Rudzica (województwo śląskie)
49°51′18″N 18°53′13″E/49,855000 18,886944
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2012) |
2852 |
| Strefa numeracyjna |
33 |
| Kod pocztowy |
43-394[2] |
| Tablice rejestracyjne |
SBI |
| SIMC |
0055142 |
Położenie na mapie gminy Jasienica  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu bielskiego  | |
| 49°51′18″N 18°53′13″E/49,855000 18,886944[1]
| |
| Strona internetowa | |
Rudzica (cz. Rudice, niem. Riegersdorf) – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie bielskim, w gminie Jasienica, na Śląsku Cieszyńskim. Powierzchnia sołectwa wynosi 1147,6 ha (11,47 km²) a liczba ludności 2852[3], co daje gęstość zaludnienia równą 248,5 os./km².
Integralne części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0055159 | Cegielnia | część wsi |
| 0055165 | Dzioły | część wsi |
| 0055171 | Grabówka | część wsi |
| 0055188 | Laryszówka | część wsi |
| 0055194 | Mała Rudzica | część wsi |
| 0055202 | Piekło | część wsi |
| 0055219 | Ponienka | część wsi |
| 0055225 | Stary Dwór | część wsi |
| 0055231 | Zalesie | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci iItem in Rudgeri villa primo silva inciditur[6][7][8]. Zapis ten oznaczał, że właśnie w momencie spisywania dokumentu karczowano las pod założenie wsi, a więc dopiero powstawała na tzw. surowym korzeniu, co wiąże się z przeprowadzaną pod koniec XIII wieku na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową). Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 piastowskiego (polskiego) Księstwa Cieszyńskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).
W sprawozdaniu z poboru świętopietrza z 1335 roku w diecezji wrocławskiej na rzecz Watykanu sporządzonego przez nuncjusza papieskiego Galharda z Cahors wśród 10 parafii archiprezbiteratu w Cieszynie wymieniona jest parafia w miejscowości villa Rudgeri[9], czyli Rudzicy[10]. Miejscowa parafia katolicka powstała więc w okresie lokacyjnym. Została ponownie wymieniona w podobnym spisie sporządzonym przez archidiakona opolskiego Mikołaja Wolffa w 1447 pod nazwą Rudgersdorff[11].
Nazwa Rudgersdorf (wieś Rudgera) wskazuje że wieś była zasiedlona i zamieszkiwana głównie przez osadników niemieckich, jednak w 1452 w dokumencie niemieckojęzycznym wystąpiła niejako polska nazwa Rauditz, przy czym nie było to proste tłumaczenie z niemieckiego. Owa nazwa Rudzica jest topograficzna i nawiązuje do rudej wody w rzece[12][13]. W przeszłości funkcjonowała Rudzica Mała (na Maley Rudiczy, m.in. w dokumencie z 1600 r.) oraz Rudzica Wielka (na Welkj Rudicy, m.in. w dokumencie z 1603 r.)[14]. Z czasem w języku niemieckim utrwaliła się forma Riegersdorf (Groß und Klein Riegersdorf, 1754; Riegersdorf Groß und Klein, pohlnisch: Rudzica, 1804)[14].
Rudzica była pierwotnie wsią szlachecką. Brak dokładnych danych nie pozwala mówić o jej pierwszych właścicielach. Już w dokumencie z 1558 r. występuje niejaki Dudczky (zapewne powinno być Rudczky) z Rudz a na Rudiczy, zaś w 1573 r. notowany jest Ruczky in Riegersdorf[14]. W roku 1608 Rudzica stała się własnością Jerzego Sobka z Kornic. Rozwój gospodarki folwarcznej wiązał się z uciskiem i wyzyskiem chłopów, co doprowadziło m.in. do buntu chłopskiego w 1746 r. Spadkobiercy Jerzego Sobka w 1752 r. sprzedali wieś Jerzemu Skrbeńskiemu. Na przełomie XVIII i XIX w. właścicielem wsi został hrabia Larisch, a po nim hrabia Hawer Łodzia Poniński. Od niego też poszła nazwa rudzickiego folwarku: "Ponienka". W 1802 r. wieś nabyła Komora Cieszyńska i w jej posiadaniu pozostała ona do końca I wojny światowej[15].
Po zniesieniu poddaństwa miejscowość ustanowiła gminę w powiecie sądowym strumieńskim powiatu politycznego Bielsko na Śląsku Austriackim. Według austriackiego spisu ludności z roku 1900 w 168 budynkach w Rudzicy na obszarze 1148 hektarów mieszkało 1213 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 105,7 os./km². z tego 1077 (88,8%) mieszkańców było katolikami, 130 (10,7%) ewangelikami a 6 (0,5%) wyznawcami judaizmu, 1170 (96,5%) było polsko-, 20 (1,6%) niemiecko- a 10 (0,8%) czeskojęzycznymi[16]. Do 1910 roku liczba mieszkańców wzrosła do 1339 osób, z czego 1206 (90,1%) było katolikami, 131 (9,8%) ewangelikami, a 2 żydami, 1307 (97,8%) polsko- a 30 (2,2%) niemieckojęzycznymi[17].
Pod względem politycznym miejscowość była zdominowana przez Związek Śląskich Katolików. W pierwszych powszechnych wyborach do parlamentu wiedeńskiego w latach 1907 i 1911 dwukrotnie wygrał tu Józef Londzin, w 1907 otrzymując 135 z 227, a w 1911 195 z 235 głosów[18]. W mniejszości byli tu zwolennicy Śląskiej Partii Ludowej. W 1911 jej przywódca, Józef Kożdoń, zdobył tu ok. 15%, nieco więcej niż stanowiąca ok. 10% społeczność ewangelicka. Aczkolwiek po zakończeniu I wojny światowej, kiedy doszło do czechosłowacko-polskiego konfliktu granicznego oceniano, że ślązakowcy stanowili nawet 40% mieszkańców wsi[19].
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie bielskim.
Religia
[edytuj | edytuj kod]Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzi Kościół Rzymskokatolicki (parafia Narodzenia św. Jana Chrzciciela).
W Rudzicy znajduje się jedyne w Polsce miejsce kultu św. Wendelina (patrona bydła). Jest nim kapliczka pw. św. Wendelina zbudowana w 1876 roku w tzw. Dolinie św. Wendelina (w przysiółku Piekło). Obok kapliczki znajduje się źródło, woda z niego uważana jest za cudowną – leczącą choroby oczu. Wierni pielgrzymują w to miejsce corocznie 25 kwietnia[20].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe[21]:
- kościół parafialny pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela – zbudowany w stylu późnobarokowo-klasycystycznym w latach 1782–1800. Wieżę dobudowana w roku 1817. Poważniejsze remonty przeszedł w latach 1945–1946, 1998–2001,
- plebania parafii Narodzenia św. Jana Chrzciciela – zbudowana w latach 1788–1799, odbudowana zaś w 1945–1946,
- dwór z 1 poł. XVII w., odbudowany w latach 1946–47 i 1973 r.
-
Kościół Narodzenia św. Jana Chrzciciela -
Plebania parafii Narodzenia św. Jana Chrzciciela -
Dwór
Urodzeni w Rudzicy
[edytuj | edytuj kod]- Józef Kidoń – polski malarz-portrecista.
- Florian Kohut – artysta, malarz, członek Związku Artystów Plastyków.
- Antoni Korzeniowski (1894-1940), oficer armii austro–węgierskiej w okresie I wojny światowej, uczestnik walk z Czechosłowakami w 1919 roku, oficer Wojska Polskiego od 1920 roku, artylerzysta, weteran wojny z bolszewikami, w 1939 roku organizator obrony Siedlec, internowany przez Sowietów w Starobielsku, zamordowany w 1940 roku w Charkowie, podpułkownik.
- Jan Ewangelista Mocko - ksiądz katolicki, w l. 1900-1935 proboszcz parafii Świętych Apostołów Piotra i Pawła, w l. 1923-1935 burmistrz Skoczowa.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 118281
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1099 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Gmina Jasienica: Sołectwo Rudzica. [w:] jasienica.pl [on-line]. [dostęp 2013-11-02].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 296. ISBN 978-83-926929-3-5.
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (online). [w:] www.dokumentyslaska.pl [on-line]. [dostęp 2013-07-22].
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte: Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. Breslau: Josef Max & Comp., 1889.
- ↑ Jan Ptaśnik: Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 366.
- ↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 396. ISBN 978-83-926929-3-5.
- ↑ Registrum denarii sancti Petri in archidiaconatu Opoliensi sub anno domini MCCCCXLVII per dominum Nicolaum Wolff decretorum doctorem, archidiaconum Opoliensem, ex commisione reverendi in Christo patris ac domini Conradi episcopi Wratislaviensis, sedis apostolice collectoris, collecti. „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”. 27, s. 369-372, 1893. Breslau: H. Markgraf. (niem.).
- ↑ Obrazki z dziejów gminy Jasienica. Jerzy Polak. Cieszyn: Muzeum Śląska Cieszyńskiego, 201, s. 6. ISBN 978-83-922005-6-7.
- ↑ Zaplecze osadnicze Bielska. W: Bielsko-Biała. Monografia miasta. Idzi Panic (redakcja). Wyd. drugie. T. I: Bielsko od zarania do wybuchu wojen śląskich. Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej, 2011, s. 218-219. ISBN 978-83-60136-31-7.
- ↑ a b c Robert Mrózek: Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego, Prace Naukowe Uniwersytety Śląskiego w Katowicach, wyd. Uniwersytet Śląski, Katowice 1984, ISSN 0208-6336, ISBN 82-00-00622-2, s. 153-154
- ↑ Franciszek Szpok: O dawnej i współczesnej Rudzicy, w: "Kalendarz Beskidzki 1978", wyd. Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, wyd. Bielsko-Biała 1977, s. 85-88
- ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
- ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
- ↑ Niechaj mówią cyfry!. „Poseł Związku śląskich katolików”. XXXIV, s. 9, 1908. Cieszyn. [dostęp 2018-12-22].
- ↑ Map of the population of the Manufacturing District of Eastern Moravia and Silesia, according to the official results of the census of 1910
- ↑ Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy. Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 169. ISBN 978-83-933109-3-7.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
