Нарач (аграгарадок, Мядзельскі раён)

Аграгарадок Нарач Касцёл Святога Андрэя Краіна Беларусь Вобласць Мінская Раён Мядзельскі Сельсавет Нарацкі Каардынаты 54°55′50″ пн. ш. 26°41′11″ у. д. Ранейшыя назвы да 1964 — Кабыльнік Вышыня цэнтра 196 м Насельніцтва ▼2 255 чал. (2013) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1797 Паштовы індэкс 222395 Аўтамабільны код 5 Нарач на карце Беларусі ±

Нарач на Вікісховішчы

На́рач (трансліт.: Narač, руск.: Нарочь; да 1964 года Кабы́льнік) — аграгарадок у Мядзельскім раёне Мінскай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Нарацкага сельсавета. Насельніцтва аграгарадка складае 2 581 чалавек (2010).

Назва

Тапонім Кабыльнік, магчыма, звязаны са шляхцічам Васілём Кабыліным, якому граматай вялікага князя Жыгімонта Старога ад 12 снежня 1522 года была пацверджана купля ў князёў Пятра і Андрэя Свірскіх маёнтка Жары, у Людвіка Свірскага — «зямлі пустоўскай на імя Трухаўшчына» (Труханкі) і ў Пятра Свірскага «зямлі пустоўскай на імя Якубоўшчына на Едупе» (Рэдупля). У суседнім Пастаўскім раёне ёсць назва Кабыльнішкі. Таксама назва можа паходзіць ад польскага kobylak — «конскае шчаўе».

Варыянты напісання назвы ў гістарычных крыніцах Кабельнікі, Кабыльнікі.

У 1964 годзе савецкія ўлады змянілі назву паселішча на Нарач, што прычыніла блытанне з аднайменным курортным пасёлкам або самім возерам Нарач.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Паводле некаторых звестак, упершыню Кабыльнік упамінаецца ў XV стагоддзі пад назвай Мядзел Малы (лац. Medal Minor). Аднак, у наш час не атрымалася знайсці дакументальных пацвярджэнняў гэтаму. Ускосная спасылка ёсць у кнізе польскага гісторыка Юзафа Вольфа, даследнік сцвярджае, што на месцы сучаснай вёскі Швакшты размяшчаўся «двор Замяделье» князя Пятра Свірскага (сярэдзіна XV ст.).

У 1463 годзе ў Кабыльніку збудавалі драўляны касцёл (перабудоўваўся ў 1736 годзе). 11 красавіка 1527 года А. М. Свірскі і яго жонка Соф’я прадалі «добры свае дзедзічныя Мядзела і Кабыльнікі» ваяводу віленскаму Альберту Гаштольду і яго нашчадкам за 300 коп «вечным правам». У 1579 годзе «имением Кабыльникъ» валодае «Княжна Мстиславская, Настася Михайловна» якая перадае іх у вечнае ўладанне свайму мужу Стэфану Збаражскаму. Пазней Кабыльнік знаходзіўся ў прыватным валоданні князёў Збаражскіх (XVI ст.), Храпавіцкіх (XVII ст.), Козелаў і Абрамовічаў (XVIII ст.). Вялікі пісар літоўскі Людвік на Бакштах Хамінскі прадаў Кабыльнік кашталяну ашмянскаму Марціну Аскерку. Ад Аскеркаў маёнтак перайшоў у валоданне Антонія Свентажэцкага.

У выніку адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы 1555—1556 гадоў Кабыльнік увайшоў у склад Ашмянскага павета Віленскага ваяводства. На 1641 год у мястэчку было 19 дамоў.

А. Ромер. Стары касцёл, 1880 г.

У Вялікую Паўночную вайну (1700—1721) улетку 1708 года праз Кабыльнік і Мядзел праходзіў 11-тысячны корпус шведскага генерала Адама Людвіга Левенгаўпта ў кірунку Даўгінава (прыбыў на двухтыднёвы пастой 15 жніўня).

У час паўстання Тадэвуша Касцюшкі ў Кабыльніку размяшчаўся авангард 27-га Завілейскага палка паўстанцаў (генерал-маёр Ксаверы Зяньковіч). Неўзабаве ў Кабыльніку былі сканцэнтраваны асноўныя сілы Завілейскага палка ў колькасці больш за 700 чалавек з трыма гарматамі. Аднак, пасля начной атакі войскамі генерала Германа, паўстанцы мусілі адступіць да Міхалішкаў.

Расійская імперыя

Кабыльніцкая сінагога (1915—1918)

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Кабыльнік апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, у Свянцянскім павеце Віленскай губерні. На 1847 год Кабыльнік уваходзіў у склад двух аднайменных маёнткаў. Першая частка мястэчка складалася з 8 двароў і знаходзілася ў валоданні пана Свентажэцкага. Тут працавалі вадзяны млын і вінакурня (з 1845 года). Таксама, апроч гэтай часткі мястэчка, да першага маёнтка належалі 4 вёскі і 2 засценкі. Другая частка Кабыльнікаў належала да іншага маёнтка, уладання братоў Шышкаў. Тут было 17 двароў. Таксама да другога маёнтка належала яшчэ адна вёска. На 1860 год у Кабыльніку было 45 двароў.

У час нацыянальна-вызвольнага паўстання (1863—1864) у красавіку 1863 года каля Кабыльніка прайшоў аддзел паўстанцаў у колькасці 100 чалавек на чале з Густавам Чаховічам. Месцам для сваёй базы аддзел абраў пушчу ля возера Нарач, дзе меў намер злучыцца з паўстанцамі Лявона Чаховіча. Расійскія ўлады наладзілі карныя пошукі. У Кабыльнік прыбылі дзве роты лейб-гвардыі грэнадзёрскага палка і 15 казакоў на чале з палкоўнікам Розлачам.

У 1866 годзе ў мястэчку Кабыльнік і двух аднайменных фальварках налічваліся 33 дамы. На 1885 год у Кабыльніку было 17 двароў, дзейнічалі касцёл, царква і сінагога; працавалі багадзельня, 4 крамы, карчма; праводзіліся 5 кірмашоў на год, а таксама таржок па аўторкам. У 1892 годзе адкрылася народнае вучылішча. На 1903 год у мястэчку існавалі скарбовая вінная крама, прыёмны пакой, паштовая станцыя на дарозе Камаі — Кабыльнік. У пачатку XX стагоддзя ў Кабыльніку былі млын, рыбаводныя сажалкі каля сядзібна-паркавага комплексу. У 1905—1913 гадах у мястэчку працавала вінакурня на паравым рухавіку.

Кабыльнік, 1916

За часамі Першай сусветнай вайны ў верасні 1915 года Кабыльнік занялі войскі Германскай імперыі, нямецка-расійскі фронт усталяваўся каля Пасынак (6 км на ўсход ад мястэчка). У панскім маёнтку размяшчаўся штаб нямецкага 21-га ўзмоцненага корпусу пад камандаю генерала Аскара фон Гуцьера, у склад якога ўваходзілі 5 дывізій і 1 брыгада. Корпус вызначыўся ў нарачанскай бітве ў сакавіку 1916 года. У царкве месціўся шпіталь для параненых. Забітых нямецкіх і расійскіх салдат хавалі на каталіцкіх могілках на поўнач ад вёскі. Кабыльнік злучылі вузкакалейкай з Лынтупамі, Паставамі і возерам Мядзел. Каля мястэчка дзейнічаў нямецкі ваенны аэрадром.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Кабыльнік абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП (б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР.

У 1919 годзе ў Кабыльнік увайшлі польскія войскі, 11 ліпеня 1920 года мястэчка занялі бальшавікі. У кастрычніку 1920 года Кабыльнік апынуўся ў складзе Сярэдняй Літвы, пазней — міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны Пастаўскага павета Віленскага ваяводства. На 1931 год у мястэчку дзейнічалі касцёл, царква і сінагога, працавалі цагельня, млын з лесапілкай, аптэка і пажарнае дэпо, у аўторкі праводзіліся таргі, раз на месяц — кірмаш. У міжваенны час у Кабыльніку працавала прыватная гарбарня (апрацоўваліся скуры авечак і цялят для вырабу абутку), прадпрыемства апрацоўкі воўны, 2 кузні, 2—3 сталяркі (у адной вырабляліся лыжы), 2 варштаты для рамонту ровараў, майстэрні вырабу колаў і тавараў з бляхі, 2 пякарні, 2 мясныя крамы, малакарня і 2 рэстараны. На 1939 год у мястэчку было 10 вуліц.

У 1939 годзе Кабыльнік увайшоў у БССР. 12 кастрычніка 1940 года статус паселішча панізілі да вёскі, якая стала цэнтрам сельсавета Мядзельскага раёна Вілейскай (з 20 верасня 1944 года — Маладзечанскай) вобласці.

У Другую сусветную вайну ў чэрвені 1941 года Кабыльнік акупавалі войскі Трэцяга рэйха. У 1942 годзе нацысты канчаткова знішчылі мясцовых яўрэяў. Улетку 1943 года немцы і паліцаі пакінулі Кабыльнік. Карыстаючыся гэтым, паселішча захапілі чырвоныя партызаны, падначаленыя дэпутату Вярхоўнага Савета БССР падпалкоўніку Фёдару Маркаву. У час сваёй акцыі партызаны павыганялі з хат местачкоўцаў, а сам Кабыльнік і палац Свентажэцкіх спалілі. Савецкія партызаны таксама забілі мясцовага ксяндза Паўловіча.

У 1947 годзе ў Кабыльніку з’явіліся радыёвузел і спіртовы завод; працавалі шпіталь, лясгас, млын, рыбакамбінат. У 1949 годзе савецкія ўлады стварылі калгас «Перамога». У гэты час у вёсцы працавалі сукнавальня, хлебапякарня, 3 крамы, лекарскі ўчастак, аптэка, клуб, бібліятэка, пошта, хата-чытальня. З 20 студзеня 1961 года Кабыльнік знаходзіцца ў складзе Мінскай вобласці. 30 ліпеня 1964 года вёска Кабыльнік была перайменавана ў вёску Нарач. На 1997 год у Нарачы было 1009 двароў, на 1999 год — 800. У 2000-я гады Нарач атрымала афіцыйны статус аграгарадка.

Славутасці

• Касцёл Святога Андрэя, 1901 год.
• Свята-Ільінская царква, 1860-я гады.

• 
  Касцёл
• 
  Царква-мураўёўка
• 
  Камяніца

Вядомыя асобы

• Ян Цывінскі (1772—1846) — біскуп-суфраган троцкі, доктар тэалогіі і царкоўнага права.
• Ізраіль Данюшэўскі (1890—1950) — савецкі педагог.
• Расціслаў Лапіцкі (1928—1950?) — беларускі грамадскі дзеяч.
• Часлаў Кудаба (сапр. Худаба, 1932—1993) — беларускі і літоўскі географ-краязнавец, эколаг.
• Марыя Качыньская (1942—2010) — польская эканамістка, грамадская дзеячка, жонка прэзідэнта Польшчы Леха Качыньскага.
• Людміла Анатольеўна Кухарская (нар. 1966) — беларускі дзяржаўны дзеяч.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Нарач (аграгарадок, Мядзельскі раён)
• Нарач (Кабыльнік) на сайце Radzima.org