Lesorade ayaklanması
| Lesorade ayaklanması | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Lesoreid Ayaklanmasının Bastırılmasından Sonra Sovyet Askeri Muhafızları | |||||||||
55°39′K 104°36′D / 55.650°K 104.600°D
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Kamp mahkumları Lesoreid isyancıları Mark Retyunin Mahkum olmayanlar |
 Kızıl Ordu Hapishane Muhafızları.svg){kind=small} NKVD VOKHR | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
|
42 ölü - 50 idam - 18 hapis cezası |
33 ölü - 20 yaralı - 52 donma vakası | ||||||||
Lesorade ayaklanması ya da Retyuninsky isyanı olarak da bilinen Ust-Usinsk esir ayaklanması, 24 Ocak 1942 tarihinde Komi Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin Ust-Udinsky Bölgesi’ne bağlı Lesorade kampında gerçekleşen esir ayaklanmalarıdır.
Ayaklanmanın lideri, kendisi de eski bir mahkûm olan kamp müdürü Mark Retyunin'dir. Sovyet kamp sistemindeki ilk silahlı ayaklanma olan olay, 24 Ocak 1942'de başladı ve on gün boyunca devam etti. Çatışma sırasında 75 isyancı ve NKVD çalışanı öldürüldü; 50 isyancı idam cezasına çarptırıldı.
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Lesorade kampı, Ust-Usa köyünden yaklaşık 6 km uzaklıkta bulunan Vorkutlag'ın alt kamplarından birisidir. 1 Aralık 1941 itibarıyla Lesorade'de 202 mahkûm bulunuyordu ve bunların 108'i 58. Madde (RSFSC Ceza Kanunu) kapsamında hüküm giymiş siyasi mahkûmlardı (27 eski Troçkist dahil). Kampın başkanı, Arkhangelsk bölgesinin yerlisi Mark Retyunin, 1929'da haydutluktan (bir banka soygununa katılmak) hüküm giymiş, 1939'un başlarında serbest bırakılmış ve sivil olarak Vorkutlag'da kalmıştı. Ayaklanma iyi planlanmış ve hazırlanmıştı. 1941 sonbaharında Retyunin, beyaz kürk mantolar da dahil olmak üzere büyük miktarlarda yiyecek ve giyecek sipariş etmiştir. Plan mahkûmların çoğundan gizli olarak hazırlanmıştır, aralarında hem suçlu hem de siyasi olan 15'ten fazla kişi yaklaşan ayaklanmayı bilmemekteydi. Kış mevsiminde yollarda hızlı bir şekilde seyahat etmenin imkansız olması nedeniyle Ayaklanma’nın yapılması için kış dönemi seçilmiştir. Lesorade mahkûmlarını serbest bıraktıktan ve muhafızları silahsızlandırdıktan sonra, beklenmedik bir şekilde Ust-Usa'yı ele geçirerek yerel yönetimi felç etmek, ardından ana müfrezenin demiryolunun geçtiği Kozhva'ya koşması, oradan Kotlas ve Vorkuta olmak üzere iki yöne hareket etmesi, yol boyunca diğer kamplardan isyancılara katılacak mahkûmları kurtarması ve böylece oldukça güçlü bir ordu toplaması planlanmaktaydı. Bu orduya yerel halkın da katılacağı varsayılmaktaydı.[1][2]
Ayaklanma
[değiştir | kaynağı değiştir]24 Ocak 1942 tarihinde gardiyanların çoğunu hamamda yıkanmaya ikna eden mahkûmlar, geri kalanları silahsızlandırmıştır, tüm Vokhrovitleri bir sebze deposuna kilitlemiş, kamp bölgesini açmış ve herkese ayaklanmayı duyurmuşlardır. Mahkûmlara kışlık askeri üniformalar verilmiş ve 8 arabadan oluşan bir yiyecek treni oluşturulmuştur. Mahkûmların bir kısmı (59 kişi) ayaklanmaya katılmak istemeyerek kaçmıştır. Geri kalan mahkûmlar Retyunin komutasında, 12 Tüfek ve 4 Tabanca ile Ust-Usa'ya yürümüştür. Ust-Usa'nın çeşitli yerlerindeki çatışmalar gece yarısına kadar sürmüş ve bu sırada isyancılar 9 kayıp vermiştir. Kendileri de 14 kişiyi öldürmüş ve 11 kişiyi yaralamıştır, ayrıca birkaç silah daha ele geçirmiş ve 12 isyancı yerel gözaltı merkezindeki 38 mahkûmu serbest bırakmıştır. Aynı zamanda 40 silahsız isyancı gözaltına alınmış, 21 kişi de daha sonra gönüllü olarak NKVD'nin bölge departmanına rapor edilmiştir. Kyz-Raz-Di kampının alt komutanlığını kurtaran müfreze, 25 Ocak gecesi Akis köyünde bir VOKHR silah konvoyunu yakalamış ve ele geçirmiştir. Ardından sabah saatlerinde müfreze Ust-Pyzha köyüne gitmiş ve burada bir bakkaldan çeşitli gıda ve ev eşyaları almıştır. Müfrezenin askeri komiseri A. T. Makeev "Özel Amaçlı Müfreze No. 41" adına bakkaldaki satıcı kadına bir makbuz bırakmıştır. O sırada müfrezenin sayısı 41 kişiydi, iyi silahlanmışlardı. 27 Ocak akşamı, isyancıları aramak ve yok etmek için gönderilen VOKHR müfrezesinin keşfi, Ust-Lyzha'dan 65 km uzakta onlarla karşılaşmıştı. Lyzha Nehri üzerindeki Ust-Usa köyüne 105 km uzaklıktaki ormanda 28 Ocak sabahı bir çatışma çıkmış ve sonuç olarak 16 isyancı öldürülmüştür, Vokhrovitler de 16 kişiyi kaybetmiştir. 29 Ocak'ta, Lyzha Nehri'nin üst kısımlarındaki bir av kulübesinde, 26 kişi kalan isyancılar bir konsey toplamış ve Nenets ren geyiği çobanlarına katılmak üzere Bolşemelskaya tundrasına gitmeye çalışmak için grup halinde ayrılmaya karar vermiştir. 30 Ocak'tan 1 Şubat'a kadar VOKHR güçleri tarafından bu gruplara yönelik zulüm ve imha devam etmiştir. M. Retyunin liderliğindeki isyancıların liderliğini içeren üçüncü ana grup, 1 Şubat akşamı Ust-Lyzha'dan 175 km uzaklıktaki Malaya Terekhovey Nehri'nin yukarı kesimlerinde Vokhrovitler tarafından yakalanmış ve kuşatılmıştır. Neredeyse tüm cephanenin kullanıldığı 23 saatlik bir çatışmadan sonra, ayaklanmanın liderleri olan M. A. Retyunin ve M. V. Dunaey’de dahil olmak üzere dört isyancı kendilerini vurarak intihar etmişlerdir.[1][2][3]
Sonuç
[değiştir | kaynağı değiştir]Toplamda 42 katılımcı ayaklanma sırasında öldü ve altısı sağ olarak ele geçirildi. Ust-Usa baskınından sonra 40 kişi müfrezeden ayrıldı ve 21 kişi gönüllü olarak RO NKVD'nin bölgesel departmanına geri döndü. 16 Eylül 1942'de SSCB OSO NKVD tarafından aralarında hem mahkûmların hem de sivillerin bulunduğu 50 sanık idam cezasına, 18 kişi de çeşitli sürelerde hapis cezasına çarptırıldı. NKVD ve VOKHR birimlerinin kayıpları 33 ölü, 20 yaralı ve 52 donma vakasıdır. 1942'deki Ust-Usinsk ayaklanması Sovyet gulag tarihinde mahkûm ve gardiyanların ilk toplu ayaklanması olarak kabul edilir. İsyancıların küresel planlarına dair kanıtlar çeşitlilik göstermektedir. Retyunin'in "cepheye gitmeyi ve Almanların gerisindeki bir birliğe ya da partizana katılmayı" teklif ettiğine dair raporlar vardır, yakalanan katılımcılardan biri de aynı şeyi söylemiştir. Sorgulamalar sırasında A. Yaşkin, başlangıçta sadece Vorkutlag ve Peçorlag esirlerinin serbest bırakılmasını sağlama niyetinden bahsetti, ancak 10 gün sonra Sovyet hükûmetini devirmek, kolektif çiftlikleri dağıtmak, Wehrmacht'tan silahlı yardım almak, siyasi ve ekonomik sistem kurmak için Almanya ile bağlar kurmak, isyancılar tarafından işgal edilen toprakları Almanya'ya ya da Finlandiya'ya" ilhak etmek gibi konular sorguda gündeme geldi. Sovyet belgelerinde, liderlerinin çoğunun suçludan ziyade siyasi mahkûm olmasına rağmen, ayaklanma bir "gangster ayaklanması" olarak görülmektedir.[1][2][3][4]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c "Усть-Усинское восстание". web.archive.org. 20 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2023.
- ^ a b c "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2023.
- ^ a b Bolgova, V.V.; Azarkhin, A.V.; Ivanova, S.V.; Bondarenko, A.V. (2020). "THE "REGULATORY GUILLOTINE» IN RUSSIA: PLANS, MECHANISM, PROSPECTS". Eurasian Law Journal. 1 (140): 12-14. doi:10.46320/2073-4506-2020-1-140-12-14. ISSN 2073-4506.
- ^ "4". 4 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2023.