İbn Râik
| İbn Râik | |
|---|---|
| Abbâsî Halifeliği Emîrü’l Ümerâ | |
| Görev süresi 21 Eylül 941[1] - 13 Şubat 942[1] | |
| Yerine geldiği | Kurankij |
| Yerine gelen | Ebû Abdullah el-Berîdî (Abbâsî veziri olarak) |
| Görev süresi 10 Kasım 936[1] - 9 Eylül 938[1] | |
| Yerine geldiği | İbn Mukle (Abbâsî veziri olarak) |
| Yerine gelen | Baykam |
| Kişisel bilgiler | |
| Ölüm | 13 Şubat 942 |
Ebu Bekir Muhammed bin Râik (ö. 13 Şubat 942), genellikle sadece İbn Râik olarak bilinir, Abbasi Halifeliği'nin üst düzey bir yetkilisiydi ve halifelik hükûmetinin zayıflığını kullanarak 936 yılında halifeliğin ilk Emîrü’l Ümerâ ("komutanların komutanı", generalissimo ve fiili naip) olmuştur. 938 yılında rakip Türk askeri liderleri tarafından tahttan indirilmiş, 941 yılında görevi geri almış ve Şubat 942'deki suikasta kadar bu görevi sürdürmüştür.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Erken kariyer
[değiştir | kaynağı değiştir]İbn Râik'in babası Hazar kökenliydi ve Halife Mutazıd’ın (h. 892-902) hükümdarlığı sırasında askeri subayı olarak görev yaptmıştır.[2][3] Kardeşi İbrahim ile birlikte İbn Râik, başkomutan Mu'nis el-Muzaffar'ın himayesindeydi.[3] Halife Muktedir'e (h. 908-932) karşı Mart 929'da gerçekleştirilen başarısız darbe girişiminden sonra, iki kardeş onun sayesinde emniyet müdürü (sahib-üs-şurta) görevine atandılar,[3] makam önceki görevli Nazuk'un da komploya dahil olması nedeniyle boştu.[4] Bir yıl sonra yerlerine Muhammed bin Yakut getirildi.[3]
Mu'nis'ten ayrılma ve Muktedir'in ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Mu'nis 931'de hükûmetin tam kontrolünü ele geçirdiğinde, halifenin gözdelerini görevden aldı ve yine ortaklaşa olarak Muhammed ve İbrahim'i halifenin mabeyincileri (hajib) olarak atadı.[5] Bu pozisyonu Muktedir üzerinde önemli bir etki elde etmek için kullandılar ve böylece patronları Mu'nis'e olan bağımlılıklarını ve sadakatlerini azalttılar: Halifelik hizbi el-Hüseyin bin Kasım'ın vezir olarak atanmasıyla Mu'nis üzerinde üstünlük kazandığında, iki kardeş Mu'nis'in onları görevden almayı düşündüğüne dair bir söylenti duyulduktan sonra hızla bağlılıklarını değiştirdiler.[6]
Mu'nis'in Bağdat'tan ayrılmasının ardından iki kardeş, kendisiyle yakınlaşmaya karşı çıkan Muhammed bin Yakut'un tarafına geçtiler ve Muktedir'i, generalin zorla Bağdat'a dönmesine karşı çıkmaya çağırdılar. Muktedir, uzun süre onlar ile vezir el-Fadl bin Cafer bin el-Furat ve halifenin nüfuzlu kuzeni Harun bin Garib etrafındaki hizip arasında gidip geldi; bu hizipler uzlaşmadan yanaydı.[7] Mu'nis Bağdat'a yürüdüğünde, Halife onunla karşılaşmak için yola çıktı ve çıkan çatışmada öldürüldü. Böylece Mu'nis, tartışmasız bir şekilde halifeliğin kral yapıcısı ve diktatörü olarak ortaya çıktı.[8]
Makama dönüş
[değiştir | kaynağı değiştir]Mu'nis'in zaferi ve Kahir'in (h. 932-934), Muhammed ve kardeşi, Mu'nis'e karşı çıkan diğer saray üyeleriyle birlikte Bağdat'ı terk ettiler. Ancak Râik'in iki oğlu kısa süre sonra geri dönmeye ikna oldular çünkü Muhammed'e Basra valiliği teklif edildi.[9][2] Böylece tekrar gözde oldu, Râzî'nin (h. 934-940) tahta çıkmasıyla Vasıt valiliğini elde etti.[2]
Sık sık gerçekleşen darbeler ve Hilafet'in kontrolü için yapılan şiddetli mücadeleler, bu dönemde merkezî hükûmeti büyük ölçüde zayıflatmıştı. Mağrip ve Horasan üzerindeki etkin kontrol uzun zamandır kaybolmuştu, ancak şimdi Irak'a daha yakın eyaletlerde özerk yerel hanedanlıklar ortaya çıktı: Mısır ve Suriye İhşîdîler tarafından yönetiliyordu, Hamdânîler Cezire'nin (Yukarı Mezopotamya'da Dicle ve Fırat arasında kalan "ada" ovası) kontrolünü ele geçirmişti; İran'ın büyük kısmı ise aralarında Büveyhîlerin de yer aldığı Deylemli savaş ağaları tarafından yönetiliyordu. Hatta Irak'ta bile halife hükûmetinin otoritesi sorgulanıyordu. Böylece güneyde, Basra çevresinde, Ebû Abdullah el-Berîdî yönetimindeki Berîdî ailesi kendi hakimiyet alanını kurdu, çoğunlukla vergi gelirlerini Bağdat'a göndermeyi reddetti ve Fars'ın Büveyhileriyle temaslar kurdu.[10]
İlk emirliği ve çöküşü
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu parçalanma ortamında İbn Râik de eyaletinin gelirini Bağdat'a göndermeyi reddetti.[2][10] Halifenin veziri İbn Mukle, merkezi kontrolü yeniden sağlamaya çalıştı ancak 935'te Hamdaniler'e karşı düzenlediği sefer kalıcı bir sonuç elde edemedi ve bir sonraki baharda İbn Râik'e karşı düzenlediği sefer de başarısızlıkla sonuçlandı ve kendisi tutuklandı.[11]
Râzî, 935'te böyle bir teklifi reddetmiş olmasına rağmen, şimdi destek için İbn Ra'ık'a yönelmek zorundaydı. Böylece İbn Râik 936 yılında Bağdat'a geldi ve Emîrü’l Ümerâ ("komutanların komutanı") unvanıyla halifelik yönetimini fiilen ele geçirdi. Bu görev, ordunun genel komutasını ve bugüne kadar vezirin yetki alanı içinde olan sivil yönetimin denetimini içeriyordu. Halife, devlet işlerinde söz sahibi olmaktan mahrum bırakıldı ve tamamen sembolik bir role büründürüldü.[2][12]
İbn Râik rejiminin temel direkleri, eski Merdâvîc komutanları olan Baykam ve Tüzün komutasındaki Türk birlikleriydi. İbn Râik kendi konumunu güvence altına almak için eski halife muhafızları olan Hucariyye'yi katletti ve Abbasi hanedanına hala sadık olan son birlikleri yok etti.[2][13] Ancak İbn Râik'in otoritesi, başlangıçta iktidara gelmesini destekleyen Ahvaz'daki Berîdîler ile anlaşmazlığa düşmesiyle kısa sürede zayıfladı. Onları eyaletlerinden mahrum etmeye çalıştığında, Büveyhiler ile temaslarını yeniden kurdular.[2][12] Son olarak, onun düşüşüne yol açan şey Türk askeri arasındaki hoşnutsuzluktu: Baykam komutasındaki Türkler ona karşı ayaklandı ve kısa bir mücadeleden sonra Baykam, Eylül 938'de yeni Emîrü’l Ümerâ oldu, İbn Râik ise Diyar Mudar'ı yönetmek üzere gönderildi.[2][12]
Baykam ile İbn Râik arasındaki mücadelenin uzun vadeli ve felaketle sonuçlanan bir sonucu oldu: İbn Râik, Baykam'ın Bağdat'a doğru ilerlemesini engellemeye çalışırken, kırsal bölgeyi sular altında bırakmak amacıyla Nehrevan Kanalı'nın kapatılmasını emretti. Bu eylem İbn Ra'iq'e fayda sağlamadı, ancak kanal, Sawad'ın eski sulama sisteminde merkezi bir rol oynadığından, yerel tarıma yüzyıllar boyunca ciddi zarar verdi.[14] Hugh N. Kennedy'nin yazdığı gibi, "Nehrevan Kanalı'nın delinmesi, o dönemde yaygın bir olgunun en dramatik örneğiydi; ve tıpkı Marib Barajı'nın delinmesinin İslam öncesi Güney Arabistan'ın refahının sonu olması gibi, Abbasi iktidarının sonunun simgesiydi".[14]
İkinci emirliği ve ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Baykam, Nisan 941'deki ölümüne kadar Emîrü’l Ümerâ olarak kaldı.[15][16] Baykam'ın beklenmedik ölümü, Bağdat'ta bir güç boşluğu yarattı; Daylamlılar ile Türk kuvvetleri arasındaki anlaşmazlıklar, Deylamlıları yenilen Ebû Abdullah el-Berîdî'ye katılmaya yöneltti; ikincilerin çoğu ise kuzeye, Musul'a kaçtı ve oradan Şam'daki İbn Râik'e katıldı.[17][18] Berîdîler Bağdat'ı kısa bir süreliğine ele geçirdiler, ancak askerlerinin isyanı onları kovdu ve Kurankij adlı Deylem şefi Emîrü’l Ümerâ oldu.[19][20] Muttaki, Kurankij'e karşı yardım için İbn Râik'e başvurdu. İbn Râik, Bağdat'a yürüdü ve Kurankij'i etkisiz hale getirip hapse atmayı başardı. Daylamlılar onun dayanağıydı ve katledildiler ve İbn Râik 23 Eylül'de Emîrü’l Ümerâ olarak yeniden atandı.[21][22]
Ancak, 942'nin başlarında Hamdanid prensi Nasırü'd Devle'nin emriyle suikasta uğradığı için uzun süre bundan yararlanamadı; Nasırü'd Devle kısa süre sonra onun yerine Emîrü’l Ümerâ oldu.[2][23]
Ailesi
[değiştir | kaynağı değiştir]İbn Râik, Irak bürokratik hanedanının varisi ve Mısır'daki İhşidî hanedanının uzun süreli veziri ola] Cafer İbn el-Furat'ın kız kardeşiyle evliydi. Oğulları Muzahim başlangıçta İhşidî sarayında rehin tutuluyordu, ancak daha sonra İhşidî ordusunda kıdemli bir komutan oldu ve bir İhşidî prensesiyle evlenmiştir.[24]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c d Donohue 2003, s. 9.
- ^ a b c d e f g h i Sourdel 1971, s. 902.
- ^ a b c d Bowen 1928, s. 291.
- ^ Bowen 1928, ss. 281–286.
- ^ Bowen 1928, s. 299.
- ^ Bowen 1928, ss. 311–312.
- ^ Bowen 1928, ss. 317–318.
- ^ Bowen 1928, ss. 318–321.
- ^ Bowen 1928, ss. 326, 345.
- ^ a b Kennedy 2004, s. 194.
- ^ Kennedy 2004, ss. 194–195.
- ^ a b c Kennedy 2004, s. 195.
- ^ Kennedy 2004, ss. 195, 197, 204.
- ^ a b Kennedy 2004, s. 197.
- ^ Amedroz & Margoliouth 1921, ss. 9–10.
- ^ Bowen 1928, ss. 365–366.
- ^ Bowen 1928, ss. 366–367.
- ^ Amedroz & Margoliouth 1921, ss. 13–14, 20–21.
- ^ Bowen 1928, ss. 370–371.
- ^ Amedroz & Margoliouth 1921, ss. 15–18.
- ^ Bowen 1928, s. 373.
- ^ Amedroz & Margoliouth 1921, ss. 20–24.
- ^ Kennedy 2004, ss. 195–196.
- ^ Bianquis 1972, s. 58.
- Genel
- Amedroz, Henry F.; Margoliouth, David S., (Ed.) (1921). The Eclipse of the 'Abbasid Caliphate. Original Chronicles of the Fourth Islamic Century, Vol. V: The concluding portion of The Experiences of Nations by Miskawaihi, Vol. II: Reigns of Muttaqi, Mustakfi, Muzi and Ta'i. Oxford: Basil Blackwell.
- Bianquis, Thierry (1972). "La prise de pouvoir par les Fatimides en Égypte (357‑363/968‑974)" [The Seizure of Power by the Fatimids in Egypt (357–363/968–974)]. Annales Islamologiques (Fransızca). Cilt XI. ss. 49-108. doi:10.3406/anisl.1972.950.
- Bowen, Harold (1928). İngilizce. Cambridge: Cambridge University Press. OCLC 386849.
- Donohue, John J. (2003). The Buwayhid Dynasty in Iraq 334 H./945 to 403 H./1012: Shaping Institutions for the Future (İngilizce). Leiden and Boston: Brill. ISBN 90-04-12860-3.
- Kennedy, Hugh (2016). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century (İngilizce) (Second bas.). Oxford ve New York: Routledge. ISBN 978-1-138-78761-2.
- Sourdel, Dominique (1971). "Ibn Rāʾiḳ". Lewis, B.; Ménage, V. L.; Pellat, Ch.; Schacht, J. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume III: H–Iram (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. s. 902. OCLC 495469525.
