Brazylijska odmiana języka portugalskiego

Brazylijska odmiana języka portugalskiego – jeden z dwóch standardów języka portugalskiego, używany głównie w Brazylii oraz nauczany w innych krajach Ameryki. Względem standardu europejskiego wykazuje szereg różnic w fonetyce, słownictwie i ortografii. Różnice gramatyczne są stosunkowo niewielkie.

Słownictwo

Język portugalski używany w Brazylii charakteryzuje się stosunkowo dużym procentem słownictwa pochodzącego głównie z języków tupi oraz języków afrykańskich. Poza tym szereg tzw. neologizmów, czyli słów na określenie nowych zjawisk różni się od wersji stosowanej w Portugalii. Typowe przykłady to ônibus zamiast autocarro, trem zamiast comboio, bonde zamiast eléctrico czy comissário de bordo lub aeromoça zamiast hospedeira de bordo.

Inne różnice dotyczą ortografii słów zapożyczonych, np. gol (port. golo, z angielskiego goal), esporte (port. desporto z angielskiego sport), xampu (port. champô, z angielskiego shampoo).

Poniższa tabela pokazuje dodatkowe różnice leksykalne:

Brazylia	Portugalia
abridor de garrafas lub saca-rolhas	saca-rolhas
abridor de latas	abre-latas
água-viva lub medusa	alforreca lub medusa
alho-poró	alho-porro
aquarela	aguarela
arquivo (de computador)	ficheiro
aterrissagem	aterragem
banheiro	casa-de-banho lub quarto-de-banho
brócolis	brócolos
caminhão lub camião	camião
carona	boleia
carro conversível	carro descapotável
carteira de identidade lub Registro Geral/RG	bilhete de identidade/BI
carteira/carta de motorista	carta de condução
chaveiro	porta-chaves lub chaveiro
concreto	betão
diretor (de cinema)	realizador
esparadrapo, bandeide (band-aid)	penso, penso-rápido
fila de pessoas	fila lub bicha
fones de ouvido	auscultadores, auriculares, fones
gol	golo
grampeador	agrafador
maiô	fato-de-banho
mamadeira	biberão
metrô	metro, metropolitano
nadadeiras, pé-de-pato	barbatanas
ônibus	autocarro
perua, van	carrinha
salva-vidas lub guarda-vidas	salva-vidas lub nadador-salvador
secretária eletrônica	atendedor de chamadas
sunga lub calção de banho	calções de banho, calção de banho
(telefone) celular	telemóvel
terno	fato
trem	comboio
torcida	claque
isopor	esferovite
pebolim (lub totó)	matraquilhos
água sanitária	lixívia
descarga	autoclismo
privada sanitária, vaso sanitário lub privada	retrete lub sanita

Ortografia

Od roku 1945 istnieją dwie normy ortograficzne języka portugalskiego: jedna w Brazylii oraz druga funkcjonująca w pozostałych krajach portugalskojęzycznych. Główna różnica dotyczy opuszczania w wariancie brazylijskim niewymawianych spółgłosek np. ação czy atual, w przeciwieństwie do form acção lub actual w wersji europejskiej.

Portugalski europejski	Portugalski brazylijski
acção	ação
baptismo	batismo
contacto	contato
direcção	direção
eléctrico	elétrico
óptimo	ótimo

Z wejściem w życie w 1990 roku porozumienia dotyczącego ujednolicenia ortografii (Acordo Ortográfico de 1990), większość spółgłosek niemych nie jest zapisywana także w odmianie europejskiej. Pozostaje jednak niewielka liczba słów dopuszczających dwie możliwości zapisu, w przypadku gdy spółgłoska jest wymawiana w Brazylii, a niema w Portugalii lub na odwrót. (Przykłady: recepção/ receção lub facto/fato)

Zgodnie z nowymi zasadami pisowni ustalonymi przez porozumienie z 2009 roku (Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa), które zostały przyjęte w styczniu 2009 znak trema wyjdzie z użycia, z wyjątkiem nazw własnych, tak więc takie słowa jak lingüiça, seqüestro, tranqüilo zapisuje się od tej pory linguiça, sequestro, tranquilo.

Portugalski europejski	Portugalski brazylijski
linguiça	lingüiça
sequência	seqüência
frequência	freqüência
quinquénio	qüinqüênio
pinguim	pingüim

Ze względu na różnice w wymowie samogłoski zamknięte zapisywane są z akcentem „circumflexus” w odmianie brazylijskiej, w Portugalii zaś z akcentem „acutus”, gdyż są wymawiane jako otwarte.

Portugalski europejski	Portugalski brazylijski
cómodo	cômodo
fenómeno	fenômeno
tónico	tônico
génio	gênio

Morfologia i składnia

Użycie zaimków osobowych w zdaniu

W odmianie brazylijskiej, zwłaszcza w języku mówionym, używa się zaimka eu (ja), podczas gdy w odmianie europejskiej nie należy go dodawać, np.:

Portugalski europejski	Portugalski brazylijski
Não quero ir ao cinema.	Eu não quero ir ao cinema.

Użycie zaimków zwrotnych

W odmianie brazylijskiej stosuje się je przed czasownikiem, a w europejskiej na końcu czasownika poprzedzone myślnikiem, np.:

Portugalski europejski	Portugalski brazylijski
Lavo-me	Eu me lavo

Zaimki dopełnienia bliższego i dalszego - pronomes

Dopełnienie bliższe	Dopełnienie dalsze
me, te, a, o, nos, vos, as, os	me, te, lhe, nos vos, lhes

Odmiana europejska

Dopełnienie bliższe

Zasada jest taka, że w odmianie europejskiej stosuje się je zawsze (tzn. nie należy ich w żadnym wypadku pomijać) i występują po czasowniku poprzedzone myślnikiem (są jeszcze warianty, gdy wstawia się je dosłownie wewnątrz czasownika i ze względów fonetycznych dodaje spółgłoskę) np.:

Comi o queijo → comi-o (zjadłem go)

Vou comer o queijo → Vou comê-lo (planuję zjeść go)

Comerei o queijo → Comê-lo-ei (zjem go)

Dopełnienie dalsze

Używa się ich po czasowniku posiłkowym. Są one poprzedzone myślnikiem, np.

Ele tinha-me dito isso. i przed czasownikiem Ele lhe disse.

Odmiana brazylijska

Dopełnienie bliższe

Tendencja jest taka, by je pomijać (choć oczywiście mogą się pojawić w zdaniu, zwłaszcza o charakterze bardziej formalnym wtedy występują przed czasownikiem), np.

Eu o comi. lub po prostu Eu comi. (zamiast comi-o)

Dopełnienie dalsze

Tutaj również coraz rzadziej można usłyszeć pronome w takiej formie jak w Portugalii, zwłaszcza pomija się lhe, często zastępuje się je stosownym wyrażeniem przyimkowym, np.:

Eu dei pra ele (zamiast lhe dei)

Eu disse pra ele lub po prostu Eu disse (zamiast lhe disse)

Bibliografia

Barbara Hlibowicka-Węglarz: Język portugalski w świecie wczoraj i dziś. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2003. ISBN 83-227-2066-1. OCLC 56321654.