Muhammed

Muhämmäd ibn Abdulla ibn Abdul Muttalib (arap. مُحَمَّد إِبنْ عَبْدُ اللَّه‎‎) iň soňky pygamber. 570-nji (käbir maglumatlarda 571) ýylda Arabystan ýarymadasynyñ Mekke şäherinde eneden bolýar.

Muhammed pygamber
Muhämmäd pygamber ﷺ adynyň Yslam hat sungaty bilen ýazylyşy
Doğum	Muhämmäd ibn Abdulla 570/571
Ölüm	Şablon:Aradan çykan senesi (62–63 ýaşlarynda) Medine, Hijaz, Saud Arabystan (bu günki Saud Arabystan)
Din	Isläm (yslam)

Aýallary

Ummul mukminin (arap. أم ٱلْمُؤْمِنِين‎‎‎ — mukminleriň eneleri).

1. Hadijä bint Huweýlid — 595–619
2. Säwdä bint Zäm'ä — 619–632
3. Aişä bint Äbi Bekr — 623–632
4. Häfsä bint Umar — 625–632
5. Zeýneb bint Huzeýmä (Ummul mesäkin) — 625–626
6. Umm Sälämä — 625–632
7. Zeýneb bint Jähş — 627–632
8. Juweýriýä bint äl-Häris — 628–632
9. Umm Häbibä — 628–632
10. Sofiýýä bint Huýäýý — 629–632
11. Mäýmunä bint äl-Häris — 629–632
12. Raýhänä bint Zeýd — 627–631
13. Märiýä äl-Kybtiýýä — 628–632

Pygamberimiziň ömri

Pygamberimiziň doglan wagtynda dünýä

Beýik Allatagala özüniň buýruklaryny we gadagan eden zatlaryny adamlara beýan etmek, düşündirmek, bu dünýäde we ahyretde bagtyýarlyga gowuşmaklygyň ýoluny görkezmek üçin ilkinji pygamber Adam Atadan (a.s.) başlap, ençeme pygamberleri iberipdir.

Muňa garamazdan, ynsanlar wagtyň geçmegi bilen, pygamberleriň görkezen ýolundan aýrylypdyr, Allanyň biribarlyk ynanjy unudylypdyr, hak we adalat ýatdan çykarylypdyr, jahyllyk, zulum we ahlaksyzlyk has giň gerim bilen ýaýrap başlapdyr, dünýäni garaňkylyk gaplap alypdyr.

Munuň netijesinde güýçlüler ejizlere ganym bolupdyrlar, hak-hukuklarynyň köpüsinden mahrum galdyrylan zenanalar adaty bir haryt mysaly alnyp satylypdyr. Ýüreklerden şypagat we merhemet diýilýän zat ýom-ýok boljak derejede aýrylypdyr welin, Arap ýarymadasynda gyz çagalaryň diriligine ýere gömülmegine çenli baryp ýetipdir, ýürekleri awadýan bu ýagdaýy togtadan, öňüne geçen adam tapylmandyr.

Dünýäniň beýleki ýerlerinde-de ýagdaý öwerlik bolmandyr. Tanymal türk şahyry Mehmet Akyf özüniň bir şygrynda dünýäniň şol wagtky ýagdaýyny şeýle beýan edipdirdir: “Syrtlanlary geçipdi adam ýyrtyjylykda, Dişsizmi bir adam, ony doganlary iýerdi.”

Ynsanlary düşen bu elhenç ýagdaýyndan halas etjek, olara bu dünýäde rahatlygyň we bagtyýarlygyň, ahyretde ebedi bagtlylygyň aýdyň ýoluny görkezjek bolan ahyrky pygamberiň gelmegine gaty uly mätäçlik çekilýärdi.

Pygamberimiziň doglan güni (Milady 571)

Pygamberimiz hezreti Muhammeddir ﷺ. Kakasynyň ady Abdylla, ejesiniň ady bolsa Eminedir. Hem kakasy hem-de ejesi tarapyndan arassa we abraýly bolan bir maşgala degişlidir. Asly gelip çykyşy hezreti Ybraýymyň nesline uzanýandyr (Ybrayym (Halilulla) pygamberin 20nji nesli)

Pygamberimiz hezreti Muhammed ﷺ 571-nji ýylyň aprel aýynyň 20-nji gününe deň gelen “Rebiul-ewwel” aýynyň (Dörttirkeşikleriň birinji aýynyň) 12-nji güni, duşenbe gününiň gijesinde daň ýeri agaran çagynda Mekgede dünýä inýär.

Onuň doglan sabasy dünýäniň ýüzi tutuşlygyna nur bilen doldy. Kakasy Abdylla onuň doglan gününden iki aý öň ýogalandygy sebäpli, ýeke-täki perzendini gözi bilen görüp bilmedi. Hezreti Emine şeýle nur topy ýaly çagany dünýä inderen wagtynda atasy Abdylmuttalyp uly zyýapat berip, söýgili agtygyna Muhammed diýen ady dakdy.

· “Ata-babalarynda öň beýle at ýokdy, bu ady goýmaklygyňyzyň maksady näme?”- diýip soranlara:

· “Çakym çak bolsa, asmanda Hak, ýer ýüzünde-de halk ony öwjekdir”-diýip jogap berdi.

Pygamberimiziň doglan gijesi dünýäde adatdan daşary birnäçe wakalaryň emele gelendigi barada gürrüň edilýär. Şol gije Eýranda hökümdar köşgüniň (Kisra) on dört sany sütüni ýykylypdyr, Sawa diýlen köl gurapdyr, müň ýyldan ýanýan we otparazlaryň çokunýan otlary öz-özünden sönüpdir. Bu wakalar geljekde Eýran solatanatynyň ýykyljakdygynyň, Wizantiýa imperatorlygynyň çökjekdiginiň we otparazlaryň aradan aýryljakdygynyň alamatyna şaýatlyk edýän nyşanasydyr. Hakykatdanam şeýle hem bolandyr.

Pygamberimiziň çagalygy

Mekgede tanymal adamlaryň şeýle bir adaty, däp-dessury bardy. Täze doglan çagalary Mekge töwereginde ýaşaýan tire-taýpalardaky süýt emdirýän ýörite enelere seretdirerdiler. Sebäbi, Mekgäniň howasy gaty petişdi hem-de örän yssydy. Bu ýagdaý bolsa çagalar üçin amatly bolmaýardy.

Pygamberimizi hezreti Emine üç gün, Süweýbe ene-de iki gün emdirdi. Ondan soňra hezreti Muhammed ﷺ Sad ogullary (Beni Sad) diýen taýpadan bolan Halyma atly süýt emdirýän enekä tabşyrylýar. Halyma ony öz çagasyndan hem eziz görerdi, ösen ýelden-uzdan hem gorap saklardy. Halymanyň kiçi gyzy we hezreti Muhammediň süýtdeş dogany bolan Şeýma-da ony gaty gowy görerdi, hemişe bile oýnardylar. Halyma bu çaga gaty oňat seredýärdi, oňa iň kiçijik görnüşde-de zyýan gelmezligi üçin gaýrat edip ony asla gözden salmaýardy. Bir gün pursatyny tapyp, Muhammed süýtdeş dogany bilen bilelikde öýle wagty öýden çykyp guzularyň ýanyna gidipdirler. Halyma bu ýagdaýa gaty gynanypdyr we çagalar öýe gaýdyp gelenlerinde, gyzy Şeýma: “Näme üçin günüň jokrama yssysynda öýden daşaryk çykdyňyz?” diýipdir. Şonda Şeýma şeýle diýipdir: “Biz hiç hili yssyny duýmadyk, doganymyň (Muhammediň) depesinde bir topbak bulut aýlanýardy. Ol nirä gitse, bulut hem onuň bilen bilelikde hereket edip, şol tarapa gidýärdi, nirede dursa, buludam durýardy, biz öýe çenli şeýdip geldik.”

Ynha, beýik Allatagala ony günüň jokrama yssysyndan şeýdip gorapdyr. Bu ýetim çaga şol maşgala ugur, haýyr getiripdir. Halymanyň adamsy bir gün şeýle diýipdi:

“Halyma, bu çaganyň aýagy bize düşümli boldy. Ol biziň öýümize aýak basan gününden başlap, mallarymyzyň süýdi, süýdümiziňem ýagy köpeldi. Öýümize bereket geldi. Elimiz uzady. Men bu çagada bir üýtgeşikligiň bardygyny syzýaryn.”

Hezreti Muhammed ﷺ bu maşgalada bäş ýaşyna çenli galýar, soňra Mekgä öz maşgalasynyň ýanyna äkidilýär.

Hezreti Muhammediň ﷺ ejesi Eminäniň Medinede dogan-garyndaşlary bardy. Hem şolary görmek, hem-de ogluna kakasynyň mazaryny zyýarat etdirmek maksady bilen, Emine öz ogly bilen bilelikde Medinä gitdi. Medinede bir aýlap boldular. Pygamberimiziň kakasy Abdyllanyň mazaryna zyýarat etdiler. Hezreti Emine çagasy we ýanyndaky hyzmatçysy Ümmü Eýmen bilen birlikde Mekgä gaýtmak üçin ýola çykdylar. Agşam düşüp gelýärkä, Ebwa obasyna geldiler. Şol ýerde Emine hassalandy, başujunda oturdan ogluny mähir bilen ogşady, hasrat duýgusy bilen bagryna basyp başyny sypalady. Öljegini we oglundan aýra galjagyny öňünden duýan ene onuň ýüzüne garap şeýle diýdi:

“Her bir täze zat köneljekdir we bar bolan her bir zat ýok boljakdyr. Menem ölerin. Ýöne gam çekmen. Çünki sap nurdan bolan bir posalak ýaly ogul dogurdym. Dünýä uly we peýdaly bir barlyk galdyrýaryn.”

Bu sözlerinden soňra Emine gözlerini baky ýumdy. Şol wagt hezreti Muhammed ﷺ alty ýaşyndady. Ümmü Eýmen çagany alyp Mekgä gaýdyp geldi.

Ene-atadan ýetim galan hezreti Muhammedi atasy Abdylmuttalyp öz ýanyna aldy. Pygamberimiz iki ýyllap onuň ýanynda galdy. Abdylmuttalybyň ölümi golaýlan çagynda, öz agtygyny pygamberimiziň doganoglan agasy Ebu Talyba tabşyryp,(HZ Alynyñ kakasy) oňa gaty oňat seretmegi wesýet etdi. Pygamberimiz şol wagt sekiz ýaşyna ýetipdi. Ebu Talyp we onuň maşgalasy Patma eje çaga gaty oňat seretdiler. Ony edil öz çagalary ýaly söýdüler.

Pygamberimiziň ýaşlygy

Hezreti Muhammed ﷺ pygamberliginden öňem gaty ýokary derejede dogry we ynamdarlyk mertebä eýedi. Bu aýratynlygy sebäpli, hal kyň arasynda oňa “Muhammedül-Emin” ýagny “ynamdar Muhammed” diýilýärdi. Her kimiň söýgüsini we hormatyny gazanmagy başarypdy. Hezreti Muhammed her dürli ýaramazlyklaryň ýüze çykan we ýaýran hem-de ahlak gymmatlyklarynyň ýok bolup ugran jemgyýetde ýaramaz lyklardan uzak, içi-daşy sap arassa ahlak nusgasy bolup ösüp-ulalýardy, üýtgeşik bir ýaşaýşy bilen jemgyýetde täze bir ýyldyz ýylpyldaýardy. Beýik Allatagala oňa iň oňat nusgadaky terbiýäni nesip etdi, has ýagşy ahlak we edep bilen bezeg nuruny çaýdy. Sebäbi, adamzadyň halas bolmagy üçin ony pygamber hökmünde mertebeli wezipä mynasyp görüpdi.

Käbir ýerleri silden ýykylan Käbäni mekgeliler gaýtadan dikeltmäge başladylar. Diwarlar dikeldilip nobat “Hajarül-Ewsed” diýlen keramatly daşy Käbäniň diwarlaryndaky ornunda goýmaga ýetipdi. Her bir tire-taýpa bu abraýy gazanmak üçin adatça biri-biri bilen ýaryşýardylar. Şol sebäpli olaryň arasynda düşünişmezlik ýüze çykyp başlapdy, dawa ulalypdy, ahyr çözgüt görnüşinde ýaraglaryna ýapyşanlar bolupdy. Iň soňunda hakykatdanam ynamdar we dürs bolandygyny hemmeleriň kabul eden adamy hezreti Muhammediň berjek kararyna razy boldular.

Hezreti Muhammed “Hajarül-Ewsedi” bir keteniň üstünde goýdy. Şol keteniň uçlaryndan ähli tire-taýpanyň ýolbaşlaryna tutdurdy. Hemmesi birleşip, agzybirlik bilen ýokary galdyrdylar. Hezreti Muhammed daşy mübärek elleri bilen diwardaky ornunda oturtdy. Onuň eden bu ylalaşdyryjylygy, ugurtapyjylygy hemmeleri hoşal etdi. Şeýlelik bilen düşünişmezlik aradan aýryldy. Bu wakanyň bolup geçen wagtynda hezreti Muhammed otuz bäş ýaşynda eken.

Hezreti Hatyja bilen öýlenmegi

Pygamberimiz Kuraýyş taýpasynyň asylly we barly zenanalaryndan Hatyja bilen öýlendi. Hezreti Muhammed şol wagt ýaňy ýigrimi bäş ýaşyndady. Hatyja bolsa kyrk ýaşyna gadam basypdy. Bilelikde bagtyýar bir maşgala ojagyny gurdular.

Pygamberlik (M. 610)

Hezreti Muhammed ﷺ milady hasabynyň 610-njy ýylynyň Oraza aýynyň bir duşenbe güni gije Hira dagyndaky gowakda bütin barlygy bilen Allatagalanyň ýoluny tutup, ybadat bilen özüni oňa bagyşlapdy. Şol wagt Jebraýyl (a.s.) gelip, mukaddes Kuranyň “Alak” süresiniň başynda ýerleşen aýatlary getirdi we Alla tarapyn pygamber edilip bellenilendigini habar berdi.

Bu aýatlaryň manysy şeýledir: “Ýaradan Rabbynyň ady bilen oka. Ol ynsany alakdan ýaratdy.

Oka, Rabbyň tükeniksiz keramatyň eýesidir. Galam bilen ýazmagy öwreden oldur.

Ynsana bilmediginem ol öwretdi.”

Şeýdip, Hezreti Muhammede ﷺ birinji wahyý gelipdir, Kuranyň aýatlary inmäge başlapdyr.

Ol özüne berlen bu ýokary wezipäniň agraslygy bilen öýüne gaýdyp gelipdir. Hiç hili maddy güýje eýe däl eken. Haýsydyr bir kömekçisi-de bolmandyr. Bu abraýly, ýöne gaty agyr wezipäni bir başyna nädip başarjakdy. Dünýäni bolsa gödeklik we ahlaksyzlyk gaplap alypdy.

Öýüne gelende Hira dagynda pygamber edilip bellenilendigini we Kuranyň inmäge başlandygyny maşgalasy hezreti Hatyja aýdyp beripdir. Pygamberimize mynasyp bir ýanýoldaşdygyny her bir hereketi bilen subut eden hezreti Hatyja oňa duýgudaşlyk bildirip, teselli edipdir we şeýle diýipdir:

“Buşluk habary bolsun-da, herne, päliňden üýtgeme! Ömrümi gudratly elinde tutan Allatagaladan ant içýärin:

Sen bu ymmatyň pygamberi baljaksyň. Çünki sen, Garyndaşlyk hak-hukuklaryna boýun bolarsyň, Kynçylyklara döz gelersiň, Myhmanlary hormatlarsyń, Apata uçranlara kömek edersiň, Şeýle bolan guluny Allatagala ýalňyz taşlamaz.”

Ilkinji musulmanlar

Jebraýyl (a.s.) ikinji sapar geleninde, pygamberimize “Hany tur, adamlara habar ber!” manysyndaky aýaty getirdi, pygamberimiz ýerinden turdy. Onuň ýerinde turandygyny gören hezreti Hatyjanyň:

“Näme üçin, uklap dynç almadyň?” diýen soragyna pygamberimiz: “Eý Hatyja, mundan beýläk meniň üçin uky we dynç alyş wagty gutaraýdy öýdýän”- diýip, yslam dini adamlara habar berme wezipesiniň başlandygyny beýan etdi we “Eý, Hatyja, kimi çagyraýyn, meni kim tassyklap oňlar”-diýdi. Şol hezreti Hatyja:

· “Men tassyklaryn, eý Allanyň resuly! Öňi bilen sen dini maňa dü şündir!” diýdi. Pygamberimiz onuň bu sözlerinden hoşal boldy we yslam dinini öňi bilen oňa düşündirip berdi.

Pygamberimize ilkinji ynanan we onuň bilen birinji gezek namaz okan adam hormatly yslam zenanasy hezreti Hatyjadyr. Bu asylzada we abraýly zenana pygamberimizi mukaddeslik ynanjy dawasynda asla ýeke goýmandy, kyn we agyr günlerini derdini bile çekişip, teselli beripdi hem-de ýakyn hemaýatçysy bolupdy. Pygamberimiz Nur (Hira) dagyndaka, ýanyna Jebraýyl (a.s.) gelipdir we şeýle diýipdir:

“Eý, Allanyň resuly, ynha bu Hatyjadyr. Saňa tarap gelýär, ýanynda-da bir gap bar, onuň içinde-de nahar.

Hatyja seniň ýanyňa gelende, oňa Rabbyňdan we menden salam aýt we özüni-de jennetde beriljek dürden bina edilen köşgi bilen buşla…”(Buhary, Fedail, 20.)

Hezreti Hatyjadan soňra çagalardan hezreti Aly, gul wagtyndaka azatlyga çykan Zeýd b. Harise we hezreti Ebu Bekir iman edip, musulman boldular.

Hormatly pygamberimiz yslama çagyryşy üç ýyl çemesi gizlin görnüşde beýan edininden soňra şu manydaky aýatlaryň inmegi we gelip gowuşmagy bilen halky açyk görnüşde yslam dinine çagyryş etme döwri başlady:

“Sen iň ýakyn dogan-garyndaşlaryňa aýt, möminlerden saňa tabyn bolanlara rahmet we hemaýat ganatlaryňy ger. Eger saňa duşman bolup, garşy çyksalar, olara “Men siziň eden zatlaryňyzdan tutuşlykda uzakdadyryn”- diý.”(Şuara süresi, 214-216.)

“Häzir sen nähili görnüşde buýruk alan bolsaň, ony açyk görnüşde habar ber. Müşriklerden ýüz öwür.”(Hijr süresi, 94.)

Şondan soň pygamberimiz turuwbaşdan öz garyndaşlaryndan başlap, tutuş Mekge halkyny yslam dinine çagyryp başlady. Bu maksat bilen Safa depesine çykyp, bütin mekgelilere ýüzlenip:

· “Eý Kureýş halky!” diýip sesledi.

Sesini eşidenleriň bary şol tarapa eňdiler we töweregini gurşap aldylar. Pygamberimiz olara:

· “Size şu depäniň aňyrsyndan duşamynyň goşuny gelýär diýip habar bersem, siz maňa ynanarsyňyzmy?” -diýip sorady.

Şol ýerde bolanlaryň hemmesi bilelikde:

“Hawa, ynanarys, seniň ýalan sözlän ýeriňi görmedik”-diýdiler. Pygamberimiz olara şeýle diýdi:

“Şeýle bolsa, onda men size öňümizde güýçli we gazaply azap gününiň bardygyny, Allatagala ynanmaýanlaryň we oňa gulluk etmeýänleriň uly azaba uçrajakdyklaryny, ejir baryny çekjekdiklerini habar berýärin. Ant içýärin, şuňa ynanyň, Alladan başga ybadata laýyk taňry ýokdur. Mende size we bütin ynsanlara Allanyň iberen pygamberidirin.

· Eý Kureýş halky! Siz edil uka giden ýaly öljeksiňiz. Siz ukudan oýanan ýaly direljeksiňiz. Gabyrdan turup, Allanyň huzuryna barýançaňyz, hökmany suratda dünýädäki ähli eden işleriňiz üçin soraga çekiljeksiňiz. Ýagşylyklaryňyzyň öwezini aljaksyňyz, ýaramazlyklaryňyz üçinem jezasyny görjeksiňiz. Ýagşylygyňyzyň öwezi ebedi bolan jennetdir, jeza-da jähenneme girmekdir.” Gynansak-da, diňleýjileriň arasynda bolan yslam duşmany Ebu Leheb pygamberimiziň göwnüne degjek gödek sözleri sözledi we şol ýerde bolanlar dargadylar.

Ýöne pygamberimiz umytsyzlyga düşmedi, iň kyn şertlerde-de yslam dinini habar bermegi dowam etdirdi. Müşrikleriň (şärikçiler) ähli päsgelçiliklerine garamazdan, yslamyň nury ýürekleri aýdyňlatdy, musulmanlaryň sany günsaýyn köpelip başlady.

Hezreti Hamzanyň musulman bolmagy

Pygamberimiz ﷺ yslamy ýaýratmaga synanyşan wagtynda köp sanly kynçylyklar bilen gabatlaşdy. Muňa garamazdan, wezipesini dowam etdirýärdi, musulmanlaryň sanyda gün-günden has artýardy.

Pygamberligine alty ýyl bolupdy. Bir gün Safa depesinde otyrka, şol ýerden geçip barýan Ebu Jehil pygamberimize gaty erbet sögüpdir. Onuň bu edepsizligine pygamberimiz sesini hem çykarmandyr, jogabam bermändir. Bu gynançly ýagdaýy gören bir zenana bolup geçen wakany pygamberimiziň doganoglany Hamza aýdyp beripdir. Hamza heniz musulman bolmandy. Ýöne doganynyň ogluna edilen bu gödek herekede gaty gahary gelipdir. Derrew kureýş müşrikleriniň (şärikçiler) ýygnanýan ýerine gidip, Ebu Jehile ýüzlenip:

“Meniň doganymyň ogluna sögüp, onuň göwnüne degen senmiň?”- diýipdirde, elindäki ýaýy bilen onuň kellesine urupdyr.

Ondan soňra hezreti Hamza musulmanlygy kabul edip, pygamberimiziň ýanyndan ýer aldy.

Hezreti Omaryň musulman bolmagy

Şol döwrüň Mekge halky butlara çokunýardylar. Hezreti Hamzanyň musulman bolmagy we musulmanlaryň gün-günden güýçlenmegi butlara çokunýanlaryň aladasyny artdyrdy. Bu ýagdaýa çäre tapmak üçin “Darun-Nedwe” diýlen ýerde ýygnandylar. Ýagdaýy gözden geçirenlerinden soňra, Ebu Jehiliň teklibi boýunça hezreti Muhammedi öldürmeklige karar aldylar. Şeýle gorkunç karary berjaý etmek üçin aralaryndan iň batyrgaý bolan Omary saýladylar. Şol wagt 33 ýaşynda bolan Omar gylyjyny guşandy we hezreti Muhammedi öldürmek üçin ýola düşdi.

Musulmanlar Erkamyň öýünde ýygnanyşypdylar. Pygamberimizem şol ýerde eken. Omar ýolda Nuaýma duşdy. Nuaým “Eý, Omar, ugur haýyrly? Nirä ugradyň?”-diýip sorady. Şonda Omar:

“Milleti biri-birine küşgüren, bozgak Muhammediň soňuna sogan ekmäge barýan!”-diýip jogap berdi. Nuaým Omara:

“Öz-ä gaty kyn işe baş goşupsyň”- diýdi. Onda Omar:

“Näme senem Muhammediň tarapdarymyň?” diýip, onuň üstüne herrelmäge başlady. Nuaým:

“Eý, Omar, sen meniň bilen işiň bolmasyn, oňarýan bolsaň, bar öz maşgalaňa seret, giýewiň Seýit bilen uýaň Patma musulman boldular” diýen badyna Omar:

“Onda, ilki olaryň işini göreýin”-diýip, ýoluny üýtgetdi-de, uýasynyň gapysyny kakdy. Şol wagt uýasy bilen giýewi pygamberimize täzelikde inen “Ta-ha” süresiniň birinji aýatyny okaýardylar. Omaryň ýaragly gelendigini görüp, gaty gorkdular we Kuranyň sahypalaryny derrew gizlediler.

Omar içerik girip, olardan näme okaýandygyny sorady. Olar-da “üýtgeşik zat ýok” diýdiler, Omar gazap atyna münüp, gygyrmaga başlady. “Diýmek, eşidenlerim dogry eken” diýip, giýewisiniň ýakasyndan tutup, aýlap ýere urdy we ýençmäge başlady. Adamsyny halas etmek üçin gaýrat edýän uýasy Patmanyň ýüzüne-de bir şarpyk çaldy. Biçäre aýal agzy-burnundan gan gelip, ýere ýazyldy. Patma imanyň beren güýjüne daýanyp, Omara şu sözleri aýtdy:

“Alladan gork. Bir biçäre zenana edenleriňe seret. Men adamym bilen musulman boldum. Kellämizi keseňsem, biz ondan dönmeris.

Omar: “Okan zadyňyzy maňa getirip beriň”-diýdi. Uýasy gizlän aýatlary çykaryp berdi. Omar üns berip okamaga başlady, okadygyça ýüregi ýumşady. Mukaddes Kuranyň ajaýyp äheňi, manysyndaky agraslyk, okalyşyndaky labyzlylyk Omaryň ýüregini bendi etdi. Indi Omaryň ýüregi yslama açykdy. Hezreti pygamberiň ýanyna gitdi. Öňünde dyza çökdi we “kelime-ýi şehadaty” aýdyp, musulman boldy. Şol ýerdäkiler muňa gaty begendiler. Hemmesi birlikde “kelime-ýi şehadaty” aýtdylar.

Omaryň yslama girmegi bilen musulmanlyk hasda güýçlendi. Omar: “Ýaranlarymyz näçe adam?”-diýip sorady.

“Sen bilen kyrk adam bolduk”-diýip jogap berdiler.

Omaryň haýyşy boýunça pygamberimiziň yzyna düşüp, hemmesi Käbä gitdiler, baryp şol ýerde we açyk görnüşde köpçülik bolup namaz okadylar. Müşrikler bu ýagdaýa geň galdylar. Pygamberi öldürmäge giden Omary musulmanlaryň ýanynda gören müşrikler muňa haýran galdylar.

Pygamberi öldürmek üçin ýola çykan Omaryň rehimsiz we daşdan gaty ýüregini uýasynyň öýünde okan Kuranyň aýatlary ýumşadypdyr, garaňky göwnüni bolsa nur bilen doldurypdyr, pygambere bolan duşmanlyk duýgularyny çepbesine çöwrüp, dostluga öwrüpdir.

Musulmanlara edilen zulumlar

Müşrikler (Allatagala şärik goşanlar) köplenç hossarsyz musulmanlara azar berip, ezýet çekdirdiler, olary musulmanlykdan döndermek üçin her hili ýaramazlyklar edýärdiler, gaty gynaýardylar.

Musulman bolandygy üçin gaty gynalyp azar berlenleriň biri-de hezreti Bilal-i Hebeşidir. Ol yslamyň iň ganym duşmanlarynyň biri bolan Ümeýýe b.Halefiň guludy. Ümeýýe biçäre we goragsyz bolan Bilaly gyzgyn çägäniň üstünde ýatyryp, göwsüne agyr daşlary üýşürip goýardy-da oňa:

“Musulmanlykdan dönmeseň, seni şeýdip öldürerin”-diýerdi. Ýöne yslam ynanjy onuň ýüreginiň töründe orun alan we imanyň lezzetini aňryýany bilen duýan hakyky musulman oňa: “Alla birdir, ol Biribardyr” diýip jogap bererdi. Bilalyň yslamdan dönmejegine gözi ýeten zalym Ümeýýe Bilalyň boýnuna bir ýüp dakyp, ony Mekgäniň o çetinden bu çetine süýredipdi. Muňa-da döz gelen Bilal ýene “Alla birdir, ol Biribardyr” diýip jogap bermegini dowam etdirýärdi.

Ahyrsoňy hezreti Ebu Bekir Bilaly satyn alyp azatlyga çykarypdy we Bilal şol zalymyň elinden halas bolupdy. Onuň örän labyzly we gulaga ýakymly sesi bardy, şonuň üçin hezreti Bilal soňralary pygamberimiziň azançysy bolupdyr.

Azap bary görkezilenleriň biri-de Ammar b. Ýasyrdyr. Müşrikler Ammary-da çägä ýatyryp, özünden gidýänçä ýenjerdiler. Ammaryň kakasy Ýasyr bilen ejesi Sümeýýe-de gynap horluk çekdirilipdi. Yslamyň iň uly we ganym duşmany Ebu Jehil Sümeýýä topulyp, ganyny sarkdyryp ýere ýazypdy we soňra-da naýza bilen naçary galmaz-gopmaz edip öldüripdi.

Ammaryň kakasy Ýasyr hem gynalyp öldürilipdi.

Habbab b. Eredi hem gyzyl köz bolan kömrüň üstünde arkan ýatyrypdylar, üstüne-de bir adamy çykarypdylar. Biçäre gyzgyn kömrüň üstünde iki tarapa urunýardy. Şonda oňa Muhammedi inkär et diýýärdiler. Ol bolsa:

“Näme etseňizem ony asla inkär edip bilmerin, kyýamat gününde hem onuň bilen bile boljakdyryn” –diýip jogap gaýtarypdyr.

Hezreti Hamza bilen hezreti Omaryň musulman bolmagy yslamyň gün-günden ýaýrap, müşrikleri has gorkuzdy. Şonuň üçin olar özaralarynda ýörite ýygnak geçirip, şol ýygnakda-da şeýle görnüşli gatnaşygy kesme we närazylyk karara geldiler:

“Mundan beýläk musulmanlar bilen we olara hemaýat edenler bilen hem-de Muhammediň garyndaşy bolan Haşymogullary bilen bütin gatnaşyklar kesiljekdir, olar bilen hiç kim duşuşmaly däldir, olar bilen söwda-satlyk işleri düýbünden togtadyljakdyr, olar bilen guda- çylyk hem ediljek däldir.”

Bu karary müşriklerden bolan Mansur b. Irkime ýazdy we bilelikde gidip, Käbäniň diwaryndan asdylar.

Gatnaşygy kesme hakyndaky karar üç ýyllap dowam etdi. Ençeme wagtlap musulman gaty köp kynçylyk çekdiler. Müşrikler musulmanlaryň köpçülikleýin ýaşaýan ýerlerine azyk önümlerini girizmezlik üçin ellerinde baryny edip olary aç goýmaklyga çalyşdylar. Musulmanlar yslam dini ugrunda her hili kynçylyga, açlyga, suwsuzlyga döz geldiler. Agajyň ýapraklaryny iýip ýaşamaga hem mejbur boldular. Açlykdan ýaňa perýat edýän çagalaryň agyr ýagdaýy bolsa ýürekleri daglaýardy.

Bu wagşylarça hereketlerinde-de müşrikler garaşýan netijelerini alyp bilmediler, yslamyň ýaýramagyna pägselçilik döretmäge güýçleri ýetmedi. Şol wagtlarda bir güýe Käbäniň diwaryna asylan ýazgynyň “Alla” diýlen ýazgydan başga ýerlerini iýipdir. Soňra şol karary ýazan Mansuryň eli gurapdyr we ysmaz bolupdyr. Şol wagtlar “Besmele” ýerine “Bismikellahümme” sözi ulanylýardy.

Ahyrynda müşriklerden birnäçe adam ynsap edip, şol ýazgylary ýyrtdylar. Şeýlelik bilen, gatnaşygy kesme karary aradan aýryldy we uly kynçylykdan halas boldular. Musulmanlar edilen gatnaşygy kesme pygamberigiň ýedinji ýylyndan başlap tä onunjy ýylyna çenli dowam edipdi.

Mekgeden Medinä göç etmegi (M. 622)

Yslamyň taryhynda pygamberimiziň Mekgeden Medinä göç etmegine “Hijret” diýilýär.

Müşrikleriň yzygiderli döredýän kynçykylarynyň we zulumlarynyň öňi-ardy kesilmeýändigi sebäpli, pygamberimiz musulmanlaryň Mekgeden Medinä göç etmekligine rugsat berdi. Musulmanlar topar görnüşinde Medinä göç etmäge başladylar. Din ugrunda doglan, önüp-ösen ýerlerini, mal-müklerini taşladylar. Medinede ýanýan umyt aýdyňlygyna tarap eňdiler.

Mekgede pygamberimiz bilen birlikde hezreti Ebu Bekir, hezreti Aly we birnäçe musulmandan başga hiç kim galmandy. Pygamberimiz ähli kynçylyklara döz gelip, öz wezipesini berjaý edipdi. Pygamberliginiň 13 ýyllygy Mekgede dolupdy.

Müşrikler pygamberimize we musulman bolanlara köp ezýet çekdirdiler. Yslam dinini kökünden ýok etmek üçin “Darun-Nedwe” diýlen ýerde gizlin görnüşde ýygnandylar. Ebu Jehiliň teklibi boýunça pygamberimizi öldürmek hakynda karar aldylar. Bu aýylganç karary ýerine salmak üçin her bir taýpadan ýaş ýigitleri saýlap aldylar. Saýlama ýigitleriň bary ýaraglydy, olar pygamberimiziň öýüniň daşyny gurşap aldylar we onuň daşary çykmagyna garaşýardylar.

Müşrikleriň alan bu gizlin karary Allatagala tarapyn Jebraýylyň araçylygy bilen pygamberimize habar berildi we göç etmegine rugsat edildi. Pygamberimiz öz ýatýan düşegine hezreti Alyny ýatyryp, öýüni gurşan müşrikleriň arasyndan çykdy. Allatagala öz pygamberini gorady. Eli ýaragly müşrikler ony görmediler.

Ýol taýýarlyklary tamamlanandan soňra pygamberimiz we hezreti Ebu Bekir gije Mekgä 1,5 sagat aralygy bolan Sewr dagyna gitdiler we şol ýerde bir gowakda gizlendiler. Daň atanda pygamberimiziň öýden çykyp gidendigine göz ýetirdiler. Şonuň üçin müşrikler her ýeri gözlemäge başladylar. Kim Muhammedi tapyp getirse, oňa ýüz düýe sowgat beriljekdigini hem yglan etdiler.

Pygamberimiziň gözlegine çykanlar ýoldaky yzlary yzarlap, onuň saklanýan gowagynyň agzyna çenli baryp ýetdiler. Alla tarapyn şol gowagyň agzyny bir möý özüniň kerebi bilen mäkäm sarapdy. Gowagyň içine girip barlamakçy boldular. Şonda olaryň arasyndan biri “Goýsaňyzlaň-aý, munuň içine adam giren bolsa, bu kerep beýdip durmazdy, ahyry” diýeni üçin, goýbolsun edip, yzlaryna gaýtdylar.

Müşrikler gowagyň öňünde gelende, hezreti Ebu Bekir alada galyp: “Üstümiz basdyraýdyk öýdýän, bizi görjekler, eý Resulalla”- diýdi. Şonda hormatly pygamberimiz:

“Gynanma, Alla bardyr, biz ol bilen bilelikdediris”-diýdi.

Gowagyň agzyna möýüň kerep örmegi, şol ýerde ösen bir agajyň şahalaryna gögerçinleriň höwürtge ýasamagy we oňa ýumurtga taşlamagy bularyň bary geň-taň täsinliklerdir. Beýik Allatagala özüniň söýgili pygamberini şol geň-taň täsinlikler bilen gorap saklapdy, gowagyň hut agzyna gelen duşmanlary göze görünmeýän gizlin bir güýç yzyna serpikdiripdi.

Pygamberimiz we hezreti Ebu Bekir gowakda üç günläp bolanyndan soňra, Medinä gitmek üçin ýola çykdylar. Olary yzarlaýan Süraka diýen bir pälwan ýigit olaryň yzlaryny tapdy. Ol ähli güýç-gaýraty bilen atyny haýdadyp, olaryň yzyndan kowdy. Olara ýakynlaşan badyna atynyň aýagy taýyp, özi hem atdan agyp düşdi. Gaýtadan bar güýjüni jemläp, atyna atlandy. Ýöne bu gezek atynyň aýaklary guma batdy, şol ýerden gozganyp bilmedi. Gizlin we täsin bir güýç onuň atyny yzyna tesdirýärdi. Süraka bu ýagdaýdan gaty gorkdy. Edenine pyşman boldy, yzarlanyna ökündi. Pygamberimizden ötünç sorap, yzyna gaýtdy.Yzyndan gelýänlere bolsa “Men bu ýerleri barladym, bu ýerde hiç kim ýok”-diýip, olary hem yzyna öwürdi. Süraka soňra musulman bolupdyr.

Ebu Jehil Sürakanyň şeýle edendigini soňra eşidip, ony gaty ýazgarypdyr. Şonda Süraka Ebu Jehile şeýle diýipdir: “Atymyň aýaklarynyň ýere nähili çümendigini görsediň, dessine sen hem Muhammediň pygamberdigine iman ederdiň.”

Hormatly pygamberimiz bir hepdeläp dowam eden taryhy saparyny tamamlap, ahyry hepdäniň duşenbe güni Medinäniň ýakynlarynda ýerleş ýän Kuba obasyna baryp ýetdi. Ony bu ýerde uly hormat we şatlykly dabara bilen garşyladylar.

Pygamberimiz bu ýerde on gündenem köp boldy. Kuba metjidini gurdurdy. Metjidiň gurluşygyna gatnaşyp, mübärek elleri bilen daş daşady, edil bir işçi ýaly işledi. Yslamyň taryhynda ilkinji gurlan metjit şol Kuba metjididir. Pygamberimizden üç gün soňra Mekgeden çykyp gaýdan hezre ti Aly hem bu ýere, pygamberimiziň ýanyna gelip ýetdi.

Pygamberimiziň Medinede garşylanyşy

Ýanyndaky musulmanlar bilen bilelikde hormatly pygamberimiz hepdäniň juma (anna) güni Kubadan Medinä hereket etdi. Salymogullarynyň ýaşaýan ýurduna gelen wagtlarynda öýle bolupdy. Pygamberimiz şol ýerde juma namazynyň parz bolandygyny köpçülige habar berdi we şol ýerde ilkinji gezek juma namazyny okadylar. Pygamberimiziň okadan ilkinji juma namazy şudur. Birinji gezek juma namazynyň hutbasyny-da şu ýerde okapdyr. Pygamberimiz ilkinji juma namazynyň hutbasynda Allatagala hamd we sena edeninden soňra şeýle diýipdir:

“Eý adamlar! Saglygyňyzda ahyret üçin taýýarlyk görüň. Şuny hakykat biliň, hemmäňiz öljeksiňiz we süriňizi çopansyz galdyrjaksyňyz. Soňra jenaby Hak ondan sorajak, özem şeýle bir soramak sorajak… Onuň dilmajy ýok, gönüden-göni özi sorajak we şeýle diýjekdir: “Saňa meniň pygamberim baryp, habar bermedimi? Men saňa mal berdim, saňa nygmat eçildim, seni bagyşladym, goldadym, sen özüň üçin näme taýýarladyň?

Ol adam-da sagyna-soluna seretjekdir, görse, hiç zady ýok, öňüne garajak, jähennemden başga zat görünmejek. Şeýle bolýan bolsa onda her kim özüni ýarym hurma bilen bolsa-da ataşdan halas edip biljek bolsa, onda derrew şol haýyrly işi etsin. Eger ony tapyp bilmese, onda hoş söz bilen özüni halas etsin. Çünki, bir ýagşylyga on essesinden ýedi ýüz essesine çenli sogap beriljekdir. Allanyň salamy, rehneti we bereketleri sizden kem bolmasyn.”

Pygamberimiz namazdan soňra Medinä tarap ýoluny dowam etdirdi. Medineliler edil baýramçylyk begenji bilen mähriban we abraýly myhmanyny garşylamak üçin ýoluň iki tarapyna düzülipdiler. Pygamberimiz geçende, “Baş üstüne, geliň, eý Resulla!” diýýärdiler, körpeler bolsa “Allanyň ilçisi geldi!” diýip gygyryp ylgaşýardylar. Öýleriniň üstüne çykan zenanalar-da “Hoş geldiňiz!” diýýärdiler. Pygamberimiz öýleriň öňünden geçen wagty ähli öý eýeleri “Baş üstüne, geliň, eý Resulla!” diýýärdiler we düýesiniň burunlyk ýüpünden tutup, ony özüniň abraýly myhmany etmek isleýärdiler.

Pygamberimiz hiç kimi gynandyrmak islemeýärdi we şonuň üçin şeýle diýýärdi: “Düýäni öz erkine goýberiň, onuň nirä gitjekdigi oňa buýruk berlendir. Ol şol buýruk berlen ýere gitjekdir.”

Ýoluna dowam eden düýe boş ýerde çökdi. Ýöne köp eglenmän ýene ýerinden turdy. Esli salym ýöräninden soňra, ýene çökdi we gaýdyp turmady. Hormatly pygamberimiz:

“Enşalla, gonalgamyz bu ýeridir” diýip, düýesinden düşdi. Bu ýere iň ýakyn öý bolsa Halyt b. Zeýdiň, ýagny Ebu Eýýup Ensaryň öýüdi. Hezreti Pygamber onuň myhmany boldy. Ebu Eýýup Ensaryň öýi iki gatlydy. Ol pygamberimizi üst gatynda myhman almak isledi. Ýöne hormatly pygamberimiz özüne görme-görşe geljek adamlaryň öý eýesini rahatsyz etmezligi üçin aşaky gatda galmagy gowy gördi. Hormatly pygamberimiz “Mesjid-i Şerifiň” ýanynda özleri üçin otaglar salnana deňiç ýedi aýlap şol öýde ýaşady.

Hormatly pygamberimizi öýünde myhman alma abraýyna eýe bolan Ebu Eýýup Ensary hezretleri 675-nji ýylda Ystambuly gaban yslam goşunyna gatnaşypdyr we gala diňlerinden daşarda şehit bolupdyr. Pygamberi öýünde myhman eden we halkymyz tarapyndan “Eýýup Soltan” diýlip ýatlanylýan pygamberiň dosty Ystambul şäheriniň “Eýýup” etrabyndaky kümmetindedir.

Medine halky pygamberimizi Ebu Eýýup Ensaryň öýünde akyn-akyn bolup görme-görşe geldiler. Şol wagt ýahudy alymlaryndan Abylla b. Selam geldi. Pygamberimiziň mübärek ýüzüni görenden soňra, “Bu ýüz asla ýalançy ýüzi däldir” diýip, musulmanlygy kabul etdi.

Hormatly pygamberimiz düýesiniň birinji gezek çöken ýerindäki meýdançany eýelerinden satyn aldy we şol ýerde bir metjit saldyrdy. Medinede “Mesjid-i Nebi” diýilýän we musulmanlar tarapyndan zyýarat edilen metjit hormatly pygamberimiziň saldyran metjididir.

Bu metjit gurlanda pygamberimiz edil bir işçi ýaly işläpdir, arkasy bilen kerpiç daşapdyr. Metjidiň düýbi daşdan, diwarlary bolsa kerpiçden bolupdyr. Metjidiň gurluşygy gutaranyndan soňra oňa ýanaşyk birnäçe oda gurlupdyr we hormatly pygamberimiz myhman bolan öýünden şol ýere göçüp barypdyr. Metjidiň birinji görnüşi şeýle ýönekeý we kaşaňja eken.

Pygamberimiziň azançysy diýen hormatly ada eýe bolan hezreti Bilal Hebeşiň labyzly sesi bilen Medinäniň giňişliginde ýaňlanan azany eşiden musulmanlar bu çakylygyň çykan tarapyna eňýär, iki jahan serweri hezreti pygamberiň yzynda jemagat bolup namaz okamagyň şatlygyny we bagtyýarlygyny özaralarynda paýlaşýardylar.

Metjitde öňler münber ýokdy. Hormatly pygamberimiz bir hurma agajynyň töňňesine ýaplanyp, jemagata ýüzlenerdi. Ondan soňra üç basgançakly münber ýasaldy we pygamberimiz hutbalaryny şol münbere çykyp aýdardy. Şol wagt geň-taň görüljek bir täsinlik ýüze çykdy. Hormatly pygamberimiz her juma güni hutbasyny şol münberden aýtmaga başlandygy üçin öňki hurma agajynyň töňňesinden köşeginden aýrylan düýäniň bozlaýan sesine meňzeş ses gelmäge başlapdyr. Şonda pygamberimiz baryp şol töňňäni gujaklap, sypalapdyr welin onuň sesi kesilipdir. Bu wakadan soňra pygamberimiz: “Eger men ony gujaklamadyk bolsamdym, ol kyýamat gününe çenli mydama bozlar durardy”( Ibn-i Maje, j.I, 454) diýipdir.

Ensar we muhajyr doganlygy

Mekgeden göç edip, Medinä gelen musulmanlara “muhajyr”, Medinäniň oturymly, ýerli halkyna-da, göç edenlere kömek berendikleri sebäpli “ensar” diýilýärdi.

Mal-mülklerini taşlap gelen muhajyrlara medineliler her hili kömeklerini berdiler. Olary gujak açyp garşylap, öz bagyrlaryna basdylar, öýleriniň töründen ýer berdiler, çöreklerini olar bilen deň paýlaşdylar.

Dünýäniň taryhynda biri-birini şeýle jany-teni bilen söýen, biri-birine şeýle ysnyşykly we ylalaşykly gatnaşyk eden başga köpçülik görkezilip bilinmez. Bütin dünýä nusga bolan bu waka yslam doganlygynyň iň ajaýyp nusgasydyr.

Pygamberimiz muhajyrlardan her birini ensarlardan biri bilen dogan okaşdyrdy. Bu doganlyk ganybir doganlygyndan-da has güýçlüdi.

Yslam dininiň taryhynda atlary hemişe hormat bilen tutulýan ensar we muhajyrlar dinimizde oňat hyzmat edip, uly goşant goşdular.

Yslamyň çalt depgin bilen ýaýramagy

Pygamberimiz we musulmanlar müşrikleriň çekip-çydalmajak zulumlarynyň we horluklarynyň öňünde önüp-ösen ýeri Mekgeden Medinä göç edenlerinden soňra-da müşrikler öz duşmançylykly hereketlerinden el çekmediler. Yslamyň nuruny söndürmek üçin goşunlar taýýarladylar we musulmanlaryň üstüne hüjüm etdiler. Bu howply ýagdaýyň öňünde özlerini goramak üçin söweşmekden başga çäreleri bolmaýan musulmanlar bu hüjümlere garşy gahrymanlarça garşylyk berdiler, özlerinde ençe esse güýçli bolan duşman güýçlerini Allatagalanyň kömegi bilen ýeňlişe sezewar etdiler. Şeýlelikde, duşmanlar betpäl niýetlerine ýetip bilmediler. Musulmanlaryň sany gün-günden köpeldi we yslamyň nury çalt depgin bilen ýaýramagyny dowam etdirdi.

Öňler yslama garşy çykan we musulmanlygy kabul etmezlik üçin aýak direýänler wagtyň geçmegi bilen hakykata göz ýetirmäge başladylar. Mekge basylyp alnyp, Käbe butlardan arassalanandan soňra yslamyň nury gaty çalt ýaýrady. Ynsanlar ýeke-täk we köpçülikleýin görnüşde yslamyň aýdyňlygyna gelip goşulýardylar. Bu maksat bilen Arabystanyň çar tarapyndan gelen toparlar pygamberimizi zyýarat edip, musulmanlygy kabul edendiklerini habar berdiler.

Yslam çakylyknamalary

Hezreti Muhammed ﷺ bütin adamzada pygamber hökmünde iberilipdi. Ol ilki ýakynyndaky daş-töweregini we öz ýaşaýan jemgyýetini ysalam dinine girmeklige çagyrdy. Ondan soňra-da yslam dinini tutuş dünýä habar berme wezipesine başlady. Şeýle maksat bilen Wizantiýa imperatorlygyna, Eýran, Müsür, Hebeşistan (Efiopiýa), Amman we Bahreýin döwletleriniň ýolbaşçylaryna ilçileri iberdi. Yslam dinine girmek üçin ýazan çagyryşnamasyny ýollady.

Pygamberimiz kümüşden bir möhür ýasadypdy, onuň ýüzüne-de “Muhammedür-Resulüllah” diýen sözlemi ýazdyrypdy. Namalaryň aşagyna bu möhüri basardy.

Hebeşistan döwletiniň hökümdary pygamberimiziň çagyryşnamasyny alan badyna musulmanlygy kabul etdi.

Wizantiýa imperatorlygyna iberilen çagyryşnamada şeýle diýilýärdi:

“Bismillahirrahmanrahim. Allanyň guly we resuly Muhammedden rumlaryň ulusy Gerakla, hidaýet ýoluna uýanlara salam bolsun!

Salamdan soňra men seni yslama çagyrýaryn. Musulman bol, salamata gowuşarsyň. Alla-da saňa onuň öwezini iki esse berer, eger kabul etmeseň, onda halkyň borjy seniň boýnuňdadyr.

Eý kitaba ynananlar! Biz bilen siz özaramyzda umumy ylalaşdyryjy bir söze geleliň; Diňe Allatagala gulluk edeliň. Oňa hiç bir zady şärik goşmalyň. Allany unudyp, bir bölegiňiz beýleki bir bölegiňizi hudaý diýip uýmasyn. Eger ýüz öwürse, şaýat boluň, olara biz musulman diýiň.”

Wizantiýa imperatory Gerakl pygamberimiziň iberen ilçisine:

“Men bu pygamberiň ýüze çykjagyny bilýärdim, ýöne Arabystandan çykjagyna garaşmaýardym.” diýdi. Soňra sözüni şeýle dowam etdirdi:

“Eger onuň bilen duşuşyp biljekdigime gözüm ýetsedi, onda her hili kynçylyklara döz gelerdim, ýanynda bolsa, onuň aýaklaryny ýuwardym, hyzmatyny ederdim.”

Imperator musulmanlygy kabul etmedi, ýöne pygamberiň ilçisini oňat garşy aldy we oňa sowgat-serpaý berip, yzyna ugratdy.

Eýran hökümdaryna iberilen çagyryşnama şeýledi:

“Bismillahirrahmanrahim. Allanyň guly we resuly Muhammedden parslaryň ulusy Kisra, hidaýet ýoluna uýanlara, Allatagala we onuň pygamberine iman edenlere, Alladan başga hiç bir taňrynyň bolmadygyna we Muhammediň onuň pygamberidigine güwä geçip, şaýatlyk edenlere salam bolsun!

Eý, Kisra! Men seni yslama çagyrýaryn. Men bütin adamzat nesline iberilen bir hak pygamberidirin. Ýaşaýan adamlaryň baryna (Allanyň azaby bilen) habar berýärin. Musulman bol, salamata gowuşarsyň. Eger kabul etmeseň, onda halkyň borjy seniň boýnuňdadyr.”

Eýranyň hökümdary Hysrow Perwiz pygamberimiziň çagyryşnamasyna bolmajasyny bolup gaharlandy. Olaryň adatlaryna görä, hökümdarlara iberilen namalar olaryň ady bilen başlardy.

Pygamberimiziň iberen namasy bolsa Allanyň ady bilen başlanýardy, pygamberimiziň ady-da hökümdaryň adyndan öň gelýärdi. Ynha, hökümdaryň gazap atyna atlanmagynyň sebäbi-de şonuň üçindi. “Meniň gulum eýsem maňa şeýle görnüşde ýüzlenýärmi?” diýip, pygamberimiziň iberen namasyny ýyrtyp taşlapdy. Ýöne ol öz adyny-da ýyrtyp taşlandygyny bilmeýärdi. Hökümdaryň bu gödek hereketleri pygamberimize habar berenlerinde, ol “özlerem bölek-bölek bolsunlar-da hernä!” diýipdir. Köp wagt geçmezden Hysrow Perwiz öz ogly Şyrweýh tarapyndan garny ýarylyp öldürilýär. Eýran soltanaty hezreti Omaryň halife döwründe ýykylýar.

Başga bir tarapdan bu nama gaharlanan hökümdar öz golastynda bolan Ýemen häkimi Bazena bir hat ýazyp “Hijaz etrabynda pygamber bolandygyny aýdýan adamy maňa ýolla!” diýip buýruk beripdi. Häkim-de pygamberimize “Derrew Eýran hökümdarynyň ýanyna bargyn” diýip hat ýazypdy we ony bermek üçin iki sany gullukçysy Medinä iberipdi. Gullukçylar Medinä gelip, pygamberimiziň huzuryna bardylar we öz ellerindäki haty oňa gowşurdylar we “derrew hökümdaryň ýanyna barmasaň, ol seni ýok eder”-diýdiler. Pygamberimiz “ertir jogap bererin” diýip, olary ugratdy.

Munuň yzysüre Allatagala tarapyndan “Eýran hökümdary şol gije öz ogly tarapyndan öldürilendigi” barada habar gelip gowuşdy.

Pygamberimiz haty getiren gullukçylary çagyryp, bolup geçen wakanyň ýagdaýyny bolşy aýdyp, olara: “Yslam dini ýakyn wagtda Eýran ülkesine eýe boljakdyr. Häkim Bazena aýdyň, goý, ol iman etsin!” diýip anyk jogap berdi.

Gullukçylar Ýemene baryp, ýagdaýy bolşy-bolşy ýaly gürrüň berdiler, hökümdaryň öldürilendigi baradaky habary alan häkim we onuň ýanyndakylar musulmanlygy kabul etdiler.

Mekgäniň ele geçirilişi (M. 630)

Pygamberimiz ﷺ 630-njy ýylda Mekgäni ele geçirmeli diýen karary aldy we 10.000 adamdan ybarat bolan yslam goşuny bilen dört sapdan Mekgä girdi. Hormatly pygamberimiz Mekgäniň gan dökülmezden alynmagyny isleýärdi. Şonuň üçin esgerlerine şeýle diýdi: “Hiç hili gan dökmäň, asla ýaragly çaknyşyk etmäň.”

Aýdyşy ýaly hem boldy. Mekge gan dökülmezden ele geçirildi. Py- gamberimiz “Harem-i Şerife” gidip, Käbäni butlardan arassalatdy we şol ýerde ýygnanan adamlaryň öňünde ähmiýetli bolan hutba okady. Pygamberimiz şol hutbasynda:

Allanyň birligini, biribarlygyny, ähli adamlaryň deň derejede bolandygyny, geçmişdäki gan dawalarynyň aradan aýrylandygyny düşündireninden soňra şeýle nusgadaky aýaty okady:

“Eý, adamlar! Biz sizi erkek we aýal jynsyndan ýaratdyk. Tanyşarsyňyz diýip sizi milletlere, tire-taýpalara böldük. Allatagalanyň hu zurynda siziň iň abraýlyňyz ondan has köp derejede çekineniňizdir. Allanyň biljekdigine, eşitjekdigine asla şübhe bolup bilmez.”(Hujurat süresi, 13.)

Bu sözleri diňleýän mekgeliler owwal pygamberimizi öldürmäge synanyşdylar, ilkinji musulmanlara döz gelinmejek derejede ezýet etdiler, yslamyň nuryny söndürmek üçin ellerinden gelenini edýär diler. Häzir bolsa boýny bükük, özleri hakynda beriljek karara sabyrsyzlyk bilen garaşýardylar.

Pygamberimiz ﷺ olardan şeýle diýip sorady: “Eý kureýş halky! Özüňiz hakynda näme etjekdigim barada oýlanýasyňyzmy?”

- Sen asylly we abraýly bir dogansyň!-diýdiler. Pygamberimiz ﷺ bu ýerde bir ägirtligini görkezdi: “Bu gün size gynamak ýok, siziň hemmäňiz azatsyňyz!”-diýdi we hemmesiniň günäsini bagyşlady.

Mekgäni ele geçiren beýik pygamberimiz özüniň deňsiz-taýsyz mer hemeti we geçirimliligi bilen şol ýere ýygnanan adamlaryň hem göwünlerini ele geçirdi. Adamzat nesline iň ajaýyp adamkärçilik we iň oňat ahlak sapagyny berdi. Mekgäniň ele geçirilen güni öýle azanyny hezreti Bilal-i Hebeşi Käbäniň tamynyň üstüne çykyp okady. Namaz okalyp bolandan soňra pygamberimiz Safa depesine çykdy. Täze musulman bolanlar hem şol ýere ýygnandylar. Ilki erkekler, onuň yz ýany bilenem zenanalar wada berdiler (pygamberimiziň işini oňlaýandygy barada ant içdiler).

Hoşlaşyk hajy (M. 632)

Mekge ele geçirilenden soňra, yslam dini çalt depgin bilen ýaýrady. Biribarlyk ynanjy tüýs ýürekden kabul edildi. Erkinligi we halas bolmaklygy yslamdan gözleýän adamlar topar-topar bolup musulmanlygy kabul etmäge başladylar. 23 ýyllyk abraýly göreşiň nerijesini gören pygamberimiz ﷺ göç hasaby senesiniň onunjy ýylynda ýüz müňdenem köp mu sulman bilen birlikde haja gitdi.

Pygamberimiz ﷺ Arafatda takmynan 124 müň musulmana ýüzlenip, meşhur hutbasyny okady. Şol hutba “weda hutbasy” (hoşlaşyk ýüzlenmesi) diýilýär. Bu ýüzlenmeden soňra şeýle manydaky aýat ýüze çykdy:

“Bu gün siziň diniňizi kemala getirdim. Siziň nygmatyňyzy tamam görnüşde üpjün etdim, jogapkärçiligiňizi anyk belli etdim. Size din hökünde-de yslamy saýlap seçdim.”(Maide süresi, 3.)

Hormatly pygamberimiz ahyrete saparynyň ýakyn gelendigini we mundan soňra haj edip bilmejekdine göz ýetirendigi üçin şol ýerde musulmanlar bilen hoşlaşdy. Şol sebäpli pygamberimiziň bu hajylygyna “weda hajy” (hoşlaşyk hajy) diýlipdir.

Pygamberimiz hajylyk wezipesini berjaý edip gutaranyndan soňra öz ýanyndaky musulmanlar bilen bilelikde Medinä gaýtdy.

Hoşlaşyk ýüzlenmesinde deňlik düşünjeleri beýan edilip, hakyky manysynda eşretliligiň we bagtly durmuşyň düýbi tutulypdyr. Şol wagtlar sesi uzak aralyklara ýetirjek tehniki gurallaryň bolmandygy üçin pygamberimiziň her aýdan sözüni beýleki adamyň belent sesli aýtmagy bilen tutuş märekä şol wagtyň özünde ýetirilipdir. Bu ylahy ýüzlenme adamzadyň hak-hukuklarynyň bütindünýä beýannamasyndan has öň, adamlaryň hak-hukuklaryny goraýan esasy düzgünnamalar bolup hyzmat edipdir.

=== Hoşlaşyk hutbasyndan käbir nusgalar EÝ YNSANLAR! ===

Meniň aýdýan sözlerimi üns berip diňläň. Anyk bilemok welin, belki-de mundan soňra siz bilen bu ýerde ebedi görnüşde duşuşyp bilmerin.

ADAMLAR! Häzirki günleriňiz nähili mukaddes gün bolýan bolsa, häzirki aýlaryňyz neneňsi mukaddes aý bolýan bolsa, bu şäheriňiz (Mekge) nähili ajaýyp şäher bolýan bolsa, hut şonuň ýaly siziň janyňyz, malyňyz, namysyňyz hem mukaddesdir, olar her hili talaňçylykdan goralyp saklanmalydyr.

EGINDEŞLERIM! Ertir Rabbyňyza gowuşjaksyňyz we hut şu günki eden hereketleriňizden, amal eden işleriňizden hökmany ýagdaýda siziň jogapkärçiligiňiz soraljakdyr. Şuny berk belläň, menden soňra köne heňleriňize tutup, biri-biriňizi horlamaň. Bu maslahatymy şu ýerdäkiler beýleki gatnaşmadyk adamalara hem ýetirsinler. Belki, soň eşiden adam bu ýere gatnaşandan-da has oňat görnüşde bu maslahatymy berjaý eder.

EGINDEŞLERIM! Kimiň ýanynda amanat zat bar bolsa, ony öz eýesine gowşursyn. Hakyky bahanyň nepil göteriminiň hemme görnüşini aýagymyň astyna alyp depeleýärin. Ýöne karz alanyňyzda ony wagtynda beriň. Hiç kime zulum etmäň, başga biriniň zulumyna-da galmaň. Allanyň emri bilen hakyky bahanyň nepil göterimi gadagandyr. Nadanlykdan galan däp-dessurlaryň hemmesini aýagymyň astyna alyp depeleýärin.

EGINDEŞLERIM! Nadanlyk döwründen galan gan dawalarynyň hemmesi gadagan edilendir.

ADAMLAR! Bu gün siziň şu topraklaryňyza şeýtan öz täsirini we agalygyny ýitirendir. Ýöne siz meniň gadagan eden zatlarymdan başga käbir zatlara göwnüýetmezçilik edip, oňa boýun bolan wagtyňyzda, onda siz şeýtany hoşal edersiňiz. Diniňizi goramak üçin munuň ýaly zatlardan saklanyň.

ADAMLAR! Aýal-gyzlaryň hak-hukuklaryna gözegçilik ediň we bu barada-da Allatagaladan gorkmagyňyzy maslahat berýärin. Siz aýal-gyzlary Taňrynyň amanaty hökmünde aldyňyz. Olaryň ar-namyslaryny Allanyň adyndan söz berip, halal ediň. Siziň aýal-gyzlar bilen baglanyşykly hak-hukuklaryňyz, aýal-gyzlaryňda siz bilen baglanyşykly hak-hukuklary bardyr. Siziň aýal-gyzlar bilen baglanyşykly hak-hukuklaryňyz olaryň maşgala ojagyny hiç kime bozdurmazlykdan, ýykdyrmazlykdan ybaratdyr.

MUSULMANLAR! Size iki amanaty miras galdyrýaryn. Siz oňa näçe ýakyn durup jebisleşseňiz, şonça-da ýoluňyzy ýalňyşmarsyňyz. Şol amanatlar Allatagalanyn kitaby Kurandyr we Onun pygamberiniń sünnetidir.

MUSULMANLAR! Sözümi oňat diňläň we asla unutmaň. Musulman musulmanyň doganydyr, şeýlelikde bütin musulmanlar dogandyrlar. Din doganyňyza degişli bolan her bir hak-hukugy basgylamak halal däldir. Öz islegi boýunça meýil etse, onda gep başgaça bolar.

EGINDEŞLERIM! Özüňize zulum etmäň. Öz jogapkärçiligiňizi hem unutmaň we bar bolan hak-hukuklaryňyz hakynda-da oýlanyň.

ADAMLAR! Jenab-y Hak her bir adama Kuranda hak-hukugyny beripdir. Muny gaýtalap oturmagyň hajaty ýok.

ADAMLAR! Rabbyňyz birdir, ol Biribardyr. Ataňyz bir, ol Adam atadyr. Siziň hemmäňiz Adam atanyň perzentleridirsiňiz. Adam ata bolsa toprakdandyr. Allanyň huzurynda iň ýagşy görlüp, halanýanyňyz oňa köp hormat goýýanyňyzdyr. Arabyň arap bolmaýana Allatagala eden horma tyndan başga üstünligi ýokdur.

ADAMLAR! Ertir sizden meni sorajaklar, näme diýjeksiňiz?

“Allanyň ilçiligini ýerine saldyň, wezipesini berjaý etdiň, bize maslahatlar, öwütler berdiň” diýip şaýat bolup, güwä geçeris.” (Şondan soňra Resuly Ekrem mübärek süýem barmagyny ýokary galdyryp, ony adamlara tarap öwrüp, şeýle diýdi):

“Şaýat bol, eý Rabby! Şaýat bol, eý Rabby! Şa ýat bol, eý Rabby!”

Hassalanmagy we aradan çykmagy

Pygamberimiz hoşlaşyk hajyndan soňra Medinä gaýdyp geldi. Şondan birnäçe wagt geçeninden soňam hassalandy. Ol öz wezipesiniň gutarandygyna we bu dünýäden göçmelidigine anyk göz ýetiripdi. Keseli has agyrlaşdy. Hassa wagtynda-da azan okalanda, metjide gidip namaz okaýardy. Ýöne ölümine üç gün galanda keseli diýseň agyrlaşdy, ýagdaýy has erbetleşdi. Indi metjide-de gidip bilmeýärdi. Şonuň üçin hezreti Ebu Bekire köpçülige ymamlyk etmegi we namaz okatmagy tabşyrdy.

Keseliniň has agyrlaşan günleriniň birinde öz egindeşlerine şu zatlary nesihat etdi: “…Şuny bilip goýuň, ýagny siz ýene-de maňa gowuşjaksyňyz. Duşuşjak ýerimiz Köwser howzunyň kenarydyr. Her kim şol ýerde men bilen duşuşmak islese, onda ol elini ýaramaz işlerden, dilini gödek we gybat sözlerden, aýratynam töhmetden gorap saklasyn. Bu dünýäden göçme wagtynyň gelendigi barada maňa habar berildi. Allahyma gowuşjakdygyma begenýärin, ymmatymdan aýrylýandygyma welin gaty gynanýaryn. Men öz habarymy aldym. Allatagala tarap ýola düşýärin.”

Ölüminden iki gün öň käbir egindeşleriň kömek bermegi bilen metjide geldi. Ýuwaşlyk bilen münbere çykdy, ýüzüni adamlara tarap öwrüp şeýle diýdi:

· “Eý, musulmanlar! Eger kimdir biriňize ýamanlyk eden bolsam, onda onuň öwezini, gaýtargysyny kabul etmäge men taýýar.

· Kimi uran bolsam, ynha, arkam, gelsin-de ursun, şol haky alsyn.

· Kimiň mende algysy bar bolsa, hanha malym, gelsin-de, öz algy syny alsyn.”

Iýun aýynyň 8-inde, hepdäniň duşenbe gününiň ertiri ir bilen pygamberimiziň keseli biraz ganymatlaşandygy üçin, ol metjide gitdi. Oturan ýerinde hezreti Ebu Bekire uýup, ertir namazyny köpçülik bolup okady. Metjitden öýe gelen dessine ýagdaýy has agyrlaşdy. Şol gün guşluk wagty bolanda: “Eý Rabby! Ölüm ýowuzlygyna garşy mańa bir ańsatlyk ýagdayyny döret. Janymy horlaman, ynjytman al” diýip doga etdi. Onuň ýanynda bir gapda sowuk suw bardy. Ol suwa elini batyryp, öz ýüzüni salkynladýardy.

Ahyr soňunda öýle wagtynda elini galdyrdy. Süýem barmagyny ýokaryk galdyrdy-da: “Refik-i Ala – Beýik dosta!” diýdi. Bu onuň iň soňky sözi bolupdy.

Allanyň ilçisi 63 ýaşynda mübärek ruhuny möwlasyna tabşyrdy (Dörtirkeşikleriň birinji aýy, 12-nji güni, hepdäniň duşenbe güni, M. 8-nji iýun, 632-nji ýyl).

Pygamberimiz ﷺ aradan çykan ýerinde jaýlanyldy. Medinede onuň mazarynyň bolan ýerine “Rawzaýy Mutahhare” diýilýär. Mähriban pygamberimiziň 23 ýyllyk pygamberlik ömrüniň 13 ýyly Mekgede, 10 ýyly-da Medinede geçipdi. Ol adamzat nesliniň eşretliligi üçin işläpdi. Soňraky pygamberlik wezipesini ak ýürekden berjaý edipdi we şeydibem bu dünýäden ötüpdi.

Pygamberimiziň perzentleri

Pygamberimiziň ýedi sany çagasy bolup, olaryň üç sanysy erkek, dört sanysy hem gyzdyr.

Erkek çagalary: Kasim, Abdulla, Ibrahim.

Gyz çagalary: Zeýnef, Rukiýýe, Ummu Kulsum, Fatima.

Bularyň altysy hezreti Hatyjadan, ogly Ybraýym bolsa Mariýeden bolupdyr.

Kasym bilen Abdylla pygamberlik buýrugy gelmezden öň, ýaş wagtynda aradan çykypdyr. Pygamberimiz ﷺ perzentleriniň ölümine örän gynanypdyr. Pygamberimiziň ýene bir tutulýan ady “Ebul Kasymdyr”, başgaça aýdylanda, “Kasymyň kakasy” diýmekdir. Pygamberimiz bu ada öz ýanyndan monça bolup, guwanardy, çünki kiçi ýaşda ýitiren oglunyň adyny eşidip, özüne teselli tapýardy.

Beýleki ogly Ybraýym bolsa, göçden soňra Medinede doglupdy. Ol hem kiçi ýaşda aradan çykypdy. Şonda oglunyň ajy aýralygyna göz ýaş döküp, şeýle diýipdi:

“Göz ýaşarar, ýürek gynanar. Allanyň razylygy üçin oňa hiç hili zat diýip bolmaz. Eý Ybraýym, seni ýitirendigimiz üçin gaýgy-gama batdyk.”

Ybraýymyň ölen güni gün tutulypdy. Käbir adamlar “Ybraýym ölendigi sebäpli gün tutuldy” diýipdirler. Pygamberimiz bu düşünjäniň nädogry düşünjedigini aýdyp, şeýle diýipdir:

“Gün bilen Aýyň Allanyň aýatlaryndan iki sanysynyň nyşany bolandygyna şübhe ýokdur. Olar hiç kimiň ölümi ýa-da ömri bilen baglanyşykly tutulmazlar.”

Pygamberimiziň gyzlarynyň hemmesi ulalyp durmuşa çykypdyrlar. Hezreti Patmadan beýleki üç gyzy pygamberimizden öň aradan çykypdyrlar. Körpe gyzy Fatyma hezreti Aly bilen durmuş gurupdyr we hezreti pygamberiň ölüminden soňra-da alty aý ýaşapdyr. Pygamberimiziň tohum-tiji onuň neslinden dowam edipdir. Hezreti Hasan we hezreti Hüseýin onuň çagalarydyr.

PYGAMBERIMIZIŇ ADAMKÄRÇILIGI WE AHLAGY

Allanyň halan guly, soňky we iň uly pygamberi hezreti Muhammed ﷺ edil parlak güneş ýaly bolup doguldy. Teşne topralary suw nähili derejede gandyrýan bolsa, onuň gelmegi bilen, adamzat-da täzeden janlandy.

Onuň ýüreklere ornaşdyran iman yşygynyň saýasynda ýalňyş ynançlar syrylyp süpürildi, nadanlyklaryň, sowatsyzlygyň ornuna ylym, bilim; zulumyň ýerine adalat, hakykat; öýke-kinäniň we duşmançylygyň ýerine adamzadyň mähirli söýgüsi geldi. Sözüň hakyky we doly manysynda yslam doganlyk-dostlugy gurlup, jemgyýet erkinlige we abadançylyga eýe boldy.

Adamlara bu dünýäde-de, ahyretde-de eşretli we bagtyýar bolmaklygyň aýdyň ýoluny görkezen pygamberimiz özüniň öwreden ahlak düşünjelerini ilki özi berjaý edip, iň ajaýyp nusga boldy.

Beýik Allatagala mukaddes Kuranda pygamberimiz hakynda: “… sen elbetde ýokary derejedäki ahlaga eýesiň”(Kalem süresi, 4.) diýip, onuň belent mertebä we ýokary ahlaga eýe bolan bir şahsdygyny beýan edipdir. Ol öz ahlagyny Kurandan alyp, adamkärçiligiň iň oňat nuslaryny özünde jemläpdir. Hormatly ýanýoldaşy hezreti Äşä pygamberimiziň ahlagy nähilidi diýip soralanda:

“Onuň ahlagy edil Kurandy”(Müslim, Musafirun, 139.) diýip jogap beripdir.

Ony beýik Allatagala ýetişdirdi we külli adamzada nusga bolsun diýip, oňa ýörite terbiýe berdi. Bu hakynda pygamberimiz: “Maňa Rabbym terbiýe berdi we terbiýämi ajaýyp nusgalar bilen öwretdi.” (El-Jamius-Sagyr (Münawi, Feýz. Hadys № 310).) diýipdir.

Ol hereketleri, özüni alyp barşy bilen bütin adamzada iň ajaýyp nusgadyr.

Şonuň bilen baglanyşykly Allatagala mukaddes Kuranda:

“Şuňa ynanyň, Allanyň ilçisinde siz üçin Alla we ahyret gününe gowuşmagy tüýs ýürekden islän hem-de Allatagalany köp ýatlan adamlar üçin ajaýyp bir nusga bardyr.”(Ahzab süresi, 21.) diýip, onuň ýaşaýşyny we ömrüni nusga edinmegimizi isläpdir.

Musulman hökmünde biziň wezipämiz pygamberimiziň ahlakdan we edepden doly ömür beýanyny oňat öwrenmek we olardan nusga alyp ýaşamakdyr.

Pygamberimiziň dogruçyllygy

Pygamberimiz dogruçyllygyň we dürslügiň iň ajaýyp nusgasydy. Ol çagalygyndan başlap dogruçyl bolmaklykdan aýrylmandyr, hiç haçan ýalan sözlemändir. Pygamberliginden öň ýaşlyk ýyllarynda dogruçyllygy we ynamdarlygy üçin oňa “Muhammedül-Emin”, ýagmy “Ynamdar Muhammed” diýipdirler. Duşmanlary-da onuň dogruçyllygyny kabul edipdirler, oňa ýalançy diýmändirler.

Pygamberimiziň iň ganym duşmany Ebu Jehil: “Muhammed! Biz saňa ýalançy diýmeýäris, sen biziň düşünişimize görä dogrusyň. Biz diňe seniň getiren zadyňa ýalan diýýäris”-diýipdir. Bu söz pygamberimize gaty agyr degipdi, şonuň üçin oňa şu aýat inipdir:

“Olaryň aýdanlarynyna, elbetde, seniň gynanýandygyňy bilýäris. Aslynda olar saňa ýalançy diýmeýärler, emma şol zalymlar aç-açan Allatagalanyň aýatlaryny inkär edýärler.”(Enam, 33.)

Kureýşiň tanymal adamlaryndan Harys b. Amir-de şeýle diýipdir: “Eý Muhammed! Walla, sen hiç haçan bize ýalan söz diýmediň, ýöne biz saňa tabyn bolsak, ýerimizden aýryljak, şonuň üçin biz iman etmeýäris.”(Ruhul-Mani, j.7, s. 136.)

Ebu Süfýan musulman bolmanka, söwda-satlyk maksady bilen Şama giden wagty Wizantiýa hökümdary ony kabul edipdir we pygamberimiz bilen baglanyşykly käbir soraglary sorapdy. Şol soraglaryň biri şeýledi:

“Pygamberlik düşünjesini öňe süren bu adamyň öň heý ýalan aýdan sözüni eşitdiňizmi?”

Ebu Süfýan oňa: “Ýok, onuň ýalan sözlänini asla eşitmedik”-diýip jogap beripdir. Onda hökümdar:

“Size pygamberlik düşünjesini öňe süren adamyň öň heý ýalan aýdan sözüni eşidip-eşitmändigiňizi soradym. Sizem onuň ýalan sözlemedigini aýtdyňyz. Eger bu adam Alla hakynda ýalan aýdýan bolsa, onda ol öňem ýalan sözlemezmidi, näme?”-diýip (Buhary,Bedul-Wahy, 1.), pygamberimiziň dogruçyl lygy sebäpli, onuň hakyky pygamberdigini beýan edipdir.

Pygamber bolan wagty Mekgede halkyny yslama çagyrmak maksady bilen ýygnanypdy. Safa depesine çykyp, şol ýerde ýygnananlara ýüzlenip:

“-Eý Kureýş halky!” Size şu depäniň aňyrsyndan duşamynyň goşuny gelýär diýip habar bersem, siz maňa ynanarsyňyzmy?”-diýip sorady.

Şol ýerde bolanlaryň hemmesi bilelikde:

“Hawa, ynanarys, seniň ýalan sözlän ýeriňi görmedik”-diýip jogap berdiler. Bu köpçülikde pygamberimiziň iň ganym duşmanlaryda bardy. Olar-da pygamberimiziň dogruçyllygyny boýun alýardylar.

Pygamberimiz dogry sözli bolşy ýaly, bizden hem ony talap edýärdi, ol biziň dogruçyl bolmagymyzy we ýalan sözden gaça durmagymyzy isläp şeýle diýipdi: “Şeýle bolsa, dogruçyllykdan aýrylmaň. Çünki dogruçyllyk ýagşy bilen ýoldaşdyr. Dogry bilen ýagşy bolsa sizi jennete elter. Ýalandan gaça duruň, çünki ol ýaman bilen ýoldaşdyr. Ýaman bilen ýalan bolsa sizi jähenneme elter.”(Et-Tergib wet-Terhib, j.4, s.370.)

Ol ýalan zady asla halamazdy, hatda çagalary köşeşdirmek we ünsüni bir zatdan başga zada sowmak üçin olara ýalan sözlemekligiň hem günädigini, şonuň üçin beýle görnüşdäki ýalandan hem gaça durmalydygyny beýan edipdir.

Abdylla b. Amr şeýle diýýär: “Pygamberimiz bir gün öýümize gelende, ejem “köşegim, bärik gel, bir zat bereýin” diýip meni ýanyna çagyrdy. Pygamberimiz ejeme: -“Çaga näme bermekçi bolduň?”- diýip sorady. Onda ejem: · “Hurma bermekçi boldum”-diýdi. Şonda pygamberimiz: · “Eger bir zat bermedik bolsadyň (çagany aldan bolsadyň), onda saňa bir ýalan ýazylardy”(Ebu Dawut, Edeb, 88.) –diýipdir.

Pygamberimiz bir zat hakynda söz berdimi, ol hökman şol sözünde durar eken we aýdyşy ýaly hem berjaý eder eken.

Hudeýbiýe ýaraşyk şertnamasynyň düzgünleriniň biri-de mekgelilerden kimdir biri musulmanlara sygynsa, şol adam musulman bolaýsa-da, yzyna gaýtaryljakdy, ýöne musulmanlardan mekgelilere sygynsa, onda yzyna gaýtaryljak däldi.

Musulmanlar üçin gaty agyr bolan bu şertnamanyň ýazylmagy ýaňy bir gutarypdy welin, mekgelileriň adyndan şertnama gol çekjek bolan Süheýliň musulman bolan ogly Ebu Jendel bir ýol tapyp gaçypdyr we aýagyndaky gandalyny süýräp gelipdi. Şertnama görä Ebu Jendeli yzyna gaýtarmak zerurdy. Musulmanlar muňa gaty gynanypdylar we Ebu Jendeli yzyna bermek islemändiler. Pygamberimiz Ebu Jendele ýüzlenip:

· “Eý Ebu Jendel, sabyrly bol, biz beren sözümizden dönmeris, ýakynda jenab-y Hak saňa halas bolmaklygyň ýoluny açjakdyr”-diýip teselli etdi (Buhary, Şurut, 25; Ibn Hişam, j.3, s.318.) we heniz gol çekilmedik bolmagyna garamazdan söz bilen ylalaşylan şertnama boýun boljakdygyny subut edipdi.

Ol halas bolmaklygyň dogruçyllykdan emele gelýändigini beýan edipdir, dogruçyllaryň kyýamat gününde pygamberler bilen bilelikde boljakdygyny habar beripdir.

Pygamberimize “Adamlaryň peýdalasy we haýyrlysy kimdir?” diýip sorapdyrlar. Pygamberimiz: · “Her bir sap ýürekli we dogry sözli bolanlardyr” (Ibn Maje, Zühd, 24.) diýipdir.

Pygamberimiziň merhemeti

Pygamberimiziň ýüregi rehimdarlykdan, merhemetden we ynsana bolan söýgüsinden doludy. Beýik Allatagala mukaddes Kuranda ol hakda şeýle diýipdir:

“Eý Muhammed! Biz seni diňe älemlere rehmet, rehimdarlyk diýip iberdik.”(Enbiýa süresi, 107.)

Onuň rehimliligi we merhemetliligi ömrüniň her bir döwründe anyk görülýär, merhemet bilen doly bolan ýüregi diňe we elmydama ýagşylyk diýip urýardy. Hiç kime ýamanlyk ýetmegini, hiç kimiň ynjydylmagyny islemezdi.

Hormatly ýanýoldaşy hezreti Hatyja bilen doganoglany Ebu Talyp pygamberimize gaty köp hemaýat edipdiler. Gysga wagtlyk ara bilen ikisiniň hem aradan çykan wagty yslam duşmanlary pygamberimize ezýet bermegi has-da artdyrdylar. Şonda pygamberimiz ilkinji musulmanlardan bolan Zeýd b. Harysa bilen bilelikde Mekgeden çykyp, Taif halkyny yslama çagyrmak üçin gidipdi. Taifliler yslamy kabul etmeýişleri ýaly, pygamberimizi hem daşa tutdular. Zeýd zyňylýan daşlardan pygamberimizi goramak üçin öz göwresini galkan edipdi. Zyňylýan daşlardan pygamberimiziň aýaklary ýaralandy, gan akyp başlady, ýöräp bilmejek ýagdaýa geldi we ýoluň kenaryndaky bir üzümlige sygyndy.

Onuň şeýle kynçylykly ýagdaýa düşen halatynda beýik Allatagala Jebraýyly iberip, daglaryň perişdäniň hyzmatynda bolandygyny we näme dilese, şol perişdäniň berjaý etjekdigini habar berdi. Şonda daglara emir eden perişde pygamberimize seslenip salam berdi we şeýle diýdi:

“Sen näme et diýseň, men seniň gullugyňa taýýar, eger şu iki dagyň mekgelileriň üstüne çöküp, biri-birine gowuşmasyny we müşrikleriň tutuşlygyna mynjyramasyny isleseň, ony hem edip bilerin, aýtsaň, ýeterlik!”

Pygamberimiz eger islän bolsady, özüne rehimsiz çozanlar we ganlaryň içinde galdyranlar şol bada ýer bilen ýegsan boljakdy. Emma pygamberimiz gaty gynançly bolan ýagdaýynda-da söýgüden we merhemetden doly ýüregi olaryň jezalandyrylmagyna razy bolmandy we perişdä şeýle diýipdi:

· “Ýok! Men ony islemeýärin, men şuny isleýärin, goý, Allatagala bu müşrikleriň neslinden Alla ybadat eden we Alla şärik goşmaýan ynsanlary ýüze çykarsyn!”(Buhary, Bedul-halk, 7.)

Pygamberimiz adamlara we beýleki janly-jandarlara rehimdarlyk edenlere beýik Allatagalanyň-da rehimdarlyk bilen gaýtargy berjekdigini beýan edip şeýle diýipdi:

“Merhemet edenlere Allatagala-da merhemet eder, siz ýer ýüzündäkilere merhemet ediň, asmandakylar-da size merhemet etsin!”(Ebu Dawut, Edeb, 66; Tirmizi, Birr, 16.)

Rehimsizler barada-da şeýle duýduryş beripdir: “Merhemet etmeýäne merhemet edilmez.”(Buhary, Edeb, 18.)

Ol söýgä we kömege mätäç bolan ýetimler bilen ýörite gyzyklanardy, musulmanlara-da ýetimlere merhemet we rehimdarlyk edilmegini maslahat beripdir. Pygamberimize bir adam gelip, ýüreginiň gatylygyndan şikaýat edipdir: Pygamberimiz oňa:

“Ýüregiň ýumşamagyny we mätäç bolan zadyňa gowuşmak isleýän bolsaň, onda sen ýetime merhemet et, onuň başyny sypala we naharyňy oňa iýdir. Şeýle etseň, seniň ýüregiň ýumşar we öz mätäç bolan zadyňa-da gowşarsyň.” (Et-Tergib wet-Terhib, j.3, s.344 (Hadysy Taberany aýdypdyr).) diýip jogap beripdir.

Pygamberimiz diňe ynsanlara däl, eýsem haýwanlara-da rehimli serederdi. Ol suwsan pişige öz elleri bilen suw beripdi. Haýwanlaryň aç goýulmazlygyna garşy çykypdy we oňat serilmegine buýruk beripdi. Ibn Mesut (r.a.) şeýle diýipdir:

Bir gezek pygamberimiz bilen bilelikde birnäçe adam bolup syýahata çykypdyk. Goş ýazdyran ýerimizde iki sany guşuň çagajygyny gördük we ýanymyza aldyk. Şondan salym geçip-geçmänkä, ynha birden olaryň enesi gelip, daş-töweregimizde aýlanmaga başlady. Bu ýagdaýy aňan pygamberimiz:

“Çagalaryny alyp, bu guşa kim ezýet etdi? Haýsyňyz alan bolsaňyz, derrew çagalaryny oňa beriň.”(Ady agzalan eser, j. 3, s. 205.) diýdi.

Bir gezek pygamberimiz aç bir düýe görüpdir. Düýäniň garny içine giden eken. Şonda pygamberimiz: “Haýwanlaryňyz, mallaryňyz hakynda (zulum etmekden) Allatagaladan gorkuň”(Ebu Dawut, Jihad, 47.) diýipdir.

Ýene bir gezek pygamberimiz Medineli musulmanlaryň biriniň melleginde bir düýäniň açlykdan ýaňa bozlaýandygyny görüpdir we muňa gaty gynanypdyr. Düýäniň ýanyna gelip, ony sypalapdyr we eýesiniň kimdigini sorap bilipdir. Soňra düýäniň eýesine: “Haýwanlara görkezen ejiriň üçin Allatagaladan gorkaňokmy?” (Ebu Dawut, Edeb, 39.) diýip, ony berk ýazgarypdyr.

Pygamberimiziň jomartlygy

Pygamberimiz ynsanlaryň iň jomardydy. Özünden bir zat isleýän her kimi boş gaýtarmazdy, eline ilen zady mätäç bolanlara paýlardy, “men diňe paýlaýandyryn, beren – Alladyr” diýerdi. Şonuň ýaly-da ol dilegçilik edip, el sereni halamazdy, dilegçilik edenlere ondan halas bolmaklygy üçin işläp gazanmanyň ýollaryny görkezerdi.

Egindeşlerinden bolan Jabir (r.a.) şeýle diýipdir: “Pygamberimiz özünden islenilen zada hiç wagt ýok diýmändir.” (Buhary, Edeb, 39.)

Bir gün pygamberimize bir bölek mata sowgat berlipdir, ol ony alypdyr, aslynda oňa zerurlygy-da bar eken. Ýanynda oturanlaryň biri “Be, gowuja mata ekeni” diýen dessine, al seňki bolsun edip, pygamberimiz matany şoňa beripdir.

Ol ýoksullar, mätäçlik çekýänler hakynda mydama alada edipdir, özi aç galypdyr welin, açlaryň garnyny doýrupdyr. Pygamberimiz maddy taýdan mümkinçiligi oňat bolan döwürlerinde-de ýönekeý we sadalykdan üýtgemändir. Özi üçin zat galdyrmandyr, baryny-ýoguny mätäçlere paýlap, özüniň aç ýatan wagtlary hem bolupdyr. Ýanýoldaşy hezreti Äşe şeýle diýipdir:

“Pygamberimiz üç gün yzygider görnüşde garnyny doýran däldir. Islese, arkaýyn doýrup bilerdi. Emma ýoksullary, mätäçlik çekýänleri doýrup, özi aç galmagy gowy görerdi.”(Tirmizi, Şemail, s. 43.)

Barly bir adamyň mätäje kömek etmegi, garny dok bolanyň ajy doýurmagy, elbetde, oňat häsiýetdir. Jomartlyk duýgusynyň bir nusgasydyr. Ýöne baryny-ýoguny mätäçlere beren, öz iýjegini açlara beren, şeýdip özi aç galan adamyň jomartlygy welin ýokary derejedäki duýgynyň eseridir. Sahylygyň iň ajaýyp sapagydyr.

Ynha, ýüregi ynsanlara bolan söýgüden, mähirden we rehimden doly hem-de ýüregi mydama ynsana hemaýat duýgusy bilen urýan mähriban pygamberimiziň jomartlygy şeýle jomartlyk bolupdy we ömrüniň ahyryna çenli-de şeýle dowam edipdi.

Pygamberimiziň dilegçiligi ýigrenmegi

Pygamberimiz gaty jomart hem bolsa, dilegçiligi hiç halamazdy. Bu barada şeýle diýipdir: “Siziň biriňiz bir ýüp alyp, bir gujak odun ýygyp, ony getirip satmagy we şonuň netijesinde-de Allatagalanyň şol gulunyň abraýyny oňa-muňa ýüz etmekde gorap saklamagy, elbetde, dilegçilikden haýyrlydyr.”(Buhary, Zekat, 50.)

Pygamberimiziň uzak wagtlap gullugynda bolan Enes Ibn Mälik (r.a.) şeýle gürrüň berýär: “Ensarlardan biri pygamberimize gelip, özüne sadaka bermegini soraýar. Pygamberimiz ondan: “Öýüňizde nämäňiz bar?” diýip soraýar. Onda şol adam: “Bir kilimim bar, ýarsyny aşagyma düşeýärin, ýarsynam üstüme örtünýärin. Ondan başga-da suw içýän gabym bar” diýýär. Pygamberimiz: “Derrew git-de, olaryň ikisinem şu ýere getir” diýýär. Ol adam gidip, diýen zatlaryny alyp gelýär. Pygamberimiz olary eline alyp: “Şu zatlary satyn aljagyňyz ýokmy?” diýip soraýar. Bir adam: “Men bir dirheme berse, alyp bilerin” diýýär. Pygamberimiz iki-üç gezek: “Biraz ýokary bahadan aljak ýokmy?” diýýär. Şol ýerdäkileriň biri: “Iki dirheme berse, alaryn” diýýär. Ur-tut oňa satýar. Alan iki dirhemini zatlaryň eýesine berýär we şeýle diýýär: “Bir dirheme çagalaryňa oduk-buduk al. Bir dirheme-de bir ýüp satyn al, soňra odun ýygyp, şol ýüp bilen daşap bazarda sat, on bäş günläp-de gözüme görünme”. Bu adam pygamberimiziň aýdyşy ýaly edýär we on bäş günüň içinde on dirhem gazanýar. Gelip pygamberimize aýdýar we gazanan pulunyň bir bölegine egin-eşik alandygyny, bir bölegine azyk alandygyny gürrüň berýär. Şonda pygamberimiz: “Şeýle (maňlaý deriňi döküp) ýaşamakmy oňat, bolmasa kyýamat güni maňlaýyňa dilegçi tagmasyny urduryp, Allatagalanyň huzuryna çykmakmy oňat?” diýipdir. (Ebu Dawut, Zekat, 26.)

Ebu Seýit el-Hudry (r.a.) şeýle gürrüň berýär: “Ensardan käbir adamlar pygamberimizden sadaka sorapdyrlar. Pygamberimizde bulara beripdir. Soňra bular ýene gelipdirler. Pygamberimiz ýene beripdir. Olar üçünji sapar isläpdirler. Şol gezegem beripdir. Ýanynda zat galmandyr. Soňundan-da şeýle diýipdir: “Sadaka malyndan ýanymdakylaryň hemmesini berdim. Başgalaryna bermek üçin sizden hiç zat alyp galmadym. Kim dilegçilikden saklansa, Allatagala hem ony arassa we tämiz eder. Kimiň adamlardan göwni dok bolsa, Alla-da oňa baýlyk berer. Kim sabyr etmek islese, Allatagala oňada sabyr berer. Sabyrdan başga has haýyrly we peýdaly nygmat hiç kime berlen däldir.”(Buhary, Zekat, 50.)

Pygamberimiz özi we ýakynlary üçin asla sadaka kabul etmezdi. Bir gezek agtygy hezreti Hasan çagaka, sadaka hökmünde berlen hurmalaryň birini agzyna salypdyr. Muny gören pygamberimiz: “Tüýkür, derrew tüýkür, biziň sadaka iýmeýändigimizi bileňokmy, eýsem?” diýipdir, hezreti Hasan-da şol hurmany taşlapdyr.(Buhary, Zekat, 60.)

Pygamberimiziň kiçi göwünliligi

Pygamberimiz hem agrasdy hem-de şeýle kiçi göwünlidi. Asla ulumsylyk etmezdi. Bir ýere baran wagty özi üçin ör turulmagyny we eliniň öpülmeginide halamazdy. Bir gezek adamyň biri onuň elini öpmek islän wagty pygamberimiz elini yzyna çekipdi. Bir mejlise baran wagtyda boş ýer bar bolsa, şol ýerde oturardy, aýaklaryny başga birine tarap uzatmazdy.

Pygamberimiz käwagt öý işlerini hut özi ederdi, eşigini özi ýamardy, otagyny özi süpürerdi, bazara gidip, gerekli zatlaryny özi alyp gelerdi. Aýakgabynyň sökülen ýa-da ýyrtylan ýerini-de özi oňarardy.

Ol şeýle diýipdir: “Kim musulman doganyna kiçi göwünlilik etse, Allatagala ony ulaldar. Kim ulumsylyk etse, onda Allatagalada ony kiçelder.”(Et Tergib wet-Terhib, j. 3, s.561 (Hadysy Taberany aýdypdyr).)

Pygamberimiz adamlary barly, garyp diýip tapawutlandyrmazdy, özüni bir hyzmatçy çagyrsa-da, onuň çakylygyna barardy. Garyp, mätäçlik çekýän adamlar bile nahar edinerdi, iň garyp adamalaryň öýüne baryp, onuň halýagdaýyny sorardy.

Ol hassa bolan adamlara ýörite görme-görşe baryp, onuň halyndan habar alardy, munuň bir musulmanlyk wezipe bolandygynyda hemişe aýdardy.(Buhary, Merda, 4.)

Pygamberimiz bir hassany soran halatynda, şol hassa umyt bererdi, damaryny tutup görerdi, maňlaýyny sypardy,(Buhary, Merda, 4.)şypa dogasyny okardy, “Enşalla, gutularsyň” diýerdi.(Buhary, Merda, 10.)

Pygamberimiz hassa soramakda hiç hili adam saýlamazdy, kim bolsa gidip sorardy.

Bir gezek ýahudy çagajygy hassalanypdy. Pygamberimiz onuň ýagdaýy soranyndan soňra ony musulman bolmaga çagyrypdy. Şonda çagajyk kakasynyň ýüzüne serdipdir, kakasy “Oglum, pygamber näme diýse, şony et” (Buhary, Merda, 11.) diýipdir, çagada musulmanlygy kabul edip, musulman bolupdyr.

Pygamberimiz başga adamlar gepleýän wagty asla olaryň sözüni kesmezdi, sözlerini aýdyp bolýança diňlärdi. Durmuşy, ýaşaýşy şeýle sadady. Özüne hödürlenen nahary işdämenlik bilen iýerdi. Halamadyk naharyny hem iýmezdi, ýöne nahara at dakmazdy.

Ýoldaşlary bilen giden bir gezelenjinde dynç almak üçin bir ýerde düşläpdirler. Nahar taýýarlamak üçin özara iş paýlaşypdyrlar. Pygamberimiz-de: “Beýle bolsa, menem ýakmak üçin çöpleme-odun ýygnaýyn” diýipdir. Egindeşleri onuň üçin her hili işleri berjaý etmäge taýýardy. Ýöne ol bazardan alan zatlaryny-da özi daşardy we hiç kime asla ýük bolmak islemezdi.

Özi bir ulaga münende, ýanyndaky adamyň pyýada ýöremegini-de halamazdy.

Pygamberimiz bir egindeşine görme-görşe gidipdi. Gaýtjak bolanda öý eýesi oňa öz ulagyny beripdir, ogluny-da pyýada görnüşde pygamberimize ýoldaş edip ibermekçi bolupdyr. Emma pygamberimiz oglanyň pyýada ýöremegine razy bolmandyr, ony hem ulaga mündüripdir.

Pygamberimiziň öwülmegi halamaýşy

Pygamberimiz Allatagalanyň iberen iň soňky pygamberi bolsa-da, çenden aşa öwülmegi halamazdy. “Hormatly penakärimizsiň” ýaly sözlerden rahatsyz bolardy we şeýle diýerdi:

“Hristianlaryň Merýem ogly Isany öwüşleri ýaly, meni öwmäň. Men Allanyň guludyryn, muňa şübhe ýokdur. Şonuň üçin maňa “Allanyň guly we ilçisi diýiň (ýeter).”(Buhary, Enbiýa, 4.)

Muawwiz b. Arfanyň gyzy Rubeýýi şeýle diýipdir: “Men durmuşa çykamda, pygamberimiz biziň öýümize geldi. Men üçin dokalan namazlygyň üstünde şu oturyşym ýaly oturdy. Toýa gelen hyzmatçylar-da onuň töweregine ýygnanyp, Bedir söweşinde şehit bolan atalarymyz üçin ýazylan agylary okamaga başladylar. Şonda olaryň arasyndan biri “Aramyzda ertir näme boljagyny bilen bir pygamber bardyr” diýen bir setir okady. Şonda pygamberimiz:

“Muny goýuň, beýle görnüşde aýtmaň, öňki aýdyşyňyz ýaly aýdyberiň.” (Buhary, Nikah, 48; Ebu Dawut, Edeb, 59.) diýip, hetdenaşa öwgüleri halamandygyny beýan edipdir.

Pygamberimiz bir gezek täret alýan eken. Ýoldaşlary onuň ulanan we ýuwunan suwyny dökmek isläpdirler. Pygamberimiz munuň sebäbini soran wagty olar size bolan hormatymyz üçin diýipdirler. Şonda pygamberimiz:

“Araňyzdan kimdir biri Allatagala bilen pygamberi söýmek zowky sapasyny duýmakçy bolsa, onda gepleýäni dogry söz bolsun, ýüregi arassa bolsun, ynamdarlygyny berjaý etsin, başgalary bilen ýaşan wagty goňşuçylyk hak-hukuklaryny ýerine salsyn.”(Mişkatul-Mesabih.) diýipdir.

Günleriň birinde bir adam pygamberimize görme-görşe gelipdir, pygamberiň huzurynda durandygyny ýatlap, titiremäge başlapdyr. Pygamberimiz oňa:

“Asla aljyrama! Men bir hökümdar däl, Kureýş tiresinden gury çöregi suwa batyryp iýen sada aýalyň ogly”(Ibn Maje, Kitabul-Atime, 30.) diýip, ony köşeşdiripdir.

Pygamberimiz şeýle bir kiçi göwünli eken, hatda her bir adamyň hormatlylygy beýan eden sözleri ulanmagyna-da rugsat etmezdi.

Sypaýyçylygy we geçirimliligi

Pygamberimiz güler ýüzlüdi, özüni alyp barşy şeýle ýumşakdy, üstesine-da örän sypaýydy. Gödeklikden, göwne degijilikden namnyşan ýokdy. Agzyndan gödek söz çykmandy. Ol ömründe hiç kimiň göwnüne degmändi, gaty-gaýrym söz diýmändi, hiç kime käýemändi.

On ýyllap pygamberimiziň gullugynda durup, hyzmat eden Enes (r.a.) şeýle gürrüň berýär: “Pygamberimiz maňa asla gödek söz diýmedi, hatda “owf” sözünem aýdan ýeri ýokdy. Eden işime näme üçin beýtdiň, näme üçin şeýtdiňem diýmezdi. Etmedik işime-de näme etmediň diýibem käýemezdi.”(Buhary, Edeb, 39.)

Gören kemçiliklerini adamyň ýüzüne urmazdy. Halanmaýan ýalňyş hereketi gören wagty “Käbir adam şeýle edýär, şeýle diýýär, aslynda ol dogry däldir” ýaly umumy sözler bilen aýlawly maslahat bererdi we hiç kimi utandyrman ýalňyşy düzetmegiň ugruny tapardy. Özüne bir zat hödür kerem edilse, az hem bolsa, şony azyrganmazdy, sarpa goýardy. Edilen ýagşylyga ýagşylyk bilen jogap bererdi, ýagşylyk edenleri hormat goýup ýatlardy.

Pygamberimiz gaty wepalydy. Özüne ýagyşylyk eden adamlary asla unutmazdy. Zenanalardan yslamy ilkinji bolup kabul eden hormatly ýanýoldaşy hezreti Hatyjady. Hatyja pygamberimizi mukaddes wezipesinde hiç ýalňyz galdyrmandy. Ony hemişe goldapdy, kynçylykly wagtlarda oňa teselli beripdi, özem ruhubelent zenanady. Pygamberimizi ony aradan çykandan soňra-da hiç unutmandy. Ony hemişe sarpa goýup ýatlardy, haçan-da bolsa, goýun soýan wagtynda, onuň etinden hezreti Hatyjanyň ýakynlaryna ibererdi.

Pygamberimiz süýt emdiren enekesini we süýtdeş doganlaryny hormat goýup ýatlardy. Süýt enekesi Halyma özüne görme-görşe gelen wagty ony “enekejanym, enekejanym!” diýip, garşy alardy, aşagyna halyça ýerine öz donuny ýazyp oturdardy, oňa örän uly hormat goýardy.

Ol gaty geçirimlidi. Uhud söweşinde duşmanlar pygamberimize ok atypdylar, oňa daş ýagdyrypdyrlar we onuň mübärek dişini döwüpdiler, ýüzüni ýaralapdylar. Olaryň bu hereketlerine gaýtargy hökmünde gödek söz aýtmandy, bet niýetli doga okamandy. Ol ýüzündäki ganlary süpürip, şeýle diýipdir:

“Allahym! Milletimi bagyşla! Olar näme edýänlerini bilenoklar.”(Mejmuauz-Zewaid, j.6, s. 117.)

Pygamberimiz özüne edilen ýaramaz hereketleri bagyşlapdyr, eline pursat geçse-de, geçirimlilik edip, olardan ar almandyr. Ýöne başga adamlaryň zyýan görmegine razy bolmandyr, hakykatyň we adalatyň öz ýerini tapmagyny ýola goýmaga çalşypdyr. Elbetde, özümize garşy edilen ýaramazlyklara geçirimlilik etmek, başgaça aýdylanda, “…ýamanlyga ýagşylyk etmek är kişiniň işidir”, belent mertebeli adamyň nusga görkezýän duýgusydyr.

Mekgeli müşrikler wagtyň geçmegi bilen pygamberimizi öldürmek isleýärler. Yslamyň nuruny söndürmek üçin hem pygamberimize hem-de musulmanlygy kabul edenlere ellerinden gelen ýamanlygy gaýgyrmandylar. Munuň netijesi hökmünde musulmanlar önüp-ösen ýerini taşlap, Mekgeden Medinä göç etmäge mejbur bolupdyrlar. Pygamberimiz-de Medinä göç edipdi.

Aradan birnäçe ýyl geçeninden soňra pygamberimiz on müň adamdan ybarat bir goşun bilen Mekgäni gan dökmezden ele geçirdi. Öň pygamberimizi öldürmekçi bolan we musulmanlara ýamanlyk baryny görkezen adamlar pygamberimiň öňünde baş egip, dyza çöküpdiler. Özlerem näme karar berlerkä diýip sabyrsyzlyk bilen garaşýardylar. Pygamberimiz bu ýerde-de adamzadyň iň ýokary geçirimliligini görkezip, olaryň barynyň günäsini bagyşlap, belent mertebeliligiň, ýokary derejedäki adamkärçiligiň oňat nusgalarynyň dersini beripdi.

Pygamberimiziň adalaty

Pygamberimiz şeýle adyldy we ynsaplydy. Onuň adyllygyny, adalatyny duşmanlaryda kabul edipdi. Iň kyn ýagdaýlarda we çetin meselelerde oňa ýüz tutardylar we onuň gelen netijesine razy bolup, onuň diýenini sarpa goýup kabul ederdiler.

Bir gezek pygamberimiz söweşde ele geçirilen oljalary paýlaýardy. Şeýle köp adam ýygnanypdy welin, märeke hyryndykyn bolup üýşmege öwrülipdi. Hatda bir adam pygamberimiziň üstüne çykypdy. Pygamberimiziň elindäki inçe çybyk bilen şol adamyň ýüzüne degip, onuň ýüzüni syryp geçip çyzypdyr. Şonda pygamberimiz şol adama elindäki çybygy oňa uzadyp:

“Saňa urşum ýaly, sen-de maňa ur!” diýipdi, emma şol adam muňa razy bolman:

“Eý Allanyň resuly, aýdýanyňyz näme, atanlyk bolan ýönekeý zat üçin men sizi urmak beýle-de dursun, size gaharlanmadym-a”(Ebu Dawut, Diýar, 15.) –diýen.

Bir gezek Mahzumy taýpasyndan bir aýal ogurlyk edipdi. Mekgäniň ýolbaşçylary abraýly maşgala degişli bolan bu aýalyň jezalandyrylmagyna garşy bolupdyrlar. Şol maksat bilen pygamberimiziň iň halaýan dosty Usame b. Zeýdi oňa töwellaçy hökmünde iberipdirler. Pygamberimiz Zeýdi oňat diňläninden soňra:

“Sizden öňküler şunuň ýaly tarapgöýlik sebäbi bilen heläkçilige uçradylar. Olar şular ýaly iş üçin garyplara iň agyr jezalaryny berdiler, barly we abraýly adamlara bolsa jeza bermediler.” (Buhary, Hudut, 11.) diýip, kanunlaryň iş ýüzünde berjaý edilmeginde tarap tutmaklygyň erbetdigini, jemgyýetiň ýok bolup gitmegine sebäp boljakdygyny beýan edipdir.

Hezreti Äşe (r.a) şeýle gürrüň beripdir: Pygamberimiz iki sany işde erkin goýlanda, günä iş bolmasa, iň aňsat ýoluny saýlap alardy. Eger günä iş bolsa, onda adamlaryň şol günäden uzak duranyny saýlardy. Pygamberimiz öz nebsi üçin asla ar almazdy. Ýöne Allanyň gadagan eden zatlaryna boýun bolunmadyk halatynda, meseläni adalatly çözerdi.”(Buhary, Hudut, 10.)

Pygamberimiz ynsanlaryň arasynda tapawut goýmazdy, ol mydam deň derejede hereket ederdi. Oňa baý, garyp, uly, kiçi – bary birdi, hemmesi deňdi.

Bedir söweşinde alnan ýesirleriň arasynda pygamberimiziň heniz musulman bolmadyk doganoglany Abbasda bardy. Ýesirleri öwezine ýörite salgyt tölemek bilen halas edýärdiler. Sebäbi öň şeýle karar edilipdi.

Ensarlardan käbiri pygamber bilen Abbasyň garyndaşlygyny bilip, onuň günäsiniň geçilmegini isläpdirler. Pygamberimiz:

“Ýok, beýle bolmaz. Onuň tölemeklige mejbur bolan salgydynyň bir dirhemi-de bagyşlanyp bilinmez” diýipdi.(Buhary, Megazy, 173.)

Pygamberimiz ömrüne hiç adam saýlamazdy, düzgünleri, kanunlary deňhukukly derejede amal ederdi. Özüne-de egindeşleriniň arasynda tapawut goýjak bolýanlary halamazdy.

Pygamberimiz pygamber bolmazyndan öň, onuň bilen söwda-satlyk edenler onuň dürslügine we dogruçyllygyna sarpa goýupdyrlar. Hatda onuň pygamber hökmünde iberilendigini eşidenlerinden soňra, özüne duşman bolanlar-da amanatlaryny oňa tabşyrypdyrlar.

Bir gün Saib diýen arap täjiri pygamberimize tanadylypdyr we onuň gaty dogruçyllygy aýdylypdyr. Şonda pygamberimiz: “Men oňa gaty beletdirin” diýipdir. Saib hem: “Dogrudyr, söwda-satlygy bile edipdik, ähli eden hasaplary şeýle dogry we dürs çykardy.” diýipdir.

Günleriň birinde bedewilerden (gonup göçüp yören taypa) biri pygamberimizden algysy almaga gelipdir. Bedewilerin taýpasynyň gödek bolandyklary sebäpli, bu adam hem pygamberimize gödek sözler aýdypdyr. Egindeşlerinden biri bu adamyň gödek sözlerine gaharlanyp:

“Nälet bolsun, sen kim bilen gepleşýäniňi bilýäňmi?” diýip, azgyrylypdyr. Ol adam diýýäňmi hem diýmän:

“Men algymy almaga geldim” diýipdir. Şonda pygamberimiz öz ýoldaşlaryna:

“Siz onuň tarapyny tutjaksyňyz, sebäbi, ol adam dogrudanam hut öz hakyny talap edýär.” diýipdir we soňra Hawle binti Kaýsa habar iberip, karz hurma bermegini haýyş etdi. Hawläniň beren hurmasy bilen bergisini töledi we şol adama nahar hem hödür-kerem etdi. Şol adam:

“Sen meniň hakymy oňat nusgada tölediň. Alla saňa ýagşylygyň öwezini bersin” diýip doga etdi. Şonda pygamberimiz:

“Ynha, bular (ýagny hak eýeleriniň tarapynda durup, hakykatyň dabaralanmagyna hemaýat edenler) adamlaryň iň haýyrlysydyr. Arasynda ejiziň ynjydylmazdan hakyny almadyk jemgyýeti asla beýgelmez” (Ibn Maje, Sadakat, 17) diýdi.

Pygamberimiziň gaýduwsyzlygy

Pygamberimiziň aýratynlyklarynyň biri-de onuň ýokary derejedäki batyrgaýlyga, gaýduwsyzlyga eýe bolmagydyr. Onuň adamlary yslama çagyran wagtynda-da, ýoldaşy ýokdy, ýeke-täk özüdi. Ilkinji ýyllarda musulmanlygy kabul edenleriň sany-da azdy. Garşysynda yslamy ýok etmek isleýänleriň sanyda köpdi, maddy güýçleride artykdy.

Pygamberimiz mukaddes wezipesini berjaý edýärkä, gaty howply wakalara duş gelipdi. Duşmanlar ony öldürmek, yslam güneşini söndürmek üçin elhenç meýilnamalary taýýarlapdylar. Güýçli goşunlar bilen musulmanlara hüjüm etdiler. Ýöne pygamberimiz bularyň öňünde dyza çökmedi, umytsyzlyga düşmedi, öz wezipesini dowam etdirdi.

Mekge yslam goşuny tarapyndan ele geçirilipdi. Käbe butlardan arassalanypdy. Muňa gaýgylanan duşmanlar musulmanlaryň üstüne hüjüm etmek üçin “Huneýn” diýlen ýerde 20 müň adamdan ybarat bolan bir goşun ýygnadylar. Ýagdaýdan habar alan pygamberimiz 12 müňlük goşun bilen olara tarap herekete geçdi. Yslam goşuny jülgäniň dar geçidinde bukuda ýatan duşman tarapyndan üsti basyldy we hüjüme geçildi. Gijäniň alagaraňkylygynda gurnalan bu hüjümiň netijesinde musulmanlaryň goşuny dargap başlady. Bu ýagdaý yslamyň geljegi üçin gaty howpludy.

Duşmanyň gazaply hüjüminiň öňünde yza çekilmeýän ýanynda az sanly ýoldaşy bilen duşmana garşy duran ýeke-täk gahryman galypdy. Ynha, şol gürrüňi edilýän batyrgaý, gaýduwsyz gahryman bolsa hezreti Muhammeddi ﷺ

Pygamberimiz “Men pygamber, munda ýalan ýok…” diýýärdi we dargan musulmanlary ýanyna çagyrýardy. Onuň sesini eşiden yslam goşuny gaýtadan jemlendi we gaýduwsyz görnüşde duşmanyň üstüne hüjüm etdi. Duşman näme bolandygyna-da düşünip bilmedi, aljyrady, soňra dargap gaçmaga başlady we ýeňlişe sezewar boldy. Söweş yslam goşunynyň ýeňşi bilen tamamlandy. Şeýdip, yslamyň geljegi uly howpdan halas edildi.

Ynha, bu söweş pygamberimiziň uly batyrgaýlygynyň, gaýduwsyzlygynyň saýasynda gazanyldy. Onuň ömür beýanynda şeýle görnüşli batyrgaýlygynyň ençeme nusgalary bardyr. Ol gerek ýerinde sabyrlylygyň, kararlylygyň, batyrgaýlygyň, gahrymanlygyň iň ajaýyp nusgasy bolupdyr.

Allatagala bolan ynamdarlygy

Pygamberimiz Allatagala tüýs ýüregi bilen ynanardy, özüni üstünlige ýetirjekdigine hemişe bil baglardy. Hiç haçan bu ynanjyny ýitirmändi, Allatagala hemişe ynanypdy.

Pygamberimiz Mekgede ýalňyz galanda, akylyňa gelmejek kynçylyklara sezewar edilende, Uhud we Huneýn söweşlerin döwründe, iň howply ýagdaýlar bilen ýüzbe-ýüz bolanda-da, ol asla Allatagala bolan ynanjyny ýitirmändi.

Pygamberimiz musulmanlygy açyk görnüşde yglan etmäge başlan döwründe, Kureýş taýpasynyň, ýagny mekgelileriň ýolbaşçy adamlarynyň biri bolan doganoglany Ebu Talyba ýüz tutup: “Eý Ebu Talyp, doganyň ogly taňrylarymyza sögýär, atalarymyzyň samsyk bolup ýaşandygyny aýdýar, bizi-de akmaklykda aýyplaýar. Şonuň üçin ýa ony goramaklygyňy goýbolsun et, ýa-da açyk görnüşde onuň tarapyna geç, bizem şoňa görä hereket edeli” diýipdir.

Ebu Talyp ýagdaýyň ýaramaz netije bilen gutarjakdygyna göz ýetiripdi. Sebäbi, mekgeliler ony bu dawadan, din ugrundaky göreşden sowatmak isleýärdiler. Muňa garşy çykjak öz güýji-de ýokdy. Şonuň üçin Ebu Talyp pygamberimize:

“Oglum, maňa beýle agyr ýüki ýükleme. Çünki, oňa döz gelip, daýanyp bilmeýärin” diýdi. Pygamberimiz özüni goraýan doganoglan daýysynyň muny goýbolsun etmek niýetinde aýdan sözleriniň öňünde-de Allatagala bolan ynamyny üýtgetmändi:

“Daýy, Allanyň adyndan ant edýärin, bu adamlar bir elime güneşi, beýleki elime-de aýy getirip goýsalar, pygamberligimden asla aýrylmaryn. Ýa Allatagala pygamberligimi gorap saklamak üçin maňa gerekli güýç-kuwwaty berer, ýa-da bu ugurda öz janymy gurban ederin” diýipdi. Bu sözler Ebu Talyba şeýle bir täsir edipdir welin, görgüli durup bilmän:

“Git, oglum, hiç kim saňa barmagyny hem batyryp bilmez”(Ibn Hişam, j. 1, s. 266.) diýipdi.

Pygamberimiz Nejid söweşinden gaýdyp gelýärdi, ýadap halys bolupdy. Ýoldaşlary bilen bilelikde bir agajyň kölegesinde düşlediler, hemmesi-de uka gidipdir. Pygamberimiziň gylyjy-da agaçdan asylgydy. Bu ýagdaýy gören bir adam (Bedewi taýpasyndan) pursat peýdalanyp, pygamberimiziň gylyjyny eline alyp, gynyndan çykaryp pygamberimiziň üstüne topulypdyr. Pygamberimiz birden oýanypdyr, görse, adam ýetip gelýän eken. Şol adam:

“Indi seni meniň elimden kim halas ederkä?” diýip gygyrypdyr.

Pygamberimiz hiç zat ýok ýaly asla aljyraman:

“Alla halas etjekdir”-diýip jogap beripdir. Bu sözden soňra şol adamyň eli sandyrap, elindäki gylyjyny ýere gaçyrypdyr. (Buhary, Megazi, 31; Müslim, Fedail, 4.)

Pygamberimiz Alla ynanmak bilen bir hatarda öz boýun borjy bolan wezipesini-de birkemsiz berjaý ederdi. Munuň ajaýyp nusgalarynyň biri Mekgeden Medinä göç eden döwründe özüni alyp barşy bilen baglanyşyklydyr. Ilki Alla tarapyn gelen buýrugy hiç kime aýtman, gizlin saklapdyr, hezreti Ebu Bekirden başga hiç kime aýtmandyr. Soňra hezreti Alyny öz ýatýan düşeginde ýatyrypdy we oňa gijäni şol ýerde geçirmegi buýruk beripdi.Ondan soňra gitjek ýeriniň ters tarapynda bolan Sewr gowagynasygnypdy. Bularyň bary şol gün üçin gerekli bolan çärelerdi. Pygamberimiz bularyň hiç biri ahmal etmändir, bu çäreleri görenden soň, Allatagala-da gaty bek ynanypdyr.Onuň üçin pygamberimiz düýesini başyna goýberip, yzyndanam Alla tabşyrdym diýýän adama:

“Ilki düýäňi berk duşa, soňra Alla ynan” diýipdir.

Pygamberimiziň myhmansöýerligi

Pygamberimiziň nusga hökmündäki ajaýyp häsiýetleriniň biri-de onuň myhmanparazlygydyr. Uzakdan-ýakyndan özüne görme-görşe gelenleriň sany hemişe köp bolardy. Ol myhmanlaryny iň oňat görnüşde hormatlardy, olara hut özi serederdi, özi gözegçilik ederdi. Pygamberimiz musulman bolmaýan myhmanlaryna-da şeýle görnüşde garardy.

Köp sanly myhmanlar gelip, özleriniň iýjek zatlaryny-da olara berip, öz çagalary bilen aç ýatan gijeleri bolardy.

Ol myhmanlar bilen baglanyşykly şeýle diýipdir: “Alla we ahyret gününe ynanan adam öz myhmanyna hödür-kerem etsin.”(Buhary, Edeb, 31.)

Arassaçylyga ähmiýet bermegi

Pygamberimiziň ýaşaýşy sadady we arassady. Endamyny hemişe arassa saklardy, egin-eşikleriniň arassaçylygyna gaty üns bererdi. Dişleriň arassalygyna aýratyn üns bererdi, şol döwürlerde dişi arassalamak üçin diş sürgüji (miswak) ulanylýardy. Egindeşlerine-de dişini arassa saklamagy maslahat bererdi.

Pygamberimiz hapysa ynsanlary, hapaçylygy hiç halamazdy. Egindeşlerine metjide arassa gelmeklerini tabşyrardy. Bir gezek üsti-başy hapa görnüşde metjide gelenlere: “Ýuwunyp, arassalanyp ondan soňra gelen bolsaňyz, has oňat bolardy.” diýipdir.

Pygamberimiziň ybadaty

Pygamberimiz her bir işini doly we düzgüne laýyk görnüşde ederdi. Ybadat wagtlary, dynç alyş wagtlary anyk bellidi. Wagtlaryny boş we biderek geçirmezdi, her salymyny peýdaly iş üçin sarp ederdi.

Pygamberimiz Allanyň iň halan guly bolsa-da, Alladan gaty gorkardy, kyýamat gününi alada ederdi.

Ol her salymda Allany ýatlardy, ybadatdan örän uly güýç toplardy. Gijelerine okan namazlarynda uzak wagtlap aýak üstünde durmakdan ýaňa aýaklary çişip giderdi. Ýanýoldaşy hezreti Äşe onuň bu ýagdaýyny görüp:

“Eý Allanyň resuly! Alla seniň geçen we geljek günäleriňi bagyşlasa-da, näme üçin özüňi gynaýarsyň? diýerdi. Şonda pygamberimiz oňa şeýle görnüşli jogaby beripdir:

“Allatagala şükür eden bir gul bolmaýynmy, eýsem?!”(Buhary, Edeb, 31.)

Pygamberimiz ybadata şeýle meýilli bolmak bilen bir hatarda “rehbaniýeti” halamazdy.

“Rehbaniýet” diýmek, terkidünýälik manysyndadyr, tutuşlygyna dünýäden el çekip, özüňi ybadata bagyşlamaklygy aňladýar. Pygamberimiz muny asla gowy görmezdi. Hatda käbir sahabiler hristianlaryň täsirine düşüp, dünýäden el çekmäge göwnüni baglan hem bolsalar, pygamberimiz olaryň bu ýoluny gadagan edipdi.

Araplar birnäçe güni biri-birine goşup, oraza tutupdyrlar, muňa hem “sawm-i wysal” diýipdirler. Egindeşler bu görnişdäki orazany tutmak isläpdirler, ýöne pygamberimiz olara muny hem goýbolsun etdiripdir.

Abdylla b. Omar (r.a.) takwa adam bolupdyr. Gündiz oraza tutup- dyr, gije-de namaz okap geçiripdir. Pygamberimiz onuň halyndan habar alypdyr we oňa:

“Alan habaryma görä, sen yzygiderli oraza tutup, “agzaçar” etmeýän ekeniň. Gijeleriňi namaz okap geçip, hiç ýatmaýan ekeniň. (Asla beýtme!) Käwagt oraza tut, käwagt agzyňy aç, gije turup namaz oka, soň oňat ýatyp dynjyňy al. Çünki, gözleriň hem haky bardyr. Göwräň, bedeniň hem, çaga-çuganyň hem öz haky bardyr. Aýda üç gün oraza ýeterlikdir” diýipdir.

Şonda Abdylla ibn Omar:

“Ýöne men köpräk oraza tutup bilerin” diýdi. Pygamberimiz:

“Beýle bolsa, günaşa oraza tut. Orazanyň iň oňat görnüşi budur” diýdi. Omar has köp tutulmagyna rugsat bermegini haýyş edende, pygamberimiz: “Bolmaz, mundan köpi ýagşy däldir”-diýipdir.

Egindeşleriniň biri gezelenç edýärkä bir gowagy görüpdir we onuň töweregi gök otluk, ýanynda howuz bar eken. Soňra pygamberimiziň ýanyna gelip gören zatlaryny aýdyp beripdir we rugsat berseň, şol gowaga çekilip, ybadatymy şol ýerde yzygiderli dowam etdirjek diýipdir.

Şonda pygamberimiz: “Men musewiligi ýa-da hristianlygy ýerine salmak üçin gelmedim. Men size Ybraýymyň ybadaty sada we aňsat görnüşde berjaý edilen dinini getirdim.” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, j. 5, s. 266.) diýipdir.

Bularyň bary şuny görkezýär, ýagny pygamberimiz terkidünýäligi halamandyr, ýaşaýan ynsanyň bu dünýäniň nygmatlaryndan peýdalanmagyny isäpdir, munuň dinimiziň hem buýrugydygyny beýan edipdir.

Pygamberimiziň Alla gorkusy

Pygamberimiz älemlere rehimdarlyk üçin iberilen iň soňky pygam- ber bolsa-da, Allatagaladan her kimden köp gorkar eken we “Kyýamat güni nähili bolarkam” diýip alada eder eken.

Musulman bolanlaryň on dördünji kişisi we Medine göç edenleriň ilkinji aradan çykany Osman ibn Mazun (r.a.) ýogalan wagty, ölüm habaryny alan dessine onuň öýüne gidipdir. Ensardan Ümmü Ala bint-i Harys Osmanyň jesedini görkezip:

“Eý, Ebu Saib, Allanyň rahmetine üstüne bolsun. Sen hakda bilen zadym we beýlekilere aýtmakçy bolýanym şudur, ýagny sen Allanyň rahmetine we keremine gowşan birisiň” –diýipdir. Şonda pygamberimiz:

“Allataglanyň bu ölüni rahmetine we keremine gowuşdyrandygyny nireden bilýärsiň?” diýip sorapdyr. Onda şol aýal:

“Eý Allanyň resuly, ene-atam saňa gurban bolsun. Allatagala şu imanly adama keremililik etmez-de, başga kime eder, ahyry” diýipdir. Şonda pygamberimiz:

“Osman ibn Mazun ölendir. Allanyň adyndan söz berýärin, men hem muňa haýyrlylyk we bagtyýarlyk dileýärin. Alla tarapyn iberilen pygamber bolsam-da, kyýamat gününde maňa nähili garajakdyklaryny bilmeýärin.” diýipdir.(Buhary, Jenaiz, 3.)

Bir gün hezreti Ebu Bekir pygamberimize: “Eý Allanyň resuly, görýän welin saçlaryň agarypdyr” –diýipdir.

Şonda pygamberimiz-de: “Hawa, “Hud”, “Wakia”, “Mürselat” we “Amme” süreleri meni garratdy” diýip jogap beripdir.(Tirmizi, Tefsirul-Kuran, 57.)

Bir gün pygamberimiz bir jenaza gatnaşypdyr, gabyr gazylyp gutarylmandygy üçin garaşmaga mejbur bolupdyrlar. Bu ýagdaý oňa şeýle bir täsir edipdir welin, aglapdyr, göz ýaşlaryndan gumuň üsti öl bolupdyr. Şonda şu sözleri aýdypdyr: “Doganlarym, özüňizi şu gün üçin taýýarlaň.”(Ibn Maje, Zühd, 19.)

Pygamberimiziň Alla bolan söýgüsi

Mukaddes Kuran musulmanlaryň Allany her bir zatdan ýokarda goýup söýýändigini beýan edipdir. (Bakara, 165.)

Pygamberimiz Allany her kesden-de has oňat görerdi. Şonuň üçin ol gijelerine aýaklary çişýänçä namaza durardy.

Hezreti Äşe enemiz hem şeýle diýipdir: pygamberimiz ertir namazynyň iki rekagat sünnetini okanyndan soňra: “Bu iki rekagatyň beren zowky-sapasynyň ýanynda dünýäniň ähli zowky-sapalary hiçdir.”(Müslim, Salatül-Musafirin, 14.) diýerdi.

Bu ýagdaý pygamberimiziň Alla bolan çuňňur söýgüsiniň sebäbi bilen oňa ybadat etmekden neneňsi uly hyjuw duýýandygynyň alamatydyr.

Hezreti Omar (b. el-Hattab) şeýle gürrüň beripdir: Bir gün pygamberimiz çagasynda aýrylan bir aýaly gördi. Şol aýal çaga hasratyndan ýaňa öňünden çykan çagany ogşaýar, bagryna basýar, gujagyna alyp, emdirýär. Şonda pygamberimiz şol ýerdäkilere ýüzlenip: “Bu aýal, siziň pikiriňiz, öz çagasyny ataşa atarmy?” diýip sorapdyr.

Şol ýerdäki adamlar: “Asla atmaz”- diýipdirler. Şonda pygamberimiz: “Onda, oňat diňläň, Allanyň öz gullaryna merhemeti bu aýalyň çagasyna bolan merhemetinden has artykdyr”(Buhary, Edeb, 18.) diýipdir.

Pygamberimiziň maşgala durmuşy

Pygamberimiz nusga alynjak bir maşgalabaşydy. Ol ýanýoldaşyna wepaly bir erkekdi, çagalaryna oňat seredýän bir atady. Öý işlerinde mydama kömek ederdi, öz zatlaryny, eşiklerini ýuwardy, içerini arassalardy, süpürerdi, aýakgabyny özi bejererdi, ýyrtyklaryny ýamardy. Gerekli zatlaryny bazardan özi alyp gelerdi, hyzmatçylara käýemändir, ynjytmandyr.

Pygamberimiziň öýi dünýädäki maşgala ojaklarynyň iň bagtyýarydy. Bu maşgala ojagynda goh-galmagal, dawa-jenjel ýokdy. Rahatlyk, arkaýynlyk, hoşamaýlyk bardy. Pygamberimiz öýde hemişe güler ýüzli hereket ederdi, gödek sözleri bolmazdy, adama gygyrmasy, azgyrylmasy ýokdy. Aýallaryna mylaýym, sypaýy we hoşamaý ýüzlenerdi. Ol muny musulmanlara hem maslahat edipdi:

“Siziň iň haýyrlyňyz we peýdalyňyz aýallaryna sypaýy bolanyňyzdyr.”

Hormatly pygamberimiz erkegiň öz ýanýoldaşynyň hereketleri hoşgylaw görmegini maslahat beripdir: “Hiç kim ýanýoldaşyny ýigrenmesin, käbir halamadyk hereketi, häsiýet bar bolsa, onuň ýerine ençeme halaýan hereketleri, häsiýetleri hem bardyr.”(Müslim, Rida, 18.)

Pygamberimiziň çaga söýgüsi

Pygamberimiz çagalary gaty gowy görerdi. Olary gujagyna alardy, başyny sypalardy, mähir bilen ogşardy. Pygamberimiz agtyklary hezreti Hasan bilen hezreti Hüseýi ogşardy. Şonda muny gören bir adam: “Meniň on çagam bar, olaryň hiç birini ogşamadym” diýen. Pygamberimiz oňa: “Merhemet etmeýäne, merhemet edilmez” diýipdir.

Pygamberimiz namaz okaýarka, eýjejik agtyklary onuň egnine çykardy. Ybadatdakada çagalaryň bu hereketini hoşamaý garşylardy, olara päsgel bermezdi.

Bir ýerde otyrka, gyzy hezreti Fatyma geläýse, ör turardy, onuň maňlaýyndan ogşardy, ony öz ýerinde oturdardy. Ol diňe öz çagasyny, agtygyny däl, eýsem kimiň çagasy bolsa-da şol hereketlerinin gaýtalardy, çagajyklara süýji-köke berip, olary begendirerdi. Ol musulman bolmaýan adamlaryň çagalaryna hem şeýle ederdi.

Pygamberimiz çagalar bilen ýörite meşgullanardy. Bir gezek çagalaryň arasynda ýaryş geçirilipdi. Özem ýaryşyň soňky çyzygynda (finiş) durupdy. Ylgap ýanyna gelen çagalary ogşady we sowgatlaryny berdi.(Ahmed b. Hanbel, Müsned, j. 1, s. 214.)

Pygamberimiz çagalar bilen baglanyşykly şeýle öwüt-nesihatlar edipdir: “Alladan gorkuň, çagalaryň arasynda adalatly hereket ediň.”(Buhary, Hibe, 8 / 26.)

“Çagalary ogşanyňyzda-da deňligi saklasaňyz, muny Allatagalanyň hem halajakdygyna şübhe ýokdur.”(El-Jamius-Sagyr.)

Jemläp aýdanymyzda, pygamberimiz arassa ýürekli, ýokary adamkärçilikli, oňat ahlakly, sypaýy, ömrüni adamzadyň halas bolmagyna bagyşlan halkahalar şahsyýet bolupdyr.

Goý, onuň görkezen aýdyňlyk ýolundan gidenler bagtyýar bolsun!

Goý, onuň ýaşaýşyny, ömürbeýanyny, ahlak hereketlerini berjaý edenler hemişe bagtyýar bolsun!

Salgylanmalar

• https://en.wikipedia.org/wiki/Muhammad
• https://ru.wikipedia.org/wiki/Мухаммед