Żart muzyczny

Żart muzyczny (KV 522) (niem.: Ein musikalischer Spaß) – divertimento na dwa rogi i kwartet smyczkowy Wolfganga Amadeusa Mozarta. Kompozytor umieścił utwór w swoim Verzeichnis aller meiner Werke (Katalog wszystkich moich dzieł) 14 czerwca 1787. Komentatorzy uważają, że ma on cel satyryczny – że „jego harmoniczne i rytmiczne gafy mają służyć parodiowaniu dzieł niekompetentnych kompozytorów”^[1] – chociaż nic nie wiadomo o tym, żeby Mozart ujawnił swoje prawdziwe intencje.

Struktura i elementy kompozycji

Kompozycja składa się z czterech części – form spotykanych w wielu klasycznych divertimentach:

Allegro (forma sonatowa)
Menuetto (Maestoso) – Trio
Adagio cantabile
Presto (forma ronda sonatowego)

Do elementów komediowych w tym utworze należą^[2]:

asymetryczne frazowanie, nie oparte na grupach czterech taktów, na początku pierwszej części;
dominanty wtrącone (ang. secondary dominant) w miejsce akordów subdominanty;
współbrzmienia dysonansowe w rogach;
skale całotonowe w wysokich rejestrach skrzypiec;
niezdarna instrumentacja, stosowanie ciężkiego i monotonnego akompaniamentu dla lekkiej linii melodycznej w ostatniej części;
żałosna próba fugato, również w ostatniej części.

Utwór ten ma znaczenie między innymi ze względu na to, że jest jednym z najwcześniejszych znanych przykładów politonalności (nie najwcześniejszym, ponieważ Heinrich Ignaz Franz Biber w swoim utworze Battalia zastosował politonalność). Daje to efekt kompletnej katastrofy w finale. Mogło to być zamierzone jako wrażenie bardzo nieczystego grania smyczków, ponieważ tylko rogi kończą na tonice. Dolne smyczki w zakończeniu zachowują się tak, jakby toniką stało się B-dur, podczas gdy skrzypce i altówki przechodzą odpowiednio do G-dur, A-dur i Es-dur^[2].

Asymetryczne frazowanie, skale całotonowe i politonalność są obce muzyce epoki klasycyzmu. Stały się powszechne dopiero u kompozytorów wczesnego XX wieku jak Claude Debussy i Igor Strawinski, którzy poszukiwali nowego języka muzycznego. W tym późniejszym kontekście, były to uznane nowe techniki w muzyce poważnej. W czasach Mozarta te nieklasyczne elementy nadawały utworowi charakter komediowy, wyrażając humor kompozytora.

Tłumaczenie

Tytuł Żart muzyczny może być słabym odzwierciedleniem oryginalnego niemieckiego określenia: Spaß nie musi koniecznie oznaczać żartobliwości, gdzie słowo Scherz byłoby najprawdopodobniej użyte. Według Fritza Spiegla, dokładniejszym tłumaczeniem byłoby angielskie Some Musical Fun (Muzyczna zabawa)^[3].

Inne zastosowania

Wersja początku ostatniej części, zaaranżowana przez Waldo de los Ríos była przez wiele lat używana jako muzyka tytułowa do Horse of the Year Show (BBC).

Przypisy

↑ Wolfgang Amadeus Mozart. W: Stanley Sadie: The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Londyn: 1980. (ang.).
↑ ^a ^b Informacje związane z treścią utworu zostały skonfrontowane z zapisami nutowymi oraz nagraniami Żartu muzycznego (KV 522).
↑ [Untitled talk] (Radio broadcast). BBC Radio 3. Październik 1981.

Linki zewnętrzne

Ein musikalischer Spaß: Nuty i raport krytyczny (niem.) w Neue Mozart-Ausgabe
Żart muzyczny na stronie Mutopia Project
Nagranie Żartu muzycznego (ang. A Musical Joke)
Ein musikalischer Spaß – nuty dostępne w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project

[1] Wolfgang Amadeus Mozart. W: Stanley Sadie: The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Londyn: 1980. (ang.).

[nuty-i-nagrania-2] Informacje związane z treścią utworu zostały skonfrontowane z zapisami nutowymi oraz nagraniami Żartu muzycznego (KV 522).

[3] [Untitled talk] (Radio broadcast). BBC Radio 3. Październik 1981.

[1]

[2]

[3]