Przejdź do zawartości

Chwaliszewo (Poznań)

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Chwaliszewo
Historyczna część i obszar SIM Poznania
Ilustracja
Ulica Chwaliszewo
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Miasto

Poznań

Dzielnica

Osiedle Stare Miasto

Data założenia

18 sierpnia 1444[1]

W granicach Poznania

28 czerwca 1880[2][3]

Położenie na mapie Poznania
Mapa konturowa Poznania, w centrum znajduje się punkt z opisem „Chwaliszewo”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Chwaliszewo”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Chwaliszewo”
Ziemia52°24′29″N 16°56′23″E/52,408153 16,939839
Multimedia w Wikimedia Commons
Most Chwaliszewski

Chwaliszewo – część Poznania i jednocześnie jednostka obszarowa Systemu Informacji Miejskiej (SIM)[4], leżąca między Wartą a Garbarami, w obrębie osiedla samorządowego Stare Miasto. W latach 1444[1]–1800[2] stanowiło odrębne miasto. Miasto będące własnością kapituły katedralnej poznańskiej, pod koniec XVI wieku leżało w powiecie poznańskim województwa poznańskiego[5]. Niegdyś osobna wyspa na rzece Warcie. Nazywane również Poznańską Wenecją[6]. W 2008 uznane zostało przez prezydenta RP, w ramach historycznego zespołu miasta Poznania, jako pomnik historii.

Nazwa

[edytuj | edytuj kod]

Etymologia nazwy nie jest jasna. Może oznaczać własność Chwalisza[7]. Legendy mówią o jednym z pierwszych mieszkańców, kalekim krawcu imieniem Chwaliszewa. Inne przekazy wywodzą nazwę od drogi do katedry, gdzie chwali się Boga. Znana była też historyczna rodzina szlachecka Chwaliszewskich[8].

Położenie

[edytuj | edytuj kod]

Według Systemu Informacji Miejskiej granice jednostki obszarowej SIM Chwaliszewo wytyczone są od wschodu: rzeką Wartą, od południa i zachodu: starym korytem Warty przecinając plac Międzymoście i ulicę Estkowskiego z powrotem do Warty[4].

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Widok na Chwaliszewo w 1618
Widok na Chwaliszewo w 1856

Chwaliszewo (wówczas nazywane Groblą Kapitulną[1][9]) powstało jako osada na grobli kapitulnej, będącej jedyną drogą łączącą Ostrów Tumski z lewobrzeżnym Poznaniem[9] w XV wieku. W 1444 roku przedstawiciele osady i kapituły poznańskiej niemal w miejscowości Wielki Waradyn otrzymali od króla Władysława przywilej lokacyjny[1]. Powstało miasteczko liczące około 100 mieszkańców i będące własnością kapituły poznańskiej, lokowane na prawie magdeburskim[1]. Miasto miało swoje władze: wójta, radę, burmistrza i ich siedzibę ratusz, wybudowany przy głównej ulicy. W czasie wojny trzynastoletniej Chwaliszewo wystawiło w 1458 roku 4 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku[10].

Pierwszym kościołem parafialnym dla miasta była stojąca na Zagórzu świątynia pod wezwaniem św. Mikołaja[9]. Służyła ona nie tylko wiernym z Chwaliszewa, ale także Ostrówka, czy mieszkańcom wsi Piotrowo i Berdychowo[9]. Od drugiej połowy XV wieku, po pożarach tejże świątyni mieszkańcy zaczęli skupiać się wokół kościoła św. Barbary, stojącego przy moście łączącym groblę z Ostrowem Tumskim[11]. Przy kościele św. Barbary w 1496 roku wybudowano szpital, pod tym samym wezwaniem[11]. W aktach z 1509 roku pojawiają się wzmianki na temat drugiego kościoła pod wezwaniem św. Wawrzyńca, który wraz ze szpitalem stał naprzeciwko kościoła św. Barbary[11].

Chwaliszewo posiadało własne cechy (13 cechów w XVI wieku[11]) oraz dwa terminy rocznych jarmarków: po dniu św. Mikołaja oraz po uroczystości świętych Apostołów Piotra i Pawła[9]. Dzięki temu chwaliszewscy rzemieślnicy stanowili silną konkurencję dla poznańskich wytwórców. Ponadto dochodziło do sporów o wykorzystanie Warty.

Porównanie cechów w Poznaniu i Chwaliszewie na podstawie liczby rzemieślników[11]
cech Poznań Chwaliszewo
kuśnierzy 32 rzemieślników 15 rzemieślników
szewców 44 rzemieślników 11 rzemieślników
krawców 45 rzemieślników 8 rzemieślników
piekarzy 16 rzemieślników 11 rzemieślników
 Osobny artykuł: Pożar w Poznaniu (1569).

W 1569 większa część drewnianych zabudowań spłonęła podczas wielkiego pożaru.

Miasto położone było w 1580 roku w powiecie poznańskim województwa poznańskiego[12].

W 1793 liczyło 105 domów mieszczan[13]. Jako odrębne miasto przetrwało do 28 czerwca 1800 roku[3], kiedy to decyzją władz pruskich włączone zostało do miasta Poznania[2]. Liczyło wtedy 1433 mieszkańców[14]. Nowej dzielnicy Poznania nadano niemiecką nazwę Wallischei. Początek upadku znaczenia Chwaliszewa można odnotować w 1803 roku, kiedy to ratusz chwaliszewski został zamieniony w lazaret[3].

Rząd pruski uznał za zbędne i zabronił remontować podupadające świątynie św. Barbary i św.Wawrzyńca wraz ze szpitalami[11], a także kościół św. Mikołaja na Zagórzu[15]. W 1805[15] Biskup Ignacy Antoni Raczyński zlecił więc rozbiórkę budynków[11][15]. Od tego czasu kościołem parafialnym dla mieszkańców stała się katedra[11].

W 1807 na terenie Chwaliszewa urodził się Karol Libelt. W 1843 miał tu miejsce incydent z carem rosyjskim, nazywany Wystrzałem na Chwaliszewie (podejrzewano zamach lub spisek)[16]. W 1846, na nieistniejącym już Moście Chwaliszewskim doszło do jednej z nielicznych potyczek podczas powstania 1846 roku. W tym samym roku rozwiązał się ostatni cech z Chwaliszewa – cech szewców[3]. W 1878 dzielnica zyskała połączenie z resztą lewobrzeżnego miasta za pomocą nowego żelaznego mostu[3]. 8 sierpnia 1880 Chwaliszewo z innymi dzielnicami połączył tramwaj konny[3].

W 1914 na Chwaliszewie urodził się Edmund Sobkowiak bokser poznańskiej Warty, olimpijczyk i wicemistrz Europy oraz powstaniec warszawski.

W okresie międzywojennym funkcjonowało tutaj najwięcej w Poznaniu wytwórni tytoniowych[17]. W latach 20. XX wieku zniknęły też pozostałości jedynego na wyspie chwaliszewskiej ostańca wyższego poziomu terasowego Warty (około 60 m n.p.m.). Ziemia ze wzgórza zlokalizowanego w północnej części Chwaliszewa (około 3000 m³) została zużyta w celu podwyższenia poziomu chwaliszewskich ulic[18].

Dzielnica została zniszczona w dużym stopniu podczas walk w 1945. Odbudowane potem kamienice nawiązują do starej zabudowy. W pierwszej połowie lat 50. XX wieku, w Pracowni Staromiejskiej powstał plan zagospodarowania Chwaliszewa, który zakładał m.in. realizację rynku w centrum dzielnicy, pomiędzy ul. Chwaliszewo i Wenecjańską, a także zabudowę kamieniczkami nabrzeży starego koryta Warty[19]. Niestety plany te nie zostały zrealizowane. Znaczący wpływ na wygląd dzielnicy miała budowa nowego koryta Warty oraz zasypanie starego wraz z rozbiórką mostu. W latach 70. XX wieku w północnej części wybudowano nowy ciąg komunikacyjny zwany potocznie Trasą Chwaliszewską, łączący Aleje Niepodległości z Rondem Śródka. Nowa trasa przejęła główny ruch samochodowy i tramwajowy na linii wschód-zachód w centrum miasta, przez co główna ulica Chwaliszewa straciła swoje wielowiekowe znaczenie. W tym samym okresie utworzono nową parafię pw. Wszystkich Świętych przy dawnym kościele protestanckim przy ul. Grobli.

Nieistniejąca elewacja budynku przy ul. Chwaliszewo 63
Krzyż chwaliszewski

Od pierwszych lat XXI w., po okresie zastoju, Chwaliszewo przechodzi stopniową rewitalizację. Duże nadzieje wiąże się z przebiegającym tędy turystyczno-historycznym Traktem Królewsko-Cesarskim oraz z rozpoczętej w 2008 budowie przy ul. Tylne Chwaliszewo (Nowe Chwaliszewo), pomiędzy starym i nowym korytem Warty, nowoczesnych i nawiązujących architektonicznie do zabudowy historycznej luksusowych kompleksów mieszkalno-usługowych. Do pełnego zagospodarowania pozostaje jeszcze stare koryto oraz obecne nabrzeża Warty, wraz z Półwyspem (Cyplem) Chwaliszewskim, gdzie planowany jest nadrzeczny park i port rekreacjny[20][21]. W 2008 roku Chwaliszewo zostało uznane pomnikiem historii Polski[22]. W 2009 roku zostało utworzone stowarzyszenie "Chwaliszewo", którego głównym celem – pro publico bono – jest wspieranie rewitalizacji oraz promocja tej historycznej dzielnicy[23].

Pierwszy stos w Polsce

[edytuj | edytuj kod]

W 1511 władze Chwaliszewa, po raz pierwszy w Polsce, spaliły na stosie kobietę oskarżoną o bycie czarownicą. Kobietę podejrzewano, że czarami zniszczyła piwo z browarów[24][25]. Miała zniszczyć „sześć warzelni piwa i zaszkodzić wielu ludziom”[26].

W 2014 Ewa Łowżył zaproponowała upamiętnienie spalonej kobiety pomnikiem. Dotąd nie zebrano na ten cel środków. W październiku 2016 odbył się natomiast koncert zatytułowany Pieśni Czarownicy z Chwaliszewa[27].

Wypadek orszaku cara Mikołaja I

[edytuj | edytuj kod]

19 września 1843 przez Poznań przejeżdżał car rosyjski Mikołaj I, który wyjątkowo nie lubił tego miasta, z uwagi na przychylne traktowanie przez tutejszą społeczność uchodźców politycznych z zaboru rosyjskiego. Ostentacyjnie nie zamierzał wysiąść z powozu, nawet podczas przeprzęgania koni na Rybakach, mimo że na spotkanie wyszedł nadburmistrz prowincji Moritz Beurmann. Podczas przejazdu przez Chwaliszewo, niedaleko mostu na Warcie, jeden z powozów kancelaryjnych uległ awarii i stoczył się w głęboki rynsztok. Na skutek silnego uderzenia przypadkowo wypaliła strzelba siedzącego z tyłu kozaka. Car zasugerował, że był to zamach na jego osobę, czego nie potwierdziło skrupulatne, pruskie śledztwo. Żeby zażegnać konflikt wydalono jednak z Poznańskiego wielu działaczy politycznych, chroniących się na tym terenie[28].

Najważniejsze instytucje

[edytuj | edytuj kod]
  • Okręgowa Izba Radców Prawnych
  • Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna (Oddział Higieny Komunalnej i Oddz. Higieny Szkolnej)
  • Zakład Opieki Zdrowotnej Chirurgia Endoskopowa
  • Biblioteka Raczyńskich. Filia nr 11 ul. Chwaliszewo 17/23 (35 tys. woluminów)[29]

Ulice

[edytuj | edytuj kod]
Ulica długość
Ciasna 38 m[30]
Chwaliszewo 296 m[30]
Czartoria 202 m[30]
Nowa Sienna 95 m[31]
Tylne Chwaliszewo 136 m[30]
Wenecjańska 224 m[30]

Komunikacja miejska

[edytuj | edytuj kod]

Przez obszar Chwaliszewa przebiegają linie tramwajowe oraz autobusowe na zlecenie ZTM. Według stanu na 15 listopada 2021 roku[32][33][34] są to następujące połączenia:

  • Linie tramwajowe nocne
    •  201 Osiedle Sobieskiego ↔ Unii Lubelskiej (nie kursuje w noce ndz. – pon. oraz pon. – wt.)
    •  202 Franowo ↔ Osiedle Sobieskiego (kursuje wyłącznie w noce pt. – sob. oraz sob. – ndz./święto)
  • Linie autobusowe dzienne
    •  167 Radojewo ↔ Rondo Śródka
    •  174 Osiedle Sobieskiego ↔ Unii Lubelskiej (przystanek „Wielka” przy ulicy Garbary)
    •  176 Garbary PKM ↔ Osiedle Dębina (przystanek „Wielka” przy ulicy Garbary)
    •  190 Osiedle Sobieskiego ↔ Rondo Rataje (przystanek „Wielka” przy ulicy Garbary)
  • Linie autobusowe nocne (wszystkie przystanki nie będące końcowymi traktowane są jako na żądanie)
    •  211 Garbary PKM ↔ Starołęka PKM (przystanek „Wielka” przy ulicy Garbary)
    •  213 Dębiec PKM ↔ Mogileńska
    •  220 Garbary PKM ↔ Spławie (przystanek „Wielka” przy ulicy Garbary)
    •  221 Sypniewo (przystanek „Wielka” przy ulicy Garbary; wybrane kursy do przystanku „Rondo Minikowo”)
    •  223 Kacza ↔ Zieliniec (wybrane kursy do pętli „Mogileńska”)
    •  231 Poznań Główny ↔ Unii Lubelskiej (kursuje wyłącznie w noce ndz. – pon. i pon. – wt.)

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
  • Złoty Krzyż, zwany krzyżem chwaliszewskim – krucyfiks w obecnej formie pochodzący z 1945 roku, stojący w miejscu dawnego przyczółka Mostu Chwaliszewskiego.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e Anna Pawlaczak. Chwaliszewo – Najstarsze przywileje Chwaliszewa. „Kronika Miasta Poznania”. 1/1995, s. 8-10, 1995. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania. ISSN 0137-3552. 
  2. ↑ a b c Anna Pawlaczak. Chwaliszewo – Najstarsze przywileje Chwaliszewa. „Kronika Miasta Poznania”. 1/1995, s. 21, 1995. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania. ISSN 0137-3552. 
  3. ↑ a b c d e f Anna Pawlaczak. Chwaliszewo – Najstarsze przywileje Chwaliszewa. „Kronika Miasta Poznania”. 1/1995, s. 100-137, 1995. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania. ISSN 0137-3552. 
  4. ↑ a b https://web.archive.org/web/20170922004858/http://zdm.poznan.pl/content/pliki/mapa_jed_obsz.jpg Mapa jednostek obszarowych Systemu Informacji Miejskiej Poznania
  5. ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 246.
  6. ↑ Jan Kaczmarek, Chwaliszewo. Poznańska Wenecja, Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2011, ISBN 978-83-7768-012-4, OCLC 803906775.
  7. ↑ red. Jerzy Topolski, Dzieje Poznania, tom 1, PWN, Warszawa-Poznań, 1988, s.30, ISBN 83-01-08194-5
  8. ↑ Jacek Y. Łuczak, Spacerownik Poznański, Biblioteka Gazety Wyborczej, Agora, Warszawa, 2013, s.27, ISBN 978-83-268-0055-9
  9. ↑ a b c d e Anna Pawlaczak. Chwaliszewo – Najstarsze przywileje Chwaliszewa. „Kronika Miasta Poznania”. 1/1995, s. 11, 1995. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania. ISSN 0137-3552. 
  10. ↑ Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.
  11. ↑ a b c d e f g h Anna Pawlaczak. Chwaliszewo – Najstarsze przywileje Chwaliszewa. „Kronika Miasta Poznania”. 1/1995, s. 12, 1995. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania. ISSN 0137-3552. 
  12. ↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, Wielkopolska t. I, Warszawa 1883, s. 47.
  13. ↑ Zygmunt Boras, Lech Trzeciakowski, W dawnym Poznaniu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1971, s.227
  14. ↑ Zygmunt Boras, Lech Trzeciakowski, W dawnym Poznaniu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1971, s.233
  15. ↑ a b c Anna Pawlaczak. Chwaliszewo – Najstarsze przywileje Chwaliszewa. „Kronika Miasta Poznania”. 1/1995, s. 76, 1995. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania. ISSN 0137-3552. 
  16. ↑ Zamach na cara w Poznaniu? • Odkryj Wielkopolskę • sprawdź ciekawe miejsca w Twojej okolicy [online], regionwielkopolska.pl, 25 lipca 2011 [dostęp 2022-09-03] (pol.).
  17. ↑ Zbigniew Kopeć, Poznań między wojnami. Opowieść o życiu miasta 1918–1939, Łódź: Księży Młyn, 2013, s. 87, ISBN 978-83-7729-030-9, OCLC 891282668.
  18. ↑ Alfred Kaniecki, Wpływ antropopresji na przemiany środowiskowe w dolinie Warty w Poznaniu, w: Landform Analysis, vol. 24/2013, s.28
  19. ↑ Projekt – Miasto. Wspomnienia poznańskich architektów 1945-2005, Henryk Marcinkowski i inni, Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2013, s. 65, ISBN 978-83-7768-069-8, OCLC 871701842.
  20. ↑ Poznań postawi na port
  21. ↑ W Poznaniu zaświeci latarnia morska?
  22. ↑ Rozporządzenie Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, z dnia 28.11.2008, w sprawie uznania za pomnik historii "Poznań – historyczny zespół miasta" (Dz.U. z 2008 r. nr 219, poz. 1401)
  23. ↑ Stowarzyszenie Chwaliszewo. [dostęp 2022-01-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-09)].
  24. ↑ Joanna Adamczyk Czary i magia w praktyce sądów kościelnych na ziemiach polskich w późnym średniowieczu (XV–połowa XVI wieku) w: Karolińscy pokutnicy i polskie średniowieczne czarownice. Konfrontacja doktryny chrześcijańskiej z życiem społeczeństwa średniowiecznego, red. Maria Koczerska, Warszawa: DiG 2007, s. 230
  25. ↑ Dariusz Mikiłła Historia prawa na ziemiach polskich, wyd. Towarzystwo Wspierania Nauki Glob, 1995, ISBN 978-83-904818-0-7, s.177
  26. ↑ Alfred Kaniecki Poznań. Dzieje miasta wodą pisane, Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej, Tom 36, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2004, ISBN 978-83-7063-376-9, s. 336
  27. ↑ Paulina Rezmer, Zaśpiewają pieśń czarownicy z Chwaliszewa, w: Głos Wielkopolski, 27.10.2016, s.5
  28. ↑ Zygmunt Boras, Lech Trzeciakowski, W dawnym Poznaniu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1971, s.272-273
  29. ↑ Filie – informacje szczegółowe
  30. ↑ a b c d e Zarząd Dróg Miejskich: Spis dróg publicznych w administracji ZDM w formacie Excel. [dostęp 2013-07-16]. (pol.).
  31. ↑ Ulica utworzona we wrześniu 2013 (wybrukowana kostką granitową, po uprzednim wytyczeniu geodezyjnym), w miejscu istniejącej przed wojną ul. Bednarskiej.
  32. ↑ Zarząd Transportu Miejskiego w Poznaniu, Mapa sieci tramwajowej [PDF] [online], ztm.poznan.pl, 15 listopada 2021 [dostęp 2021-11-29] (pol. • ang.).
  33. ↑ Zarząd Transportu Miejskiego w Poznaniu, Mapa sieci połączeń ZTM Poznań [PDF] [online], ztm.poznan.pl, 15 listopada 2021 [dostęp 2021-11-29] (pol. • ang.).
  34. ↑ Zarząd Transportu Miejskiego w Poznaniu, Mapa sieci połączeń nocnych ZTM Poznań [online], ztm.poznan.pl, 15 listopada 2021 [dostęp 2021-11-29] (pol. • ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Poznań – Osiedle Stare Miasto
Obszary Systemu Informacji Miejskiej
Osiedla mieszkaniowe
Atrakcje turystyczne
Teatry
Kina
Miejsca kultu religijnego
Targowiska
Stacje kolejowe

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chwaliszewo_(Poznań)&oldid=74508546”