Konfederacja szczebrzeszyńska

Kościół św. Katarzyny w Szczebrzeszynie

Konfederacja szczebrzeszyńska – zawiązana 23 listopada 1672 z inicjatywy hetmana wielkiego koronnego Jana Sobieskiego przeciwko królowi Michałowi Korybutowi Wiśniowieckiemu, dążącemu do przeprowadzenia reform (m.in. kadencyjności i zakazu łączenia urzędów). Konfederację zawiązano w Szczebrzeszynie i dzięki autorytetowi hetmana Sobieskiego poparło ją wojsko koronne. Króla wsparł hetman litewski Pac i jego wojska.

Konfederację zawiązało wojsko koronne pod egidą marszałka i hetmana wielkiego Jana Sobieskiego oraz jego najbliższych wojskowych i politycznych współpracowników – byli nimi: wojewoda kijowski Andrzej Potocki, chorąży koronny Mikołaj Hieronim Sieniawski, strażnik koronny Stefan Bidziński, kawaler maltański Hieronim Augustyn Lubomirski (określani byli „malkontentami”). Stronnictwo to zwalczało króla i sprzyjające mu stronnictwo „regalistów” co prowadziło do poważnych sporów wewnętrznych w państwie.

Autorytet hetmana Jana Sobieskiego w momencie zawiązania konfederacji był bardzo wysoki z powodu zakończonej w październiku z sukcesem wyprawy na czambuły tatarskie, po której występował jako „obrońca Ojczyzny”, po tym, gdy w lecie po tureckim oblężeniu skapitulowała polska twierdza w Kamieńcu Podolskim i podeszła pod Lwów.

Głównym zamierzeniem konfederacji było wystąpienie przeciwko powołanej miesiąc wcześniej konfederacji gołąbskiej, na której podjęto próbę pozbawienie Sobieskiego buławy hetmańskiej, zreformowania i usprawnienia administracji państwa oraz zapobieżenia detronizacji króla przez stronnictwo Sobieskiego. Oficjalnie konfederacja szczebrzeszyńska wystąpiła w obronie dawnych praw szlacheckich, rządów sejmowo-sejmikowych i praw urzędu hetmańskiego. W grudniu 1672 roku sprzyjające Sobieskiemu wojska koronne udały się na leże zimowe, a faktycznie opanowały większość Korony i zablokowały na Podlasiu wojska litewskie chcące iść na pomoc królowi Wiśniowieckiemu. W dniu 12 marca 1673 pod presją groźby kolejnej wojny z Turcją, spowodowanej brakiem ratyfikacji przez Polskę Traktatu w Buczaczu, nastąpiło pojednanie obydwu stronnictw, jednak faktycznie to stronnictwo Sobieskiego odniosło w tej konfrontacji sukces i postanowienia konfederacji gołąbskiej zreformowania państwa nie zostały zrealizowane.

Bibliografia

• W. Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, wyd. 4 krajowe, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1999, s. 459–460. ISBN 83-211-0730-3.
• Rota przysięgi na generalnym kole 24 novembris 1672 w Szczebrzeszynie wykonanej, [w:] Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, oprac. F. Kluczycki, t. I, cz. 2, Kraków 1880, s. 1128
• Z. Hundert, Między buławą a tronem. Wojsko koronne w walce stronnictwa malkontentów z ugrupowaniem dworskim w latach 1669–1673, Oświęcim 2014, s. 336–339.