier dau darrier sultan d'Ifat fondèt lo Sultanat d'Adel. Rapidament devesit per de garrolhas intèrnas, venguèt a son torn tributari d'Etiopia. A la fin dau sègle XV, una tiera d'emperaires etiopians febles permetèt ai sultans de renfòrçar sa poissança e de refusar lo tribut. Sostengut per leis Otomans, Adel poguèt ansin menar una lònga guèrra còntra Etiopia de 1516 a 1543 e ocupèt la màger part dau territòri etiopian de 1527 a 1535. Dins aquò, lo conflicte s'acabèt per una victòria de l'Empèri Etiopian, ajudat per Portugau, e l'arribada deis Oròmos entraïnèt la disparicion dau sultanat en 1577.
Lo Sultanat d'Aussa
modificarAprès la disparicion dau Sultanat d'Adel, d'imams establits a Aussa fondèron un estat teocratic entre l'Etiopia e lo Jiboti actuaus. Sensa lo contraròtle de Zeila, ocupada per leis Otomans dins lo corrent dau sègle XVI, aquel estat poguèt pas retrobar la poissança de sei predecessors. Foguèt destruch en 1672 per d'Afars que fondèron en plaça lo Sultanat d'Aussa. Sei sultans perdiguèron pauc a pauc sei regions litoralas situadas en Jiboti mai demorèron independents fins au començament dau sègle XX. Puei, conquistats per Etiopia, gardèron una certana autonòmia coma vassaus dau negus.
Lo periòde coloniau
modificarLa Còsta Francesa dei Somalis
modificar
En 1862, França crompèt Obock per i fondar una escala. Pasmens, la region demorèt inocupada fins a 1884. Quatre ans pus tard, la vila de Jiboti foguèt fondada. Puei, un tractat signat en 1897 permetèt de fixar la frontiera entre territòris francés e etiopian. París establiguèt de relacions bònas ambé lo govèrn dau negus e Jiboti venguèt lo pòrt principau de l'Empèri gràcias a la construccion d'un camin de fèrre Jiboti-Addis Abeba (acabat en 1917). En 1898, la colonia prenguèt lo nom de Còsta Francesa dei Somalis.
De l'autonòmia a l'independéncia
modificar.png)
Territòri gaire desvolopat per lo poder coloniau, la Còsta Francesa dei Somalis venguèt un territòri d'otramar en 1946. Après l'independéncia de Somalia en 1960, un movement nacionalista entraïnèt de trèbols au sen deis Issa (un pòble somalian) entraïnant de tensions ambé leis Afars. En 1967, França organizèt un referendum que permetèt ais abitants de chausir entre l'independéncia e un estat d'autonòmia. La populacion se decidèt en favor de la segonda opcion e un govèrn locau, dominat per leis Afars, foguèt format. Adoptèt un nom novèu per designar lo territòri : Territòri Francés deis Afars e deis Issas.
Pasmens, dins lo corrent deis annadas 1970, França cambièt d'estrategia a respèct de Jiboti e decidèt de laissar l'independéncia au país. Aqueu procès comencèt en 1975 e s'acabèt dos ans pus tard lo 27 de junh de 1977. L'estat novèu adoptèt alora lo nom de Republica de Jiboti.
Lo Jiboti contemporanèu
modificarAprès l'independéncia, la Liga Populara Africana per l'Independéncia (LPAI) dau generau Hassan Gouled (un Issa) ganhèt leis eleccions. En 1981, la LPAI, renommada Rassemblament Populara per lo Progrès (RPP), venguèt partit unic. Aquel autoritarisme maucontentèt leis Afars. En 1991, se formèt un Frònt per la Restauracion de l'Unitat e de la Democracia (FRUD) qu'engatjèt la lucha armada còntra lo regime. Maugrat de dificultats militaras importantas, aquela guerilha capitèt de resistir fins au remplaçament dau generau Gouled per Ismael Omar Guelleh (un Issa). D'acòrds de patz foguèron alora signats en 2001.
En despiech d'aqueu cambiament, l'autoritarisme dau regime demòra en plaça e lo president Guelleh utiliza una mescla d'escrutinhs trucats ò organizats segon de reglas fòrça favorablas a son partit per ganhar leis eleccions successivas. Pasmens, l'oposicion deis Afars es desenant fòrça devesida en causa de tensions entre clans e pòu gaire s'opausar au poder. En revènge, la situacion economica entraïna regularament de manifestacions (reprimidas durament en 2011). D'efèct, en causa de sa manca d'industria, lo país demòra fòrça paure e sa ressorsa principala es sa posicion estrategica entre la Mar Roja e lo Gof d'Aden. Ansin, en 2016, lo govèrn jibotian logava de basas militaras sus son territòri a França (que garda de basas en Jiboti dempuei l'independéncia), ais Estats Units, a Alemanha, a China e a Japon.
Politica
modificarJiboti es una republica parlamentària. Lo president es lo cap d'Estat, elegit per la populacion per un periòde de sièis ans. Actualament es Ismail Omar Guelleh.
Lo Parlament (unicameral) compta 65 membres.
Geografia
modificar
Economia
modificarDe veire: Economia de Jiboti
Cultura
modificarBibliografia
modificarVejatz tanben
modificar
Ligams extèrnes
modificar
Nòtas e referéncias
modificar- ↑ URL de la referéncia: https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2020f/africa.
- ↑ URL de la referéncia: https://data.who.int/countries/262. Data de consulta: 23 de novembre de 2024.