Vejatz lo contengut

Estia

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.

Estia (en grèc ancian Ἑστία Hestía) es dins la mitologia grèga la divinitat del fuòc sacrat e del fogal. Filha ainada de Cronos e de Rèa, sòrre de Zèus, Poseidon, Ades, Èra e Demetèr, aparten a la generacion de las dotze grandas divinitats de l'Olimp, mas la seuna preséncia dins lo canon olimpian es variable.

Dins la mitologia romana, correspond a Vesta.

Mite

[modificar | Modificar lo còdi]

Estia es pas mencionada per Omèr[1]. Esiòde fa d'ela la primièra nascuda de Cronos. L’Imne omeric a Afrodita indica que Cronos l'engendrèt « la premièra — e tanben la darrièra », sens dobte persqu'es la darnièra a èsser regolada pel seu paire[2]. Ainada dels dieus, gausís d'una consideracion particulara d'entre los Olimpians. L'imne delfic d'Aristonoos la nomena atal la « mestressa del cèl e de la tèrra[3] ».

Gaireben cap de mite depend d'aquela divessa. Dans l’Imne omeric a Afrodita, Apollon e Poseidon la fringuèron, mas Estia refusèt las preposicions dels dos e jura sul Stix, en tocant la tèsta de Zèus, de demrar verge per jamai[4] — tot coma Artèmis e Atena. En compensacion, obtenguèt de Zèus lo privilègi d'èsser onorada dins cada demòra umana e dins totess los temples[5]. La legenda es benlèu inventada per l'autor per mostrar la seunas principalas caracteristicas: Estia es una divessa verja e imutable[6]. Quand Platon met en scèna lo cortègi dels Olimpians, dins lo Fèdre, precisa qu'Estia n'èra pas partida, perque demòra en permanéncia sus l'Olymp[7].

Ovidi mencian una tentativa de Priap de l'atacar[8]. La vesèm, suls vases, participar a la procession dels dieus pendent de noças de Pelèa e Tetis[9] ; un vas la represente sur l'Olimp amb los autres dieus[10] e un autre la mòstra assetada amb Afrodita a l'arrivada d'Eracles sus l'Olimp[11].

Culte

[modificar | Modificar lo còdi]

Lo nom « estia » designa lo fogal, subretot aquel de l'ostal[12] ; Estia n'es la personificacion. Alara que possedís una existéncia d'esperela dempuèi Esiòde, demora pauc personalizada. A contrari de la romana Vesta, son domeni cobrís lo fogal domestic coma aquel de la ciutat[13]. Paralelament a aquelas doas formas de culte, se trapa de sanctuaris privats consacrats a Estia, per exemple al Pirèu e Olimpia, benlèu a Calcis[14].

Apara lo fogal public (koinē hestia) eberjat al pritanèu, équivalent dels ostals de vila modèrnes[15], centre politic puslèu que religiós de la ciutat[16]. Pindar la nomena atal la « patrona dels pritanes » quines l'« onoran entre autres divinitats, de la lors libacions frequentas e sovent tanben de la grassa de las victimas; fan sonar la lira e lo cant[17]. » Quand son pas de pritanes, son los « magistrats en cap des ciutats », precisa Denys d'Halicarnasse[18]. D'inscripcions testimònhan qu'Estia èra onorada jols epiclèsis de Pritaneia (« del pritanèu ») o Bouleia (« del conselh »). A Chios, una estèla del sègle VI abC ordena als magistrats, al nom d'Estia, d'aplicar las decisions del pòble[19]. Camiros, a Ròdes, possèda de « damiorgoi d'Hestia », mena de subre-intendents de la ciutat[20]. Reciprocament, èra rare que de saserdotes faga lo seu culte; a las epòcas classicas e ellenistica, se ne coneguèt a Delos, Stratonicèu en Caria e Chalcis en Eubèa[21]. Als costats d'Apollon Arkhēgetēs (« fondator de vila »), Estia presidís tanben a la fondacion de las colonias: los clerocs (colons) emportavan de la metropòli lo fuòc d'Estia destinava a alucar lo fogal de la patria nòva[22].

Estia vigila tanben sul fogal domestic, centre simbolic de l'ostal. Diodòr de Sicília declara quitament qu'« Estia inventa la construccion dels ostals; en reconeissença d'aquel benfach, veneram dins totes los ostals l'imatge d'aquela divessa, e celebram de sacrificis dins lo seu onor[23]. » L'imne omeric consacrat a la divessa indica que totes los repas començan per una libacion a la seuna intencion[24]. S'invòca pendent la ceremonia de las Amfidromias, quand lo recent nascut èra presentat al fogal e recebèt un nom[25],[26]. Alara qu'anava morir, l'Alcesta d'Euripid s'exclamèt: « La meuna Dama, davali jos tèrra, e veni pel darrièr còp t'implorar de genolhons: garda los meus orfanèls[27] ! »

Dins lo culta, Estia es ligada a Apollon: vigila sul fogal de Dèlfes, l'un dels seus principals sanctuaris[28] e a Delos, la seuna estatua èra assetada sus l'omfalos. Es tanben associada a Ermés[29] e Fidias representa ambedoas divinitats sur la basa de l'Estatua criselefantina de Zeus olimpian[30].

Luòcs principals del culte e sanctuaris

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. Atenas, cap luòc d'Atica (sud de Grècia);
  2. Oropos, ciuta d'Atica;
  3. Ermione, ciuté d'Argolid (sud de la Grècia);
  4. Esparta, cap luòc de Laconia (sud de Grècia);
  5. Olimpia, sanctuari d'Elis (Elid, sud de la Grècia);
  6. Larissa, cap luòc dels Lapites (Thessalia, nord de Grècia);
  7. L'illa de Tenedos, (mar Egèa).

Iconografia

[modificar | Modificar lo còdi]

Estia es rarament representada dins l'art grèc[31]. Quand es lo cas, a rarament d'atributs caracteristics. En general los Ancians la representavan drech, sevèrament vestida, amb un vela sul cap.

Etimologia

[modificar | Modificar lo còdi]

Lo seu nom ionian es Ἱστίη / Histíê e lo seu nom dorian Ἱστία / Histía. L'etimologia del nom depend de l'existéncia o non d'un digama (ϝ) inicial, qu'es atestat sonque dins la glòsa d'Esiquios d'Alexàndria e dins un antroponime arcadian. Lo raprochament amb Vesta (benlèu de *wes-, « lenhièr »), efectuat dempuèi l'Antiquitat[32], es donca dificil a explicitar, pasmens que versemblant[33].

Attributs

[modificar | Modificar lo còdi]
  • Los seus atributs : lo fuòc, lo fogal

Fonts complementàrias

[modificar | Modificar lo còdi]
  • Aristofan, Las Vèspas (v. 846).
  • Imnes orfics (LXXXIV per Estia).
  • Pausanias, Descripcion de Grècia (I, 34, 3 ; II, 35, 1 ; III, 11, 11 ; Y, 11,8 ; V, 14, 4 ; V, 26, 2-3).

Nòtas

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. ↑ Gantz, p. 73.
  2. ↑ Imnes omericas, per Afrodita, 22-23.
  3. ↑ Aristonoos, Imne per Estia, 2-3.
  4. ↑ Imne omeric per Afrodita, 25-29.
  5. ↑ Imne omeric per Afrodita, 30-33.
  6. ↑ Jean Humbert, notícia de l'imne a Estia dins los Imnes omerics, Bèlas Lettras, p. 234.
  7. ↑ Platon, Fedre, 247a.
  8. ↑ Ovidi, Fastes, VI, 319-348.
  9. ↑ Par exemple sul vas François (Florença 4209), al costats de Chariclo, femna de Chiron.
  10. ↑ Tarquinia RC 6848 ; Gantz, p. 74.
  11. ↑ Kylix des Staatliche Museen zu Berlin ; citat per Séchan et Lévêque, p.133.
  12. ↑ "Chan" Pierre Chantraine, (fr) Dictionnaire étymologique de la langue grecque, París, Klincksieck, 1999 article ἑστία.
  13. ↑ "LS132"(fr)Lévêque et Séchan, p.132.
  14. ↑ Kajava, p.4.
  15. ↑ Detienne e LLoyd, p.60.
  16. ↑ "K2" Kajava, p.2.
  17. ↑ Pindare, Odes Nemeanas, XI, 1 et 5-6.
  18. ↑ Denys d'Halicarnasse, Antiquitats romanas , II, 65, 4.
  19. ↑ Detienne e LLoyd, p.61.
  20. ↑ "K3"
  21. ↑ "K3">Kajava, p.3.
  22. ↑ Detienne e LLoyd, p.59.
  23. ↑ Diodòr de Sicília, Bibliothèque historique, V, 68, 1.
  24. ↑ Primier imne omeric a Estia, 4-6.
  25. ↑ Scolia au Teetèt de Platon, 160n.
  26. ↑ "LS132"
  27. ↑ Euripid, Alcesta, 164-165.
  28. ↑ Segon imne omeric a Estia, 1-3.
  29. ↑ Segon imne omeric a Estia, 11-13.
  30. ↑ Pausanias, Descripcion de Grècia, I, 18, 3.
  31. ↑ "K2"
  32. ↑ Ciceron, De la natura dels Dieus II, 27.
  33. ↑ Jean Humbert, notícia de l'imne per Estia dins las Imnes omericas, (fr)}Belles Lettres, p.235.

Bibliografia

[modificar | Modificar lo còdi]

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Estia.

  • Timothy Gantz, Early Greek Myth, Johns Hopkins University Press, 1993, p. 73-74.
  • (en) Marcel Detienne et Janet Lloyd, « The Gods of Politics in Early Greek Cities », Arion (3en série), vol. 12, n°2 (automne 2004), p. 49-66.
  • (en) Mika Kajava , « Hestia Hearth, Goddess, and Cult », Harvard Studies in Classical Philology, vol. 102 (2004), p. 1-20.
  • (fr)Pierre Lévêque et Louis Séchan, Les Grandes divinités de la Grèce, Armand Colin, coll. « l'Ancien et le nouveau », Paris, 1990 ISBN: 2-200-37211-6, p. 131-134.
  • (fr) Haiganuch Sarian, « Hestia », LIMC 5 (1990).

Vejatz tanben

[modificar | Modificar lo còdi]
v · m
Divinitats olimpianas
Canon olimpian Afrodita – Apollon – Arès – Artèmis – Atena – Demetèr – Dionís
Ades – Efèst – Èra – Ermès – Estia – Poseidon – Zèus
Autres Olimpians Astrèa – Carites – Eròs e Anteros – Ganimèdes – Èbe – Imèn
Ilitia – Iris – Lèto – Mnemosina – Mèras – Musas – Tèmis
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Estia&oldid=2202342 »