Przejdź do zawartości

Jeremiasz Falck

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jeremiasz Falck
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

ok. 1610
Gdańsk

Data i miejsce śmierci

1677
Gdańsk

Zawód, zajęcie

rytownik

Multimedia w Wikimedia Commons

Jeremiasz Falck (ur. ok. 1610 w Gdańsku, zm. w 1677 tamże[1]) – XVII-wieczny rytownik, uznawany za jednego z czołowych w Europie w XVII w.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Nie ma pewnych informacji o młodości artysty i o tym, u kogo się kształcił w zakresie sztuki grawerskiej[2]. Najstarszym znanym dziełem tego artysty jest nie grawerunek, a malowany obraz z 1629 z jego sygnaturą[3]. W 1639 roku wyjechał do Paryża, gdzie pracował do 1645. Tworzył tam miedzioryty ze scenami mitologicznymi lub alegorycznymi, m.in. przedstawienia czterech pór roku. Powstawały one na zamówienie francuskich wydawców. W 1646 powrócił do do rodzinnego miasta i podjął długoletnią współpracę z tamtejszym wydawcą i księgarzem Georgiem Försterem. W 1649 wyjechał do Sztokholmu, by w roku następnym zostać tam nadwornym rytownikiem królowej szwedzkiej Krystyny, które to stanowisko piastował do jej abdykacji w 1654. Następnie krótko mieszkał w Kopenhadze, Gdańsku i Amsterdamie, aż do osiedlenia się w Hamburgu w 1657, gdzie oprócz prac grawerskich zajął się działalnością wydawniczą[4] i handlem dziełami sztuki[5]. Po paru latach powrócił do Gdańska, gdzie mieszkał do śmierci[6]. Spoczął w kościele św. Piotra i Pawła[7].

J. Falck ożenił się w 1650 r. z Gdańszczanką Anną z d. Mercator. Miał córki Annę Magdalenę i Zuzannę Marię oraz syna Gerharda[8].

Tworzył głównie miedzioryty, ale znane są też, zwłaszcza z wczesnego etapu twórczości ryciny wykonane techniką akwaforty[9]. Wykonał około 500 sztychów (Gosieniecka podaje, że ok. 300[10]), przeważnie portretów[11] dostojników świeckich i kościelnych polskich (m.in. Bogusława Radziwiłła, Hieronima Radziejowskiego, Łukasza Opalińskiego, Andrzeja Leszczyńskiego) oraz szwedzkich i francuskich, a także patrycjuszy i uczonych gdańskich (np. Konstantego Ferbera, Jana Heweliusza). Ponadto kilka portretów władców polskich, szwedzkich, duńskich i francuskich (m.in. Władysława IV, Krystyny, Wazy, Fryderyka III duńskiego, Ludwika XIII)[12] i całopostaciowa rycina znanego francuskiego aktora Guillot-Gorju, powstała jeszcze we wczesnym etapie twórczości, podczas pracy w Paryżu. Falcot był twórcą różnorodnym tematycznie, toteż oprócz portretów stworzył także ryciny przedstawiające anatomię człowieka, dzieła sztuki, zarówno obrazy włoskich malarzy z kolekcji Holendra Gerrita Reynsta (18 sztychów), jak i np. przedstawiające bramy triumfalne postawione w Gdańsku na część Marii Ludwiki, przybywającej do kraju na ślub z Władysławem IV (1646). Ważną dziedziną artystycznej działalności Falcka było grawerowanie ilustracji książkowych, w tym na strony tytułowe dzieł Jana Heweliusza (Selenographia oraz Machinae coelestis) i dla licznych książek wydawanych przez Georga Förstera, takich autorów jak m.in. Jerzy Ossoliński (Orationes), Andrzej Maksymilian Fredro czy Jan Dymitr Solikowski[13]. Falck uważany jest też za jednego z najlepszych w ówczesnej Europie autorów rytowników rycin przedstawiających rośliny[14], chociaż atrybucja wielu z nich jest dyskusyjna[15]. Sobecka w 2015, po przeprowadzeniu badań tego działu twórczości przypisywanej artyście uznała, że jest on pewnym autorem ryciny Feuille d’orfèvrerie z lat 40. XVII w. i cyklu rycin o tematyce botanicznej pt. Novae et exquisitae FLORUM ICONES, wydanego w Hamburgu w 1662 roku (pierwsze wydanie, 12 kart) i w poszerzonej wersji (16 kart, przy czym nowe karty były autorstwa innego grawera) w 1675 w Amsterdamie[16]. Cykl ten był kilkakrotnie kopiowany z drobnymi zmianami przez innych twórców[17], a niektóre z rycin tej serii wykorzystywano w późniejszych wydawnictwach kompilujących florystyczne dzieła różnych twórców[18]. Sobecka wskazała Falcka jako prawdopodobnego autora większości rycin drugiego cyklu botanicznego pt. Verscheyde Nieuwe TULPEN (ok. 1656, 1657)[19]. Pozostałe przypisywane Falckowi w starszej literaturze ryciny flory Sobecka uznała za stworzone przez innych grawerów, choć część z nich wzorowała się na kompozycjach Falcka[20].

Prawie wszystkie znane dzieła Falcka są rytowane nie na podstawie własnych rysunków, a z obrazów lub rycin innych artystów[21]. Jako rytownik uważany był za jednego z czołowych w Europie w swoich czasach i za najlepszego w Rzeczypospolitej[22][23]. Stworzył swój typ rytowanego portretu – w owalu, z tłem w postaci koncentrycznych linii. Szczytowy okres twórczości Falcka zaczął się po opuszczeniu Francji[24] i trwał aż do pobytu w Hamburgu włącznie[25]. W starszej literaturze podaje się, że swe prace przeważnie sygnował dodawanymi do imienia, nazwiska przydomkami "Polonus" i/lub "Gedanensis" (np. „Jeremias Falck Polonus”), jednak analiza napisów na obrazach artystów i katalogu jego dzieł opublikowana w 2017 wykazała, że tego drugiego przydomka nie użył na żadnym swoim dziele, a "Polonus" stosował rzadko[26].

Patron ulicy Falcka Polonusa na gdańskich Stogach oraz tramwaju Pesa Swing 120NaG SWING Gdańskich Autobusów i Tramwajów o numerze bocznym 1028[27].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Gosieniecka A., 1975, s. 187
  2. ↑ Gosieniecka A., 1975, s. 187, 188
  3. ↑ Sobecka A., 2015: Ryciny kwiatowe wiązane z Jeremiasem Falckiem. Studium z zakresu siedemnastowiecznych florilegiów. Porta Aurea, 14, strona 63
  4. ↑ Gosieniecka A., 1975, s. 187, 188
  5. ↑ Sobecka A., 2017: Zwischen Danzig, Stockholm und Hamburg. Jeremias Falck und seine Selbstrepräsentation in den graphischen Inskriptionen. Miasto nad morzem. Miasta portowe nad Bałtykiem od średniowiecza do współczesności, strona 229.[1]
  6. ↑ Gosieniecka A., 1975, s. 188
  7. ↑ Gosieniecka A., 1975, s. 188
  8. ↑ Gosieniecka A., 1975, s. 187, 188
  9. ↑ Sobecka 2015
  10. ↑ Gosieniecka A., 1975, s. 188
  11. ↑ Ilustrowana encyklopedia Trzaski, Everta i Michalskiego
  12. ↑ Gosieniecka A., 1975, s. 188, 189
  13. ↑ Gosieniecka A., 1975, s. 188, 189
  14. ↑ Sobecka 2015, s. 60
  15. ↑ Sobecka 2015
  16. ↑ Sobecka 2015, s. 72-77, 87
  17. ↑ Sobecka 2015, s. 77-81
  18. ↑ Sobecka 2015, s. 85, 86
  19. ↑ Sobecka 2015, s. 69-72, 87, 89
  20. ↑ Sobecka 2015, s. 87, 88
  21. ↑ Gosieniecka A., 1975, s. 188
  22. ↑ Gosieniecka A., 1975, s. 189
  23. ↑ Sobecka 2017, s. 228
  24. ↑ Gosieniecka A., 1975, s. 188
  25. ↑ Sobecka 2017, s. 229
  26. ↑ Sobecka 2017, s. 229
  27. ↑ Jeremiasz Falck. [dostęp 2019-02-14]. (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Gosieniecka A., 1975: Falck, Jeremias. W: Maurin-Białostocka J. i in.: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, tom II. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Polska Akademia Nauk, Instytut Sztuki, str.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jeremiasz_Falck&oldid=74953573”