Epsilon Indi
| ε Indi A | |||||||||||||||||||||
 Zdjęcie z teleskopu SkyMapper; wstawka po lewej ukazuje parę brązowych karłów sfotografowanych przez Kosmiczny Teleskop Hubble’a | |||||||||||||||||||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||||||||||||||||||
| Gwiazdozbiór | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja |
22h 03m 21,654s[1] | ||||||||||||||||||||
| Deklinacja |
−56° 47′ 09,54″[1] | ||||||||||||||||||||
| Paralaksa (π) | |||||||||||||||||||||
| Odległość | |||||||||||||||||||||
| Wielkość obserwowana | |||||||||||||||||||||
| Ruch własny (RA) | |||||||||||||||||||||
| Ruch własny (DEC) |
−2535,76 ± 0,42 mas/rok[1] | ||||||||||||||||||||
| Prędkość radialna |
−40,035 ± 0,0002 km/s[1] | ||||||||||||||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||||||||||||||
| Rodzaj gwiazdy | |||||||||||||||||||||
| Typ widmowy |
K5 V[1] | ||||||||||||||||||||
| Masa | |||||||||||||||||||||
| Promień | |||||||||||||||||||||
| Metaliczność [Fe/H] |
−0,07 ± 0,01[2] | ||||||||||||||||||||
| Wielkość absolutna | |||||||||||||||||||||
| Jasność | |||||||||||||||||||||
| Okres obrotu | |||||||||||||||||||||
| Prędkość obrotu |
0,7 km/s[5] | ||||||||||||||||||||
| Inklinacja |
26°[5] | ||||||||||||||||||||
| Wiek |
3,7–5,7 lub 3,5+0,8−1,3[4] mld lat | ||||||||||||||||||||
| Temperatura |
4760 ± 15 K[4] | ||||||||||||||||||||
| Charakterystyka orbitalna | |||||||||||||||||||||
| Krąży wokół | |||||||||||||||||||||
| Półoś wielka |
6535[2] pc | ||||||||||||||||||||
| Mimośród |
0,3610[2] | ||||||||||||||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
 Położenie w gwiazdozbiorze | |||||||||||||||||||||
| ε Indi B | |||||
.jpg)
| |||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||
| Gwiazdozbiór |
Indianin | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja |
22h 04m 10,52s[6] | ||||
| Deklinacja |
−56° 46′ 57,7″[6] | ||||
| Paralaksa (π) | |||||
| Odległość | |||||
| Wielkość obserwowana (pasmo V) |
|||||
| Ruch własny (RA) | |||||
| Ruch własny (DEC) |
−2478 ± 25 mas/rok[6] | ||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||
| Rodzaj gwiazdy |
podwójny brązowy karzeł | ||||
| Typ widmowy |
Ba: T1 V | ||||
| Masa | |||||
| Promień | |||||
| Jasność | |||||
| Temperatura |
Ba: 1300–1385 K | ||||
| Charakterystyka orbitalna | |||||
| Krąży wokół |
ε Ind A | ||||
| Półoś wielka | |||||
| Okres orbitalny |
≥63 tys.[5] lat | ||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||
| |||||
Epsilon Indi (ε Ind) – gwiazda w gwiazdozbiorze Indianina odległa od Słońca o 11,9 roku świetlnego. Gwiazdę okrąża para brązowych karłów i co najmniej jedna planeta.
Charakterystyka obserwacyjna
[edytuj | edytuj kod]Epsilon Indi to widoczna gołym okiem, piąta pod względem jasności gwiazda w gwiazdozbiorze Indianina[9], leżąca we wschodniej części konstelacji[5]. Gwiazda nie jest widoczna z Europy i leży tak daleko na niebie południowym, że znalazła się na mapach nieba dopiero w 1603 roku[10]. Ze względu na bardzo duży ruch własny, w ciągu kilku tysięcy lat gwiazda przekroczy granicę sąsiedniego gwiazdozbioru Tukana[9]. Względem Słońca porusza się z prędkością 90,2 km/s[2], pięciokrotnie wyższą niż typowa dla sąsiednich gwiazd[5].
Charakterystyka fizyczna
[edytuj | edytuj kod]Epsilon Indi A to pomarańczowy karzeł, gwiazda ciągu głównego należąca do typu widmowego K, mniej masywna i słabiej świecąca niż Słońce. Gwiazda ma temperaturę 4620 K i jasność 0,22 jasności Słońca[5]. Jej masa to 0,76 masy Słońca[3], a promień jest o 1/4 mniejszy niż promień Słońca[5]. Gwiazda obraca się wokół osi w ciągu 23 dni, oś obrotu jest nachylona pod kątem 26° względem sfery niebieskiej. Wykazuje aktywność magnetyczną, ma chromosferę i koronę podobną do korony słonecznej, w której temperatura sięga 5 mln K[5].
Brązowe karły
[edytuj | edytuj kod]W styczniu roku 2003 astronomowie ogłosili odkrycie brązowego karła odległego o 6,7 minuty kątowej od Epsilon Indi A, orbitującego wokół gwiazdy w odległości ok. 1500 au, o masie ocenionej wstępnie na 40–60 mas Jowisza[10][8]. W następnych miesiącach okazało się, że ów obiekt jest układem podwójnym składającym się z dwóch brązowych karłów. Dzieli je na niebie 0,732 sekundy kątowej, w przestrzeni są one odległe o 2,65 ± 0,01 au i okrążają wspólny środek masy w czasie około 15 lat[11].
Na podstawie astrometrii wyznaczono dynamiczną masę systemu ε Ind Bab na 121 ± 1 MJ. Niskie temperatury, charakterystyczne dla typu widmowego T, wskazują, że oba ciała muszą mieć masy mniejsze niż 7% masy Słońca. Ocenia się, że masa składnika Ba to 60–73 MJ, a składnik Bb ma masę 47–60 MJ[7].
Modele ewolucji jasności i atmosfer brązowych karłów sugerują, że układ Epsilon Indi Bab może być znacznie starszy, niż wskazywałyby oceny wieku gwiazdy Epsilon Indi A na podstawie jej obrotu[7][12]. Może to wiązać się z błędem metody wyznaczenia wieku gwiazdy[7]. Gwiazda mogła też jednak przechwycić grawitacyjnie tę parę brązowych karłów, a nie uformować się równocześnie z nią[3].
Planeta
[edytuj | edytuj kod].png)
Jeszcze w 2002 roku wykryty został trend zmian prędkości radialnej gwiazdy, który sugerował obecność w układzie niewidzialnej towarzyszki gwiazdy[13]. W 2018 roku dzięki pomiarom zmian prędkości radialnej odkryto planetę krążącą wokół Epsilon Indi A, gazowego olbrzyma krążącego po odległej orbicie. Inne sygnały zmian prędkości radialnej zostały powiązane z aktywnością gwiazdy, co nakłada ograniczenie na masy potencjalnych innych planet w tym systemie. Bliżej gwiazdy mogą krążyć nieodkryte planety typu ziemskiego[3]. Na podstawie dostępnych wówczas danych obliczono, że masa minimalna planety ε Ind Ab jest 2,7 razy większa niż masa Jowisza, a orbita jest prawie kołowa[3]. Dzięki dłuższym pomiarom w 2023 roku opublikowano poprawione elementy orbitalne planety: miała ona obiegać gwiazdę w średniej odległości około 11 jednostek astronomicznych, co około 43 lata po orbicie ze znacznym mimośrodem 0,42[14]. Przewidywano, że przy odległości planety od gwiazdy równej 2,1″ ± 0,1″[14], planeta może zostać bezpośrednio zaobserwowana przez niektóre obserwatoria[3].
W 2023 roku planeta została bezpośrednio zaobserwowana w podczerwieni przez Kosmiczny Teleskop Jamesa Webba. Okazała się znacznie masywniejsza i odleglejsza niż przewidywano na podstawie pomiarów zmian prędkości radialnej, obejmujących tylko małą część okresu obiegu. Jest to olbrzym sześciokrotnie masywniejszy od Jowisza, obiegający gwiazdę w odległości ok. 28 jednostek astronomicznych. W czasie obserwacji była to także najchłodniejsza planeta pozasłoneczna, jaką udało się zaobserwować, z temperaturą ok. 275 K (2 °C). Planetę udało się odnaleźć także w archiwalnych obserwacjach instrumentu VISIR na Very Large Telescope, co dodatkowo poprawiło precyzję wyznaczenia orbity[15][4].
| Towarzysz | Masa [MJ] |
Okres orbitalny [a] |
Półoś wielka [au] |
Ekscentryczność | Temperatura [K] |
| Ab[4] | 6,31 +0,60−0,56 | ~174 | 28,4 +10−7,2 | 0,40 +0,15−0,18 | ~275 |
Epsilon Indi w fikcji
[edytuj | edytuj kod]
W serialach i filmach z cyklu Star Trek występuje fikcyjna rasa Andorian, wywodząca się z księżyca Andoria należącego do planety Andor. Ma on krążyć wokół gwiazdy Epsilon Indi[16].
W uniwersum gry Halo w układzie planetarnym tej gwiazdy znajduje się planeta Harvest, będąca pod kontrolą Dowództwa Kosmicznego Narodów Zjednoczonych (UNSC). Staje się ona miejscem pierwszego kontaktu z obcą cywilizacją, Przymierzem (Covenant) oraz teatrem działań wojennych między obydwoma stronami[17].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j Epsilon Indi w bazie SIMBAD (ang.) [dostęp 2021-02-04].
- ↑ a b c d e f Anderson E., Francis C: HIP 108870. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2018-03-28]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Fabo Feng, Mikko Tuomi, Hugh R.A. Jones: Detection of the closest Jovian exoplanet in the Epsilon Indi triple system. 2018. (ang.).
- ↑ a b c d e E.C. Matthews i inni, A temperate super-Jupiter imaged with JWST in the mid-infrared, „Nature”, 2024, s. 1-3, DOI: 10.1038/s41586-024-07837-8.
- ↑ a b c d e f g h i j Jim Kaler: EPS IND (Epsilon Indi). [w:] STARS [on-line]. [dostęp 2018-03-28]. (ang.).
- ↑ a b c d e eps Ind B w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b c d e f R.R. King, M.J. McCaughrean, D. Homeier, F. Allard i inni. ɛ Indi Ba, Bb: a detailed study of the nearest known brown dwarfs. „Astronomy and Astrophysics”. 510, s. A99, 2010. DOI: 10.1051/0004-6361/200912981. arXiv:0911.3143. Bibcode: 2010A&A...510A..99K. (ang.).
- ↑ a b R.-D. Scholz, Lodieu, N., Kuhlbrodt, B. ε Indi B: A new benchmark T dwarf. „Astronomy and Astrophysics”. 398 (3), s. L29–L33, 2003. DOI: 10.1051/0004-6361:20021847. arXiv:astro-ph/0212487. Bibcode: 2003A&A...398L..29S. (ang.).
- ↑ a b Epsilon Indi. SolStation. [dostęp 2018-03-28]. (ang.).
- ↑ a b Discovery of Nearest Known Brown Dwarf. Europejskie Obserwatorium Południowe, 2003-01-13. [dostęp 2018-03-28]. (ang.).
- ↑ M.J. McCaughrean i inni, ε Indi Ba,Bb: The nearest binary brown dwarf, „Astronomy and Astrophysics”, 413, 2004, s. 1029–1036, DOI: 10.1051/0004-6361:20034292 (ang.).
- ↑ M.C. Liu, T.J. Dupuy, S.K. Leggett. Discovery of a Highly Unequal-Mass Binary T Dwarf with Keck Laser Guide Star Adaptive Optics: A Coevality Test of Substellar Theoretical Models and Effective Temperatures. „The Astrophysical Journal”. 722 (1), 2010. DOI: 10.1088/0004-637X/722/1/311. arXiv:1008.2200. (ang.).
- ↑ M. Endl, M. Kuerster, S. Els, A.P. Hatzes, W.D. Cochran, K. Dennerl, S. Doebereiner. The planet search program at the ESO Coudé Echelle spectrometer. III. The complete Long Camera survey results. „Astronomy and Astrophysics”. 392 (2), s. 671–690, 2002. DOI: 10.1051/0004-6361:20020937. arXiv:astro-ph/0207512. Bibcode: 2002A&A...392..671E. (ang.).
- ↑ a b Fabo Feng, R. Paul Butler. Revised orbits of the two nearest Jupiters. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 525 (1), s. 607–619, 2023. DOI: 10.1093/mnras/stad2297. arXiv:2307.13622. Bibcode: 2023MNRAS.525..607F. (ang.).
- ↑ Webb images nearest super-Jupiter, opening a new window to exoplanet research [online], 24 lipca 2024.
- ↑ Franz Joseph Designs: Star Fleet Technical Manual: Training Command, Star Fleet Academy. Ballantine Books, 1975. ISBN 978-0-345-24730-8.
- ↑ Joseph Staten: Halo: Contact Harvest. Pan Macmillan, 2011. ISBN 978-1-4472-0402-2.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- eps Ind A b w serwisie The Extrasolar Planets Encyclopaedia (ang.)