Olesko

Olesko
	Herb
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Populacja (2020); • liczba ludności	; 1446
Kod pocztowy	80600
	Położenie na mapie obwodu lwowskiego Olesko
	Położenie na mapie Ukrainy Olesko
	49°57′N 24°53′E/49,950000 24,883333
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach

Zamek w Olesku

Ołtarz z kościoła w Białym Kamieniu w zamku

Klasztor oo. kapucynów, cerkiew

Litografia i mapa

Olesko (ukr. Олесько, Ołeśko) – osiedle typu miejskiego na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, w rejonie buskim. 1446 mieszkańców (2020)^[2], w 2001 było ich 1800^[3].

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1441 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim^[4]. W 1629 r. na zamku w Olesku urodził się król Jan III Sobieski.

Położenie

Olesko położone jest 23 km na północ od Złoczowa, 72 km od Lwowa, 5 km od Podhorców przy szosie kijowskiej, nad jednym z ramion Styru, zwanym Liberią.

Historia

Olesko było jedną z najstarszych osad i grodów książąt halicko-wołyńskich. Od 1327 r. przez krótki okres było we władaniu książąt wołyńskich, zaś od 1340 r. wielkich książąt litewskich. W 1366 r. zostało przyłączone do Polski przez króla Kazimierza Wielkiego. W latach 1382–1432 toczyły się o Olesko walki polsko-litewskie, zakończone nadaniem przez króla Władysława grodu za zasługi wojenne rycerzowi Janowi z Sienna. Jan Kamieniecki (1524–1560) (syn Marcina, herbu Pilawa i Jadwigi Sienieńskiej z Oleska, herbu Dębno, (córki Piotra Sienieńskiego, wnuczki Jana z Sienna) miał trzech synów: Wojciecha, Jana i Stanisława, którzy zostali dziedzicami Oleska. Na początku XVI w. było własnością dwóch córek ostatniego z Sienieńskich: Anny Herburtowej i Jadwigi Kamienieckiej. W II połowie XVI w. Kamienieccy sprzedali swoją część Oleska Stanisławowi Żółkiewskiemu. Na początku XVII w. przez małżeństwo córki Żółkiewskiego z wojewodą ruskim, Janem Daniłowiczem (w którego służbie był Michał Chmielnicki, ojciec Bohdana), Olesko przeszło na Daniłowiczów herbu Sas, a w następnym pokoleniu przez Teofilę z Daniłowiczów Sobieską – na Sobieskich herbu Janina. W 1629 r. w Olesku urodził się Jan Sobieski, przyszły król. W 1719 r. hetman Stanisław Mateusz Rzewuski kupił od królewicza Jakuba Sobieskiego cały klucz oleski. Po I rozbiorze Polski Olesko przejęli Austriacy, a ostatni właściciel – Wacław Rzewuski – przeniósł swoją siedzibę do Podhorców. W latach 1772–1918 roku – miasto w Królestwie Galicji i Lodomerii w Cesarstwie Austriackim. W tym okresie Olesko zamieszkiwali Polacy i Rusini (ogółem 2623 osób według spisu ludności z 1857). Parafia rzymskokatolicka i greckokatolicka loco. W tym roku właścicielem tabularnym miasta był Dyzma Lityński. Do 1939 r. w województwie tarnopolskim, w powiecie złoczowskim.

Podczas okupacji niemieckiej pozbawione praw miejskich i włączone do nowej wiejskiej gminy Olesko^[5]. W tym czasie mieszkająca w Olesku polska rodzina Krasickich ukrywała Żydówkę Felę Poliner. W 1991 roku Instytut Jad Waszem uhonorował za to tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata Antoniego i Kundę Krasickich oraz ich synów Kazimierza i Karola^[6].

W 1944 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali na terenie osiedli rolniczych, należących do miasta, 16 Polaków^[7].

Kościół parafialny, około 1920
Zamek, 1934
Sąd powiatowy i urząd podatkowy, 1916
Klasztor oo. kapucynów, około 1930

W Olesku urodził się:

Kazimierz Zygmunt Czarnecki – podpułkownik piechoty Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej^[8].
Wacław Zaleski – spokrewniony przez matkę z Rzewuskimi polski folklorysta, poeta, pisarz, krytyk literacki i działacz społeczny.

Zabytki

zamek z przełomu XVI i XVII w., wzniesiony na wzgórzu, założony na planie owalu. Budynek zamkowy dwupiętrowy z basztą w jednym z narożników oraz basztą przybramną, prowadzącą na dziedziniec zamkowy. W latach 80. XVII w. gruntownie odnowiony staraniem króla Jana III. Po I rozbiorze Polski zamieniony przez Austriaków na koszary. W 200 rocznicę Wiktorii Wiedeńskiej, w 1883 r., wykupiony z rąk austriackich. Podczas I wojny światowej poważnie uszkodzony, w latach 30. odnowiony, ponownie uszkodzony podczas II wojny światowej. W latach 1961–1965 odnowiony. Od 1975 r. pełni rolę filii Lwowskiej Galerii Sztuki. W zamku eksponowane powinny być ogromne malowidła batalistyczne z żółkiewskiej fary, upamiętniające zwycięskie bitwy Jana III Sobieskiego i jego pradziada hetmana Stanisława Żółkiewskiego, ale w praktyce niektórych płócien (np. "Bitwy pod Parkanami") nie zaprezentowano nigdy; część z nich znajduje się w konserwacji w Warszawie.
kościół parafialny pw. Świętej Trójcy (według ks. Sadoka Barącza, pw. Matki Najświętszej^[9]) ufundowany w 1545 przez Jadwigę Kamieniecką. Konsekrowany w 1597 r., co upamiętniała tablica znajdująca się do 1939 r. wewnątrz kościoła. Zobaczyć tu było można również epitafium Jana Daniłowicza, zm. w 1618 r., z ozdobną tarczą z czerwonego marmuru oraz płytę nagrobną wojewody ruskiego Jana Daniłowicza, zm. w 1628 r. Po II wojnie kościół zamieniono na magazyn. Część wyposażenia znajduje się w Lwowskiej Galerii Sztuki. Obecnie w gestii ukraińskiej autokefalicznej Cerkwi prawosławnej.
kościół i klasztor oo. kapucynów położony u stóp zamku, ufundowany w 1793 r. przez Józefa Seweryna Rzewuskiego. Po II wojnie szkoła rolnicza. Wnętrze kościoła przebudowano, dzieląc je na dwie kondygnacje. Do ogrodu przeniesiono oranżerię z lwowskiego parku Stryjskiego. W 1980 r. budynki pokapucyńskie przejęła Lwowska Galeria Sztuki. W kościele urządzona została sala konferencyjna a klasztor zaadaptowano na magazyny dzieł sztuki.
synagoga z XVIII w., bardzo zniszczona.

Pobliskie miejscowości

Przypisy

↑ (fragment), 1571, wyd. 2, Biblioteka Narodowa, syg. ZZK 18611, domena publiczna
↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року. (ukr.).
↑ Liczby ludności miejscowości obwodu lwowskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku. (ukr.).
↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 170.
↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG
↑ Krasicki Antoni & Krasicka Kunda ; Son: Kazimierz ; Son: Karol. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).
↑ HenrykH. Komański HenrykH., SzczepanS. Siekierka SzczepanS., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939–1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 504, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487 .
↑ BETA Księgi Cmentarne [online], ksiegicmentarne.muzeumkatynskie.pl [dostęp 2018-09-27] .
↑ Sadok Barącz, Dzieje klasztoru WW. OO.Dominikanów w Podkamieniu, Tarnopol 1870, s. 14.

Linki zewnętrzne

Olesko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 462 . (1886)
Olesko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 406 .
zdjęcia z Oleska
Zamek w Olesku na filmie z drona, 2018
Archiwalne widoki Oleska w bibliotece Polona

[1] (fragment), 1571, wyd. 2, Biblioteka Narodowa, syg. ZZK 18611, domena publiczna

[dwatysiacedwadziescia-2] Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року. (ukr.).

[spis-3] Liczby ludności miejscowości obwodu lwowskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku. (ukr.).

[4] Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 170.

[5] Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG

[6] Krasicki Antoni & Krasicka Kunda ; Son: Kazimierz ; Son: Karol. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).

[komanski-7] HenrykH. Komański HenrykH., SzczepanS. Siekierka SzczepanS., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939–1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 504, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487 .

[8] BETA Księgi Cmentarne [online], ksiegicmentarne.muzeumkatynskie.pl [dostęp 2018-09-27] .

[9] Sadok Barącz, Dzieje klasztoru WW. OO.Dominikanów w Podkamieniu, Tarnopol 1870, s. 14.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]