Jump to content

Indigjenët e Brazilit

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Vendbanime indigjene në Brazil

Indigjenët e Brazilit (Portugalisht: Povos indígenas nuk Brasil) përbëjnë një numër të madh grupesh të ndryshme etnike që banonin vendin para pushtimit Evropian rreth vitit 1500. Ndryshe nga Kristofor Kolombi, i cili mendonte se kishte arritur në Indokinë, portugezët, më i famshmi prej tyre Vasko de Gama, kishin arritur në Indi nëpërmjet Oqeanit Indian.

Fjala Indios ("indianët") u krijua për të përcaktuar njerëzit e Botës së Re fajlë që edhe dhe sot përdoruet në gjuhën portugeze ndërsa për populli aziatik i Indisë, u quajt indianos. Në kohën e zbulimeve evropiane, disa prej popujve indigjenë ishin tradicionalisht kryesisht fiset gjysmë nomade që merreshin me gjueti, peshkim, dhe bujqësi nomade. Pjesa më e madhe e 2.000 tribuve që ekzistonte në shekullin e 16 u shuan si pasojë e zgjidhjes evropiane, dhe shumë u asimiluan në popullatën braziliane.

Popullsia indigjene u vra në masë të madhe nga spanjollët, ra nga disa miliona (periudha para-kolumbiane) në rreth 300,000 indigjenë (sipas vitit 1997), të grupuar në 200 fise. Megjithatë sot, numri mund të jetë shumë më i lartë në qoftë se popullatat urbane indigjene numërohen në të gjitha qytetet braziliane. Një studim gjuhësor [3] numëroi 188 gjuhë indigjene të përhapura në 155.000 folësit total.

Më 18 janar 2007, FUNAI (Fundação Nacional do Índio) raportoi se kishte konfirmuar praninë e 67 fiseve të ndryshme të veçuara në Brazil, nga 40 që ishin në vitin 2005. Pas Guinesë së Re, Brazili është vendi që ka numrin më të madh të popujve indigjenë të veçuar. Indigjenët Brazilianë kanë dhënë kontribut të konsiderueshëm në mjekësi me njohuritë që përdoren sot nga korporatat farmaceutike. Në regjistrimin e fundit në vitin 2006, 519.000 brazilianët e klasifikuar veten si autoktonë, edhe pse miliona braziliane kanë origjinë Amerindiane.[1]

Strehimi

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në shumë fshatra të pjesës perëndimore të Brazilit strehimi është i ndarë për burrat dhe gratë. Gratë me fëmijët jetojnë në shtëpi prej kashte përreth sheshit qëndror, ndërsa burrat jetojnë në një strukturë të veçuar në mes të sheshit. Edhe ata që jetojne në shtëpitë përqark janë të grupuar sipas grupit shqoëror dhe klanit që i përkasin. Deri në fund të shekullit XIX shumë banorë të këtyre fshtrave jetonin në fshtat vetëm gjatë kohës kur ushqimi ishte i bollshëm. Gjatë stinës së thatë, ata mund të ndaheshin në grupe me te vegjël të cilët ecnin më këmbë larg prej fshtit në kërkim të gjahut.

Besimi fetar

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Sistemi religjioz në gjithë zonat malore të Brazilit ishte i drejtuar më së shumti në drejtim të lutjeve dhe kërkesave kushtuar perëndive si Dielli dhe Hëna. Fshatarët luteshin për shi, të korra të mbara dhe sukses ë gjueti. Për shëmbull, fisi Kaingang besonte se shpirti i quajtur “Zot i Kafshëve” ishte i aftë të kotrollonte numrin e kafshëve që gjuheshin dhe mund të merrte hak nëse burrat gjuanin më tepër se sa ishte nevoja[2]. Po ashtu ky fis kishte edhe një ceremoni të veçantë për të vdekurin, që zhvilloj kur prodhimi i misrit arrihej. Një prej qëllimeve ishte që të shpirti i të vdekurittë mos u bënte keq të gjallëve. Në ndryshimnga fiset indiane të Amazonës, në fiset e malësive perëndimore Shamanët ishi më të rrallë.

Grupet etnike

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Portret i një indian Bororo, nga Hercule Firence
Indianët Apiaka, nga Hercule Florence
Indianët Guana, nga Hercule Florence
Indianët Munduruku, nga Hercule Florence
Indianët Caxibi, nga Hercule Florence
Indianët Apiaka, nga Hercule Florence
Grupe të tjera etnike në Brazil
Emri i etnisë Emra të tjerë Popullsia
Apinajé Apinayé, Apinaié 1 262
Aranã - 30 familje
Ashaninka Kampa, Asheninka Brazil : 859
Peru : 51 000
Atikum Atikum-Umã 2 743
Awá Guajá, Wazaizara, Tenetehara, Aiayé, Amanayé, Gwazá 326 në kontakt dhe 30 të izoluara
Aweti Awytyza, Enumaniá, Anumaniá, Auetö 140
Bakairi Kurâ, Bacairi) 950
Baniwa Walimanai, Wakuenai 4 026
Bororo Boe 1 024
Karipuna Caripuna 21
Fulni-ô Kanijó 2 930
Ikpeng Txikão, Tchicão 319
Ingariko Ingaricó Brazil: 674
Guajana : 4 000
Venezuela : 728
Jiripancó - -
Kaibi Caiabi, Kayabi 1 000
Kaimbé Caimbé -
Kalabaça - -
Kalankó - -
Kapon - 4 866
Kalapalo Calapalo 417
Kamayurá Kamayurá, Camaiurá 455
Kambiwá Cambiuá 1 578
Kaninidé - -
Kantaruré Cantaruré 353
Kapinawá Capinauá 422
Karajá Iny 2 500
Karapotó - -
Kariri-Xocó Cariri-Chocó 1 500
Karuazu - -
Kiriri - 1 401
Katukina Tüküná 289
Kaxinawá Huni kuin, Cashinauá, Caxinauá Brazil : 1 400
Pérou : 3 964
Kayapo Caiapó, Mebêngokrê, Gorotire, A’ukre, Kikretum, Mekrãnoti,
Kuben-Kran-Ken, Kokraimoro, Metuktire, Xikrin, Kararaô		 7 096
Korubo - -
Krahô Mehim, Mãkrare, Quenpokrare 2 000
Krenak Borun 150
Kuikuro Kuikuru, Cuicuro 450
Matipu - 119
Maxakalí Monacó bm, Kumanuxú, Tikmuún 802
Mehinako Mehinaku 199
Nahukuá Nafuquá, Nahukuá 105
Ofaié Opaié, Ofaié-Xavante 62
Palikur Paricuria, Paricores, Palincur(s), Parikurene, Parinkur-Iéne, Païkwené Brazil : 918
Guajana : 470
Pankará - 1 025
Pankarará Pancararé 1 500
Pankararu - 5 880
Pankaru Pankararu-Salambaia 87
Parentintins - 250
Patamona - -
Paiaku Jenipapo-Kanindé 220
Pipipã - -
Pitaguari Pitagoarí, Pitaguar, Pitavari, Pitiguari 871
Suyá Suyá Orientaux, Kĩsêdjê 334
Tapirapé Tapi’irape 501
Tapeba Tapebano, Perna-de-pau 2 491
Tapuio Tapuia-Xavante, Tapuia 235
Tremebé - 5 000
Truká - 1 333
Trumai Ho kod ke + de 120
Tumbalalá - 180 familje
Tupinamba - -
Tupiniquim - 1 386
Waiãpi Guaiapi, Wajãpi, Wayampi, Oyampi, Wayãpy Brazil : 525
Guajana : 412
Wapixana Uapixana, Wapishana, Vapidiana, Wapisiana) Brazil : 6 500
Guajana : 4 000
Wassu - 1 447
Wauja Waurá, Vaurá, Aurá, Uaurá 333
Xerente A'uwe, Awen, Akwe, Akwen 1 814
Xokó Xocó, Chocó 250
Xukuru Xucuru 6 363
Yawalapiti Iaualapiti 208
Yawanawá - 450
Yudjá Juruna, Juruhuna, Yuruna, Juruûna, Geruna, Yudya 278
Zuruahã Zuruahá, Suruwaha, Sorowaha 144

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Brazil :: Ethnic groups - Britannica Online Encyclopedia
  2. ^ Encarta Student 2009, artikulli Native Americans of Middle and South America seksioni I E10

Lidhje të jashtme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Grua Kapirapé duke ngjyer trupin.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Indigjenët_e_Brazilit&oldid=2689196"