Fantastyka postapokaliptyczna

Scena z filmu postapokaliptycznego Ostatnia kobieta na Ziemi

Fantastyka postapokaliptyczna (postapokalipsa, postapo) – wizja, konwencja traktująca o wydarzeniach bezpośrednio po kataklizmie, apokalipsie. Ze względu na niewielkie różnice, związane głównie z odstępem czasowym od katastrofy, co rzutuje na przenikanie się wątków, gatunek jest ściśle – a w niektórych utworach nierozerwalnie – powiązany z fantastyką apokaliptyczną.

Realia

W książkach, grach lub filmach fabuła rozgrywa się zazwyczaj po wojnie jądrowej, pandemii, katastrofie ekologicznej, upadku asteroidy, ataku kosmitów, inwazji zombie, przejęcia władzy przez sztuczną inteligencję etc. Główną cechą jest to, że ludzkość cofa się do czasów przedindustrialnych. Towarami bardzo luksusowymi są benzyna, czysta woda, leki, prąd elektryczny i wszystko inne co produkują wielkie firmy. Nowe towary to tylko to co mogą wykonywać jednostki bez pomocy maszyn. Ziemia niejednokrotnie staje się wówczas niegościnnym pustkowiem, gdzie niedobitki ludzi egzystują w oparciu o pozostałości zniszczonej cywilizacji, starając się przetrwać i przystosować do niesprzyjających warunków. Prawo, policja i sądy odeszły w niepamięć. Wszelkie zasady ustalają mniej lub bardziej zorganizowane bandy na obszarach, które kontrolują bezpośrednio.

Katastrofa nie musi zresztą dotyczyć całej Ziemi. Do konwencji postapo zaliczają się także utwory dotyczące skutków nawet lokalnych katastrof, jednak na tyle poważnych, że pozostają po nich obszary spełniające założenia postapo (S.T.A.L.K.E.R.)

Świat postapokalipsy jest różnie przedstawiany: często jako wielka pustynia (Mad Max), wieczna zmarzlina (Pojutrze), cały glob zalany wodą (Wodny świat) albo po prostu pustkowie pełne ruin i pozostałości dawnej cywilizacji (Jestem legendą).

Wykorzystywane motywy

Najczęściej wykorzystywane motywy w fantastyce postapokaliptycznej:

• Samotność. Bohater lub bohaterowie, w przerażająco wielkim i pustym świecie, starają się przetrwać zachowując wspomnienia o dawnej cywilizacji (Jestem legendą).
• Konflikt, survival. Ocalali z kataklizmu muszą zmierzyć się z mutantami, zombie, czy gangami łupiącymi i mordującymi napotkanych ludzi (Mad Max).
• Mesjanizm, ratowanie świata. Fabuła śledzi losy wybitnych jednostek, lub grup kładących podwaliny pod odradzającą się cywilizację (Jestem legendą), ewentualnie przedstawia wydarzenia związane z próbą ratowania świata przed katastrofą (12 małp), lub próbą odwrócenia jej skutków (Matrix).
• Wyprawa, eksploracja, wędrówka. Protagonista postawiony zostaje przed koniecznością wypełnienia zadania ważnego dla społeczności, lub władz (Ucieczka z Nowego Jorku, Ucieczka z Los Angeles), wyrusza w poszukiwaniu cennych artefaktów, bądź po prostu wędruje przez zniszczony świat (Droga).
• Katastrofa. Bohaterowie ukazani są tuż przed, lub w trakcie trwania światowego kataklizmu (Pojutrze) i postawieni przed najbardziej podstawowymi problemami: kogo ratować i dokąd uciec.

W fabule utworów postapokaliptycznych motywy te najczęściej nie występują samodzielnie, lecz w różnego rodzaju kombinacjach. Urozmaicone są także wykorzystywane konwencje, by wymienić: utwory przygodowe, katastroficzne, horror, psychologiczne, a nawet komedie (Seksmisja).

Książki o tematyce postapokaliptycznej

• Wojna światów (The War of the Worlds, 1898) – Herbert George Wells
• Rękopis Hopkinsa (The Hopkins Manuscript, 1939) – Robert Cedric Sherriff
• Ziemia trwa (Earth Abides, 1949) – George Rippey Stewart
• Dzień tryfidów (The Day of the Triffids, 1951) – John Wyndham
• Wiadro powietrza (A Pail of Air, 1951) (opowiadanie) – Fritz Leiber
• Świt 2250 (Star Man’s Son, 2250 A.D., 1952) – Andre Norton
• Jestem legendą (I Am Legend, 1954) – Richard Matheson
• Poczwarki (The Chrysalids, 1955) – John Wyndham
• Śmierć trawy (The Death of Grass, 1956) – John Christopher
• Ostatni brzeg (On the Beach, 1957) – Nevil Shute
• Kantyczka dla Leibowitza (A Canticle for Leibowitz, 1959) – Walter M. Miller
• Biada Babilonowi (Alas, Babilon, 1959) – Pat Frank
• Rozpustne nasienie (The Wanting Seed, 1962) – Anthony Burgess
• Siwobrody (Greybeard, 1964) – Brian Aldiss
• Doktor Bluthgeld (Dr. Bloodmoney, or How We Got Along After the Bomb, 1965) – Philip K. Dick
• Aleja Potępienia (Damnation Alley, 1969) – Roger Zelazny
• Wielkie solo Antona L. (Grosses Solo für Anton, 1976) – Herbert Rosendorfer
• Deus Irae, (1976) – Philip K. Dick i Roger Zelazny
• Gdzie dawniej śpiewał ptak (Where Late the Sweet Birds Sang, 1977) – Kate Wilhelm
• Plaga (Plague, 1977) – Graham Masterton
• Bastion (The Stand, 1978) – Stephen King
• Mgła (The Mist, 1980) (opowiadanie ze zbioru Szkieletowa załoga, 1985) – Stephen King
• Witaj Ameryko (1981) – J.G. Ballard
• Listonosz (The Postman, 1985) – David Brin
• Fermi i mróz (Fermi and Frost, 1985) (opowiadanie) – Frederik Pohl
• Głowa Kasandry (1985) – Marek Baraniecki
• Łabędzi śpiew (Swan Song, 1987) – Robert McCammon
• Przypowieść o siewcy (Parable of the Sower, 1993) i Przypowieść o talentach (Parable of the Talents, 1998) – Octavia E. Butler
• Oryks i Derkacz, (2004) (Oryx and Crake, 2003) – Margaret Atwood
• Metro 2033, (2005), Metro 2034, (2009), Metro 2035, (2015) – Dmitrij Głuchowski
• Komórka (Cell, 2006) – Stephen King
• Apokalipsa (The Taking, 2006) – Dean Koontz
• Droga (The Road, 2006) – Cormac McCarthy
• Rok potopu (2010) (Year of the Flood, 2007) – Margaret Atwood
• Wyczerpać morze – Jan Dobraczyński

Filmy o tematyce postapokaliptycznej

• Ostatni brzeg (On the Beach, 1959 oraz nowa wersja z 2000)
• Dzień Tryfidów (The Day of the Triffids, 1962)
• Kwintet (Quintet, 1979)
• Mad Max (1979) oraz następne części
• Ucieczka z Nowego Jorku (Escape from New York, 1981)
• Nazajutrz (The Day After, 1983)
• Seksmisja (1983)
• Threads (1984)
• O-bi, o-ba. Koniec cywilizacji, (1985)
• Ameryka 3000 (America 3000, 1986)
• Listy martwego człowieka (Pisma miortwogo czełowieka, 1986)
• Stalowy świt (Steel Dawn, 1987)
• Rycerze (Knights, 1993)
• Bastion (The Stand, 1994)
• Tajemnica Syriusza (Screamers, 1995)
• Wodny świat (Waterworld, 1995)
• Wysłannik przyszłości (The Postman, 1997)
• 28 dni później (28 Days Later..., 2002), 28 tygodni później (28 Weeks Later, 2007)
• Pojutrze (The Day After Tomorrow, 2004)
• Świt żywych trupów (Dawn of the Dead, 2004)
• Wojna światów (War of the Worlds, 2005)
• Jestem legendą (I Am Legend, 2007)
• Resident Evil: Zagłada (Resident Evil: Extinction, 2007)
• Doomsday (2008)
• Terminator: Ocalenie (Terminator: Salvation, 2009)
• Droga (The Road, 2009)
• Księga ocalenia (The Book of Eli, 2010)
• This Is the End (2013)
• World War Z (2013)
• Niepamięć (2013)
• Ewolucja planety małp (2014)

Seriale o tematyce postapokaliptycznej

• Planeta Małp (Planet of the Apes, 1974)
• Kapitan Power i żołnierze przyszłości (Captain Power and the Soldiers of the Future, 1987–1988)
• Alana – dziewczyna z przyszłości (The Girl from Tomorrow, 1990)
• Bastion (The Stand, 1994)
• Cień anioła (Dark Angel, 2000–2002)
• Jeremiah (2002–2004)
• Jerycho (Jericho, 2006–2008)
• Three Moons Over Milford (2006)
• Afterworld (2007–2008)
• Ocaleni (Survivors, 2008)
• Dead Set (2008)
• Żywe trupy (The Walking Dead, 2010)
• Wrogie niebo (Falling Skies, 2011)
• Revolution (2012)
• Z Nation (2014)
• The 100 (2014)
• American Horror Story: Apokalipsa (American Horror Story: Apocalypse, 2018)
• Łasuch (2020)

Gry o tematyce postapokaliptycznej

• Seria Fallout (od 1997)
• Deadlands: Piekło na Ziemi (1998)
• Neuroshima (2003)
• Half-Life 2 (2004)
• Left 4 Dead (2008)
• Metro 2033 (2010)
• The Walking Dead (2012)
• Metro: Last Light (2013)
• The Last of Us (2013)
• 7 Days to Die (2013)
• Dying Light (2015)
• Mad Max (2015)
• Far Cry New Dawn (2019)
• Terminator: Resistance (2019)
• The Last of Us Part II (2020)
• Dying Light 2 (2022)

Pisownia

W języku polskim poprawna pisownia przymiotnika to postapokaliptyczny. Będąca kalką z języka angielskiego pisownia post-apokaliptyczny czy post apokaliptyczny jest błędna.