Parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Katowicach
.jpg) Kościół parafialny (2012) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Siedziba | |
| Adres |
plac ks. E. Szramka 1 |
| Data powołania |
14 czerwca 1873 |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Archidiecezja | |
| Dekanat | |
| Kościół |
Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Katowicach |
| Proboszcz |
ks. Andrzej Suchoń |
| Wspomnienie liturgiczne |
8 grudnia |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°15′25,2″N 19°01′46,6″E/50,257000 19,029611
| |
| Strona internetowa | |
Parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Katowicach, zwana także parafią Mariacką – rzymskokatolicka parafia należąca do dekanatu Katowice-Śródmieście archidiecezji katowickiej z siedzibą przy placu ks. E. Szramka 1 w Katowicach, na terenie dzielnicy Śródmieście.
Powołana została 14 czerwca 1873 roku, a jej pierwszym proboszczem był ks. Victor Schmidt. W parafii posługiwali m.in.: bł. ks. Emil Szramek, a także późniejsi biskupi: Teodor Kubina, Damian Zimoń, Czesław Domin czy Stefan Cichy. Kościół parafialny znajduje się przy placu ks. E. Szramka, a został on wzniesiony w stylu neogotyckim w latach 1862–1870 według projektu Alexisa Langera.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Plany utworzenia parafii katolickiej na terenie Katowic sięgają połowy XIX wieku, kiedy to następowała industrializacja Górnego Śląska, a wraz z tym szybki wzrost liczby ludności w tym regionie. Jednocześnie zakup dóbr katowickich przez Franza Wincklera przyczynił się do tego, że wieś w szybkim tempie nabrała miejskiego charakteru. Miejscowi katolicy musieli natomiast w tym czasie uczęszczać do drewnianego kościoła w Bogucicach[1].
Katowiccy katolicy już w 1858 roku starali się o przeniesienie z Biskupic drewnianego kościoła, lecz uznali to za niewłaściwe i tymczasowe rozwiązanie problemu, dlatego też postanowili wybudować własną świątynię[2]. Za budową optowali przede wszystkim ci mieszkańcy, dla których bogucicki kościół był położony zbyt daleko. O problemie tym wiedział wrocławski biskup Heinrich Förster, który w liście z 31 maja 1858 roku do ks. Jana Alojzego Ficka z Piekar Śląskich prosił o „jak najrychlejsze wprowadzenie w Katowicach odpowiedniego systemu kościelnego”[3].
Na początku 1859 roku w mieszkaniu Heinricha Knappego, księgowego zarządu dóbr Tiele-Wincklerów, doszło do spotkania księży: Jana Ficka, Ludwika Markiefki z Mysłowic oraz Leopolda Markiefki w Bogucic, którego tematem była secesja od parafii bogucickiej Katowic, Brynowa i Załęża[4][3].
Proces wydzielenia katowickiej parafii nie odbył się bez protestów na sali sądowej, do których doszło 20 grudnia 1859 roku. W trakcie posiedzenia sądu wielu mieszkańców Katowic wystąpiło przeciw secesji, opuszczając salę rozpraw, a przedstawiciele mieszkańców Brynowa i inni uczestnicy wysunęli wniosek o natychmiastowe wybory na stanowiska rzeczników gmin, aby można było szybko przystąpić do budowy kościoła. W ich gronie znaleźli się: Heinrich Knappe, urzędnik policyjny Schwartzer i emeryt Sommer[4]. Na mocy uzyskanych uprawnień mogli oni w 1860 roku utworzyć zarząd budowy kościoła i jeszcze w tym samym roku w Katowicach powstał pierwszy, tymczasowy kościół katolicki, wzniesiony z muru pruskiego w rejonie późniejszego placu Wolności[5]. Uroczyste poświęcenie tymczasowego kościoła odbyło się 11 listopada 1860 roku[6]. Uczęszczało do niego około 3,1 tys. wiernych z Katowic i Brynowa, ale także z Załęża, Załęskiej Hałdy i Katowickiej Hałdy. Nowym kościołem zarządzał urodzony w Tarnowskich Górach ks. Teodor Kremski[7].
Na wiosnę 1861 roku biskup wrocławski Heinrich Förster z okazji podróży do Wiednia zatrzymał się w Raciborzu u ks. Franza Heidego. Na probostwie spotkał się on z ks. Teodorem Kremskim i księgowym Heinrichem Knappem, którzy omówili wspólnie projekt powstania nowej świątyni w Katowicach. Po upływie kilku miesięcy biskup wydał zgodę na budowę nowego kościoła, a wykonanie projektu architektonicznego powierzono Alexisowi Langerowi[7].
8 stycznia 1862 roku powołano kurację a kuratusem został ks. Teodor Kremski, a jeszcze w tym samym roku, 31 sierpnia przy wschodnim wylocie późniejszej ulicy Mariackiej rozpoczęła się budowa kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny[7]. W 1868 roku w związku przedłużającą się chorobą ks. Teodora Kremskiego nowym kuratusem został ks. Victor Schmidt i to w jego udziale było zadanie dokończenie budowy kościoła[8], która trwała łącznie osiem lat. Poświęcenia świątyni dokonał 20 listopada 1870 roku biskup sufragan wrocławski Adrian Włodarski[7]. W tym czasie kuracja liczyła około 6 tys. wiernych[9].
W 1871 roku ks. Victor Schmidt mógł się przeprowadzić do nowo wybudowanego budynku probostwa. Został on rozbudowany w latach 20. XX wieku, kiedy to proboszczem był ks. Teodor Kubina[10].
Parafia Mariacka została powołana 14 czerwca 1873 roku w atmosferze nagonki władz pruskich na osobę biskupa Heinricha Förstera oraz prześladowania Kościoła katolickiego na Śląsku z powodu czterech ustaw majowych (były to represyjne ustawy z maja 1873 roku uchwalone przeciw Kościołowi katolickiemu przez parlament pruski i parlament niemiecki w okresie kulturkampfu[9]) i szerzenie się w mieście ruchu starokatolickiego[7]. Terytorium parafii wydzielono z obszaru kuracji i częściowo z parafii św. Szczepana w Bogucicach[11], a objęła swoim zasięgiem wiernych z ówczesnych Katowic (rejon współczesnego Śródmieścia) oraz gminy Brynów[12]. Proboszczem mianowano ks. Victora Schmidta, który od 7 listopada 1870 roku posługiwał tutaj jako wikariusz, a później jako kuratus[11][13].
W latach 1874–1875 obok kościoła stanął kolejny budynek, tzw. organistówka[10]. W XX wieku przez kilkadziesiąt lat mieścił się tam punkt charytatywny prowadzony przez siostry szarytki[14]. W 1890 roku członkowie Bractwa Różańcowego wyszli z inicjatywą budowy na placu kościelnym kaplicy Ogrójca. Jej poświęcenie nastąpiło 24 czerwca 1894 roku[15].
Na początku XX wieku parafia Mariacka liczyła 22,5 tys. wiernych. By rozładować jej przeludnienie, na początku XX wieku wydzielono z niej obszar nowej kuracji, która objęła także wieś Brynów – z tego obszaru powstała późniejsza parafia śś. ap. Piotra i Pawła[9]. W 1914 roku oddano do użytku tzw. dom związkowy, który miał służyć przede wszystkim jako miejsce spotkań licznych związków, stowarzyszeń czy bractw działających na terenie parafii[15].
W 1922 roku tereny współczesnych Katowic zostały włączone do Polski. W latach międzywojennych problemem wspólnoty parafialnej było to, że wierni byli dwujęzyczni i odbywały się tutaj msze zarówno po polsku, jak i po niemiecku[9]. W 1926 roku, kiedy proboszcz katowickiej parafii ks. Teodor Kubina został mianowany biskupem ordynariuszem diecezji częstochowskiej, nowym proboszczem mianowano ks. Emila Szramka[16]. Był on aktywnym organizatorem życia kulturalnego, oświatowego i kulturalnego na Górnym Śląsku[17], a w czasie posługi w parafii Mariackiej przeprowadził wiele zmian w wystroju kościoła parafialnego i wzbogacił go o liczne dzieła sztuki. W pracy duszpasterskiej starał się łagodzić antagonizmy pomiędzy polskimi a niemieckimi parafianami, a także pomiędzy rodowitymi Ślązakami i wiernymi z innych części Polski. W 1940 roku został on aresztowany przez Gestapo i osadzono go w obozie koncentracyjnym w Dachau, gdzie zmarł 13 stycznia 1942 roku[18].
Na przełomie lat 30. i 40. XX wieku powołano dwie nowe katowickie parafie, co umożliwiło rozładowanie parafii Mariackiej. W 1938 roku w związku z budową katedry Chrystusa Króla utworzono lokalię (późniejsza parafia katedralna Chrystusa Króla), a 15 marca 1940 roku powołano późniejszą parafię Przemienienia Pańskiego[9].
W czasach Polski Ludowej znaczącymi administratorami i proboszczami parafii Mariackiej byli m.in.: ks. Stanisław Maśliński (1945–1969), ks. Czesław Domin (1969–1970) czy ks. Damian Zimoń (1975–1985)[19]. W 1973 roku parafia Mariacka liczyła 17 tys. wiernych, a dwadzieścia lat później 11 tys.[9]
W 1999 roku papież Jan Paweł II beatyfikował ks. Emila Szramka, proboszcza katowickiej parafii w latach 1926–1942[13]. W 2009 roku proboszcz parafii Mariackiej ks. Andrzej Suchoń ustanowił nagrodę imienia bł. ks. Emila Szramka[20]. 12 czerwca 2015 roku nastąpiło uroczyste poświęcenie kaplicy Golgota Ojczyzny, zaadaptowanej w dotychczasowej kaplicy Ogrójca[21].
Proboszczowie
[edytuj | edytuj kod]- ks. Victor Schmidt (1873–1917)[22]
- ks. Teodor Kubina (1917–1925; późniejszy biskup częstochowski)[22]
- ks. Wojciech Szołtysik (administrator 1926)[22]
- bł. ks. prał. kan. Emil Szramek (1926–1942)[22]
- ks. Wilhelm Pniok (substytut 1940–1942; administrator 1942–1945)[22]
- ks. Hubert Szymankiewicz (tymczasowy administrator 1945)[22]
- ks. prał. kan. Stanisław Maśliński (administrator 1945–1957; proboszcz 1957–1969)[22]
- ks. Alfons Chmiel (adiutor 1966-1967)[22]
- ks. Damian Zimoń (adiutor 1967–1969; późniejszy arcybiskup metropolita katowicki)[22]
- ks. Czesław Domin (wikariusz ekonom 1969–1970; późniejszy biskup pomocniczy katowicki, a następnie biskup koszalińsko-kołobrzeski)[22]
- ks. Józef Nowok (1970–1975)[22]
- ks. Stefan Cichy (substytut 1975; późniejszy biskup pomocniczy katowicki, a następnie biskup legnicki)[22]
- ks. Damian Zimoń (1975–1985)[22]
- ks. protonotariusz ap. kan. Eugeniusz Szczotok (1985–2000)[22]
- ks. Andrzej Suchoń (od 2001)[23]
Kościół parafialny i inne obiekty
[edytuj | edytuj kod].jpg)
Kościołem parafialnym jest kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, położony na placu ks. E. Szramka[24]. Został wzniesiony w latach 1862–1870 według projektu Alexisa Langera w stylu neogotyckim. Jest to najstarsza istniejąca świątynia w centrum miasta[25], a zdobi go wewnątrz m.in. cykl obrazów Maryi autorstwa Józefa Unierzyskiego czy witraże projektu Adama Bunscha[13].
Prócz kościoła parafialnego na terenie parafii znajdują się m.in. kaplice szpitalne przy ulicach Francuskiej, W. Reymonta i Warszawskiej, kaplica w Domu Prowincjalnym Sióstr Elżbietanek (ul. Warszawska 52) oraz kaplica Chrystusa Zbawiciela w domu parafialnym[22].
Na obszarze parafii Mariackiej, przy ulicy św. Jana znajduje się replika figury św. Jana z 1816 roku. Stoi ona na niewysokim postumencie i cokole, na którym znajdują się liczne napisy i inskrypcje. Została ona postawiona w 1999 roku[26].
Działalność duszpasterska
[edytuj | edytuj kod]
Parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny położona jest przy placu ks. E. Szramka 1 w Katowicach[25], na terenie dzielnicy Śródmieście[27]. Przynależy ona do dekanatu Katowice-Śródmieście w archidiecezji katowickiej[28]. W 2005 roku parafia liczyła 7 950 wiernych[13].
W tygodniu odprawiane są trzy msze św., w soboty jedna, a w niedziele i święta pięć[28]. Ponadto odprawiane są tutaj także różnego typu nabożeństwa, w tym nowenna do bł. ks. Emila Szramka czy nabożeństwo ku czci Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny[29]. Odpust parafialny odbywa się 8 grudnia[13].
Przy parafii działają liczne grupy parafialne, w tym m.in.: ministranci, Legion Maryi, Świecki Zakon Karmelitów Bosych, chór parafialny czy katowickie koło Katolickiego Stowarzyszenia Kolejarzy Polskich[30]. Parafia Mariacka prowadzi kilka inicjatyw i instytucji charytatywnych, a są to: jadłodajnia, prysznice dla bezdomnych, ochronka oraz z siedzibą przy placu ks. E. Szramka 4 Katolickie Centrum Edukacji Młodzieży „Kana”[13]. Organizuje także festyny charytatywne – coroczną Emiliadę, a z ewangelicką parafią w Katowicach jest współorganizatorem festynu charytatywnego[31].
Na terenie parafii Mariackiej od 1870 roku posługują siostry ze Zgromadzania św. Elżbiety. Zajmują się przede wszystkim pielęgnowaniem chorych, pomocą ubogim czy opieką nad dziećmi. W 1897 roku otwarty został szpital sióstr elżbietanek, który po upaństwowieniu i późniejszym zwróceniu siostrom zakonnym został ponownie otwarty 6 września 1996 roku[32].
Parafia Mariacka nadaje nagrodę im. bł. ks. Emila Szramka. Przyznawana jest ona osobie bądź osobom zasłużonym dla Katowic w dziedzinach bliskich patronowi nagrody, tj. za działalność charytatywną, oświatową, naukową, za osiągnięcia w sztuce, bibliofilstwie czy w rozwoju kultury[20].
Parafia zarządza cmentarzem parafialnym przy ulicy Francuskiej o powierzchni 2,42 ha. Jest to główna nekropolia Katowic, na której pochowanych zostało wielu znaczących katowiczan[23].
Zasięg parafii
[edytuj | edytuj kod]Do parafii przynależą następujące katowickie ulice i place: Bankowa, H. Dąbrowskiego, K. Damrota 2-8, Dworcowa, Dyrekcyjna, Francuska 1-29 i 2-26, Górnicza, św. Jana, Jagiellońska 34-38, S. Kobylińskiego 2-5, al. W. Korfantego 1a, J. Lompy 2-8, F. Lubeckiego, Mariacka, A. Mielęckiego, S. Moniuszki, Myśliwska, św. Pawła, Piastowska, Pocztowa 10 i 12, Podgórna, W. Reymonta 2-8, al. W. Roździeńskiego 86 i 86a, Rynek 6-9 i 11, H. Sienkiewicza 2-10 i 3-11, św. Stanisława, Staromiejska, Starowiejska, ks. J. Szafranka, pl. ks. E. Szramka, Szkolna, Teatralna, Uniwersytecka, Warszawska 1-69 i 8-70, Wojewódzka, Wodna oraz Zacisze[13][23].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tofilska 2020 ↓, s. 11.
- ↑ Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 40.
- ↑ a b Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 41.
- ↑ a b Olszar 2012 ↓, s. 597.
- ↑ Olszar 2012 ↓, s. 598.
- ↑ Tofilska 2020 ↓, s. 12.
- ↑ a b c d e Olszar 2012 ↓, s. 599.
- ↑ Tofilska 2020 ↓, s. 15.
- ↑ a b c d e f Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 43.
- ↑ a b Tofilska 2020 ↓, s. 20.
- ↑ a b Olszar 2012 ↓, s. 600.
- ↑ Tofilska 2020 ↓, s. 13.
- ↑ a b c d e f g Katalog… 2005 ↓, s. 259.
- ↑ Tofilska 2020 ↓, s. 22.
- ↑ a b Tofilska 2020 ↓, s. 23.
- ↑ Tofilska 2020 ↓, s. 26.
- ↑ Tofilska 2020 ↓, s. 27.
- ↑ Tofilska 2020 ↓, s. 28.
- ↑ Tofilska 2020 ↓, s. 29.
- ↑ a b Tofilska 2020 ↓, s. 54.
- ↑ Tofilska 2020 ↓, s. 53.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Katalog… 2005 ↓, s. 260.
- ↑ a b c Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 45.
- ↑ Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 46.
- ↑ a b Katalog… 2005 ↓, s. 258.
- ↑ Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 44.
- ↑ Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. emapa.katowice.eu. [dostęp 2024-06-28]. (pol.).
- ↑ a b Archidiecezja katowicka: Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny - Katowice. archidiecezjakatowicka.pl. [dostęp 2024-06-30]. (pol.).
- ↑ Parafia Niepokalanego Poczęcia NMP: Nabożeństwa. www.mariacki.katowice.pl. [dostęp 2024-06-30]. (pol.).
- ↑ Parafia Niepokalanego Poczęcia NMP: Grupy przyparafialne. www.mariacki.katowice.pl. [dostęp 2024-06-30]. (pol.).
- ↑ Tofilska 2020 ↓, s. 59.
- ↑ Tofilska 2020 ↓, s. 35.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Grzegorz Grzegorek, Piotr Tabaczyński, Parafie i kościoły Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2014, ISBN 978-83-63780-06-7 (pol.).
- Katalog Archidiecezji Katowickiej. Część II Dekanaty i parafie, Katowice: Kuria Metropolitalna w Katowicach, 2005, ISBN 978-83-922482-7-9 (pol.).
- Henryk Olszar, Parafie Kościoła rzymskokatolickiego, [w:] Antoni Barciak, Ewa Chojecka, Sylwester Fertacz (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, s. 588–614, ISBN 978-83-87727-24-6 (pol.).
- Joanna Tofilska, Parafia Mariacka w Katowicach. W 150. rocznicę poświęcenia kościoła, Wydanie I, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2020, ISBN 978-83-64356-41-4 (pol.).