Законы захавання
Зако́ны захава́ння — фундаментальныя фізічныя законы, паводле якіх пры пэўных умовах некаторыя вымерныя фізічныя велічыні, якія характарызуюць замкнутую фізічную сістэму, не змяняюцца з цягам часу.
Філасофскія перадумовы да адкрыцця закону былі закладзены яшчэ антычнымі філосафамі, а таксама Дэкартам і М. В. Ламаносавым.
У пісьме Эйлеру Ламаносаў фармулюе свой «усеагульны натуральны закон» (5 ліпеня 1748 года), паўтараючы яго ў дысертацыі «Разважанне аб цвёрдасці і вадкасці цел» (1760)[1][2]:
|
...Усе змены ў прыродзе маюць такую ўласцівасць: колькі чаго ў аднаго цела аднімецца, столькі дабавіцца да другога, так што калі дзе паменшае некалькі матэрыі, то памножыцца ў іншым месцы... Гэты ўсеагульны натуральны закон распаўсюджваецца і на самі правілы руху, бо цела, рухаючы сваёю сілаю другое, столькі ж яе ў сябе губляе, колькі перадае другому, якое ад яго рух атрымлівае[3]
Арыгінальны тэкст (руск.)
...Все перемены, в натуре случающиеся, такого суть состояния, что сколько чего у одного тела отнимется, столько присовокупится к другому, так ежели где убудет несколько материи, то умножится в другом месте... Сей всеобщий естественный закон простирается и в самые правила движения, ибо тело, движущее своею силою другое, столько же оные у себя теряет, сколько сообщает другому, которое от него движение получает М. В. Ламаносаў
|
|
Некаторыя з законаў захавання справядлівыя заўсёды і пры ўсіх умовах. Такія, напрыклад, законы захавання энергіі, імпульсу, моманту імпульсу, электрычнага зараду), ці, ва ўсякім выпадку, ніколі не назіраліся працэсы, якія б супярэчылі гэтым законам. Іншыя ж законы толькі прыбліжаныя і выконваюцца пры пэўных умовах. Напрыклад, закон захавання цотнасці выконваецца для моцнага і электрамагнітнага ўзаемадзеяння, але парушаецца ў слабым узаемадзеянні).
- Закон захавання энергіі
- Закон захавання імпульсу
- Закон захавання моманту імпульсу
- Закон захавання масы
- Закон захавання электрычнага зараду
- Закон захавання лептоннага ліку
- Закон захавання барыённага ліку
- Закон захавання цотнасці
Законы захавання звязаны з сіметрыямі фізічных сістэм (тэарэма Нётэр). Так, законы захавання энергіі, імпульсу і моманту імпульсу з’яўляюцца вынікам прасторава-часавых сіметрый (адпаведна: аднароднасці часу, аднароднасці і ізатропнасці прасторы). Пры гэтым пералічаныя ўласцівасці прасторы і часу ў аналітычнай механіцы прынята разумець як інварыянтнасць лагранжыяна адносна змянення пачатку адліку часу, пераносу пачатку каардынат сістэмы і кручэння яе каардынатных восей.
Зноскі
- ↑ Михаил Васильевич Ломоносов. Избранные произведения в 2-х томах. М.: Наука. 1986
- ↑ Фигуровский Н. А. Очерк общей истории химии. От древнейших времен до начала XIX в. — М.: Наука, 1969
- ↑ У лацінскім тэксце пісьма гаворыцца аб захаванні руху — у рускім перакладзе гаворка ідзе аб захаванні сілы. У пісьме М. В. Ламаносаў упершыню аб'ядноўвае ў адной фармулёўцы законы захавання матэрыі і руху і называе гэта «ўсеагульным натуральным законам».
Гл. таксама
[правіць | правіць зыходнік]Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Визгин В. П. Развитие взаимосвязи принципов инвариантности с законами сохранения в классической физике. М.: Наука, 1972. 240 с.
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Нарматыўны кантроль |
