Tomasz Burek

Tomasz Burek

Data i miejsce urodzenia	7 marca 1938 Warszawa
Data i miejsce śmierci	1 maja 2017 Pruszków
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
Epoka	krytyka literacka
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda im. Stanisława Piętaka (1972) Nagroda Fundacji im. Kościelskich Nagroda krakowskiego „Życia Literackiego” (1974) Nagroda Polcul Foundation (1988)

Tomasz Łukasz Burek (ur. 7 marca 1938 w Warszawie, zm. 1 maja 2017 w Pruszkowie) – polski krytyk literacki, historyk literatury, eseista.

Życiorys

Syn pisarza i działacza ludowego Wincentego Burka i Zofii z Młodożeńców. W listopadzie 1939 roku przeniósł się wraz z rodzicami do Sandomierza. Tutaj w 1955 roku ukończył I Liceum Ogólnokształcące (Collegium Gostomianum). W latach 1955–1960 odbył studia na Wydziale Dziennikarskim Uniwersytetu Warszawskiego.

Jako krytyk literacki debiutował w 1957 roku recenzją z przedstawienia Don Juana Moliera zatytułowaną Nie ma Moliera. Od 1961 roku systematycznie współpracował z „Twórczością”, a nieregularnie z innymi czasopismami. W 1967 roku został przyjęty do Związku Literatów Polskich (od 1980 roku był członkiem Zarządu Głównego i sekretarzem Komisji Kwalifikacyjnej). W latach 1968–1970 współredagował młodoliteracki periodyk „Orientacja”, w 1972 roku „Nowy Wyraz” (był zastępcą redaktora naczelnego).

W 1970 roku podjął pracę naukową w Instytucie Badań Literackich PAN jako asystent. Opublikował wówczas książki „Zamiast powieści” (1971) i „Dalej aktualne” (1973). W 1980 obronił pracę doktorską „Krytyka literacka w dwudziestoleciu międzywojennym” i został zatrudniony w IBL jako adiunkt.

W 1976 roku podpisał protest przeciw planowanym zmianom w Konstytucji PRL „Memoriał 101”; od tej pory brał udział w działaniach opozycji demokratycznej. Jesienią 1977 roku wykładał na tzw. Uniwersytecie Latającym, a w 1978 roku został członkiem i wykładowca Towarzystwa Kursów Naukowych. W ramach serii Zeszyty Towarzystwa Kursów Naukowych opublikował w drugim obiegu rozprawę „Jaka historia literatury jest nam potrzebna?” (1979). W latach 1977–1981 wchodził w skład redakcji nieocenzurowanego czasopisma „Zapis”. W 1980 roku został członkiem NSZZ Solidarność. Uczestniczył w rozpoczętej 7 maja 1980 roku głodówce w obronie aresztowanego twórcy Niezależnej Oficyny Wydawniczej Mirosława Chojeckiego i drukarza Bogdana Grzesiaka. Współpracował z wychodzącymi poza cenzurą czasopismami: „Nowy Zapis”, „Kultura Niezależna”, „Almanach Humanistyczny” oraz londyńskim „Pulsem”. W 1985 roku został zwolniony z pracy w Instytucie Badań Literackich, ponownie przyjęty w 1989 roku. W 1987 roku opublikował w Londynie zbiór szkiców „Żadnych marzeń”. W 1988 został członkiem polskiego PEN Clubu.

W 1989 roku wszedł do Komitetu Założycielskiego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, był członkiem Zarządu Głównego i przewodniczącym Komisji Kwalifikacyjnej, a w latach 1991–1996 także wiceprezesem SPP. W pierwszym dziesięcioleciu III Rzeczypospolitej współpracował z wieloma czasopismami oraz Radiem Wolna Europa, Radiem Bis i Programem I Telewizji Polskiej. Od 1991 roku systematycznie współpracował z Programem II Polskiego Radia.

Jest współautorem syntezy przygotowanej w Instytucie Badań Literackich PAN „Literatura polska 1918-1975.” Opracował również szereg sylwetek do wydawnictwa „Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku”. Poświęcił większe prace wielu znanym pisarzom polskim i obcym. Jest autorem opracowań „Utworów poetyckich” i „Poezji wybranych” Stanisława Młodożeńca, tomu szkiców literackich Ryszarda Zengla, tekstów krytycznych Andrzeja Kijowskiego, dzieł Stanisława Brzozowskiego, esejów Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, listów Wincentego Burka i Jarosława Iwaszkiewicza

U schyłku PRL należał krótko do konspiracyjnej Polskiej Partii Socjalistycznej (tzw. PPS Jana Józefa Lipskiego). W czerwcu 1992 roku wstąpił na krótko do Porozumienia Centrum. Sympatyzował później z Ruchem Odbudowy Polski.

Jako mieszkaniec Podkowy Leśnej aktywnie uczestniczył w działalności powołanego w 1994 przez społeczność lokalną Stowarzyszenia Ogród Sztuk i Nauk. Współpracował z lokalną prasą periodyczną. Podtrzymując związki z Sandomierzem, przyjął członkostwo Towarzystwa Naukowego Sandomierskiego i publikował w Zeszytach Sandomierskich. Prowadził gościnnie zajęcia z krytyki literackiej w Studium Literacko-Artystycznym na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W 2016 był autorem adaptacji powieści Quo vadis Henryka Sienkiewicza do edycji akcji Narodowe Czytanie.

Został członkiem Warszawskiego Społecznego Komitetu Poparcia Jarosława Kaczyńskiego w przedterminowych wyborach prezydenckich w 2010.

W 2015 był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Poparcia Andrzeja Dudy w wyborach prezydenckich.

Pełnił funkcję przewodniczącego jury ustanowionej w 2017 Nagrody Literackiej im. Marka Nowakowskiego.

Zmarł 1 maja 2017 w Pruszkowie. Został pochowany na cmentarzu w Podkowie Leśnej 10 maja 2017.

Twórczość

• Zamiast powieści (Czytelnik, 1971)
• Dalej aktualne (Czytelnik, 1973)
• Jaka historia literatury jest nam potrzebna? (Niezależna Oficyna Wydawnicza Nowa, 1979)
• Żadnych marzeń (Polonia, 1987, Pokolenie 1989)
• Dzieło niczyje (Wydawnictwo Literackie, 2001)
• Dziennik kwarantanny (Arcana, 2001, 2019)
• Niewybaczalne sentymenty (Iskry, 2011)
• Pamięć głęboka (Więź, 2021)
• Niezależność i powinność. Szkice krytycznoliterackie (Instytut Literatury, 2022)

Nagrody i odznaczenia

• Nagroda im. Stanisława Piętaka (1972)
• Nagroda Fundacji im. Kościelskich (1973)
• Nagroda Życia Literackiego (1974)
• Nagroda Polcul Foundation (1988)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2007)
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2016)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – pośmiertnie (2016, za wybitne zasługi dla rozwoju polskiej kultury, za osiągnięcia w pracy naukowej oraz działalności na rzecz popularyzowania literatury ojczystej)

Bibliografia

• Wydawnictwo Literackie – notka biograficzna
• Fragment wywiadu z Tomaszem Burkiem

Linki zewnętrzne

• Rozmowa z Tomaszem Burkiem w TVP Kultura. [dostęp 2010-04-29].
• Dyskusja z udziałem Tomasza Burka, Jerzego Jarzębskiego, Dariusza Nowackiego, Jerzego Sosnowskiego i Marka Zaleskiego. [dostęp 2010-04-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-16)].
• Maciej Urbanowski: Krytyczny maksymalizm Tomasza Burka. 2008–02–29. [dostęp 2010-04-29].
• Tomasz Burek – publikacje w bibliotece Polona