Rio Negro

Rio Negro
Rio Negro
	Rio Negro
	Karta Amazonije, reka Rio Negro je označena
Opšte informacije
Dužina	2.250 km (1.400 mi) km
Basen	691.000 km2
Pr. protok	28.400 m3/s (1.000.000 cu ft/s) m3⁄s
Plovnost	700 km od ušća
Vodotok
Izvor	Gvajanske planine
Ušće	Amazon, ispod Manausa
Geografske karakteristike
Država/e	Kolumbija, Venecuela, Brazil
Pritoke	Rio Branko, Vaupes
Reka na Vikimedijinoj ostavi

Rio Negro (šp. Río Negro, port. Rio Negro — „Crna reka“) reka je na severu Južne Amerike duga 2.253 km (sa pritokom Uaupes dužina joj je 2.400 km). Ona je druga najveća pritoka Amazona.

Izvire u jugoistočnom delu Gvajanskih planina. Rio Negro dalje teče ka jugoistoku, presecajući ekvator, i uliva se u Amazon uzvodno od grada Manausa.

Crne vode

Spajanje voda reke Rio Negro i Amazona (vode Rio Negra su tamnije - levo).

Zbog značajnog prisustva organskih kiselina koje u reku donose kiše sa peskovitih trulišta, vode reke Rio Negro su crne boje i relativno providne. U njima nema hranljivih sastojaka, razvoj larvi komaraca tu nije moguć, pa stoga oko reke nema malarije. Posle ulivanja u Amazon, vode reke Amazon su primetno mlečno braon boje u narednih četrdesetak kilometara. Rio Negro je najveća reka u svetu ovog tipa.^[7]

Gornji tok

Izvor reke nalazi se u Kolumbiji u departmanu Gvajinija, gde je tok poznat pod imenom Gvajinija.^[8] Teče u pravcu severoistoka kroz rezervat Pujnavaj, gde prolazi pored nekoliko manjih naselja poput Bruhasa, Santa Roze i Tabakvena. Nakon otprilike 400 km reka predstavlja granicu između Kolumbije i Venecuele.

Prolazeći pored kolumbijski naselja Tonina i Makanal, Rio Negro skreće na jugozapad. Na daljem toku protiče kroz veneculeski grad Maroa, a oko 120 km nizvodno prima reku Kasikijaru, sa desne strane. Kasikijara formira bifurkaciju povezujući basene reka Amazon i Orionoko.

Srednji tok

Reka dalje nastavlja istočnim pravcem kroz venecuelski grad San Karlos de Rio Negro, najveće naselje na toj reci i kolumbijski San Felipe. U ovom delu toka reka prima brojne pritoke sa obe strane, proširuje se i formira broja rečna ostrva, karakteristična za amazonski sliv. Nakon 260 kiloematara pograničnog toka, Rio negro protiče kraj Pijedra de Kokuja, prekambrijskog monadnoka na tromeđi Brazila, Kolumbije i Venecuele.

Nakon ušća reke Mari, korito Rio Negra se širi na brojnim mestima. Kod mesta Misau Boa Vista uliva se reka Isana, a kod San Žoakima, utiče najveća pritoka Rio Negra — Vaupes. Reka odatle skreće prema istoku, prima nekoliko manjih pritoka i protiče kraj trgovačkog grada Sao Gabrijel de Kašoejra. U rečnom koritu nizvodno od pomenutog grada javljaju se brojni brzaci i slapovi, odakle Rio negro postepeno ulazi u donji tok.

Donji tok

Južno od Manausa, Rio Negro se uliva u reku Amazon. Nakon ušća reke Mari, korito Rio Negra se širi na brojnim mestima. Za vreme kišne sezone, reka plavi okolno zemljište u širini i do 30 km. Od aprila do oktobra, formiraju se brojne lagune sa ostrvima i uskim kanalima, bogate živim svetom.

Blizu mesta Karvoejro, uliva se jedna od većih pritoka - Rio Branko. Odatle Rio Negro skreće ka jugoistoku i njeno korito se širi sve do grada Manausa. Južno od Manausa, Rio Negro se uliva u reku Amazon.

Anavilhanas nacionalni park koji obuhvata 350.018 hektara predstavlja jedinicu konzervacije koja je u svojoj osnovi bila ekološka stanica stvorena 1981. i štiti delove Anavilhanas reke arhipelaga u ovom delu reke.^[9] Ispod arhipelaga susreće se sa Solimoes rekom kako bi oformila Amazon reku.

Glavne pritoke

Spisak glavnih pritoka Rio Negra (od ušća naviše)^[5]^[6]^[10]

Leva pritoka	Desna pritoka	Dužina (km)	Veličina basena (km²)	Prosečni protok (m³/s)
Donji Rio Negro
Taruma-Asu^[11]^[12]^[13]		139	1.372
Kuieiras^[14]^[12]^[15]			3.441	144,2
Apuau			3.799,1	153,6
	Puduari^[16]^[17]		3.411,5	128,6
Kamanau			11.832,2	408
	Žau	400	18.896,6	869,2
Žauaperi		554	39.823,5	1.336,8
	Unini	530	27.433	1.501,4
Branko		1.430	190.789,2	5.400
Žofari		311	12.590,5	446,6
	Kauares		7.332,3	296
Demini			39.769,6	1.357,9
	Kuiuni	400	11.776,1	491,6
Igarape Adajra			3.294,9	101,1
	Ararira		3.425	114,6
Erere			3.251	115,7
Padauari			17.384	606,8
Dara			3.053,3	114,9
	Urubaši	250	6.855,9	311,6
	Ajuana		4.590,7	185,2
	Unejuši		12.474,7	488,3
	Tea		6.365,9	201,4
Marauja			6.712	255,3
Igarape Inambu			4.618,8	140,6
Kauaburi			12.139,3	442,9
Srednji Rio Negro
	Marie	800	25.378	1.186
	Kurikurijari		14.202,2	916,8
	Uaupes	1.375	64.370,4	4.334,9
	Isana	696	35.675,3	2.278,9
	Šie		8.222	488,1
Gornji Rio Negro
Kazikijari		354	42.478	2.575,8
	Gvajinija	617	28.899,5	2.432,7

Istorija

Ime reci dao je španski istraživač Fransisko de Orelana, koji ju je otrkio 1541. godine. Sredinom 17. veka Jezuiti su se naselili duž njenih obalameđu brojna indijanska plemena — Manau, Aruak i Truma. Nakon 1700. godine dolina reke Rio Negro bila je stecište razvoja ropstva, a lokalno stanovništvo ozbiljno je desdetkovano usled kontakta sa Evropljanima i bolestima koje su sa sobom doneli. Fauna

Flora i fauna

Naziv Rio Negro u prevodu znači „Crna reka“, što potiče od njene boje, slične jakom čaju. Tamna boja potiče od humusne kiseline kao posledica nepotpunog raspada fenola iz biljaka u peščanom nanosu. Reka je dobila taj naziv jer iz daljine izgleda crno.

Rio Negro ima veoma visok stepen raznovrsnosti živog sveta. Oko 700 vrsta riba je pronađeno u basenu a procenjeno je da ukupan fond iznosi između 800 i 900, uključujući skoro 100 endemičnih i nekoliko neopisanih vrsta. Brojne vrste su veoma cenjene kod akvarista, naročito kraljevska neonka (Раracheirodon axelrodi).^[18] Zbog bifurkacije Kasikijare, mnoge ribe se mogu naći i u slivu Orinoka i Amazona, ali samo pojedine su prilagodljive na jedne i druge uslove.

Vidi još

Reference

^ Ziesler & Ardizzone 1979
^ Rogério Ribeiro, Marinho; Naziano Filizola, Junior; Jean Michel, Martinez; Tristan, Harmel (2022). „Suspended sediment transport estimation in Negro River (Amazon Basin) using MSI/Sentinel-2 data”.
^ ^a ^b Seyler, Patrick; Laurence Maurice-Bourgoin; Guyot, Jean Loup. „Hydrological Control on the Temporal Variability of Trace Element Concentration in the Amazon River and its Main Tributaries”. Geological Survey of Brazil (CPRM). Arhivirano iz originala 21. 07. 2011. g. Pristupljeno 24. 7. 2010.
^ Tannenbaum, Frank (29. 8. 2012). TEN KEYS LAT AMER. Knopf Doubleday Publishing Group. Pristupljeno 9. 4. 2018 — preko Google Books.
^ ^a ^b „Amazon basin water resources observation service”.
^ ^a ^b „Plano estadual de recursos hídricos do amazonas, (perh/am)-rt 03-diagnóstico, prognóstico e cenários futuros do recursos hídricos do estado - tomo III” (PDF). januar 2019. Arhivirano iz originala (PDF) 06. 05. 2021. g. Pristupljeno 14. 07. 2023. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ „Negro River”. Pristupljeno 13. 7. 2017.
^ Penn 2001.
^ „PARNA de Anavilhanas Área protegida escolhida: Anavilhanas”. Pristupljeno 13. 7. 2017.
^ „Rivers Network”.
^ Neto 2015.
^ ^a ^b APA Margem Esquerda do Rio Negro – ISA.
^ Rovere, Crespo & Velloso 2002, str. 68.
^ Elaíze Farias 2014.
^ Röhe, F. 2006, str. 71.
^ PES do Rio Negro Setor Norte – ISA.
^ Sérgio Henrique Borges et al. 2008, str. 31.
^ Hales, J.; Petry, P. „Freshwater Ecoregions of the World”. Arhivirano iz originala 01. 12. 2017. g. Pristupljeno 13. 7. 2017.

Literatura

Penn, James R (2001). Rivers of the World: A Social, Geographical and Environmental Sourcebook. Santa Barbara: ABC Clio.
Ziesler, R.; Ardizzone, G.D. (1979). „Amazon River System”. The Inland waters of Latin America. Food and Agriculture Organization of the United Nations. ISBN 978-92-5-000780-9. Arhivirano iz originala 8. 11. 2014. g.
Goulding, M, Carvalho, M. L, & Ferreira, E. J. G. Rio Negro, Rich Life in Poor Water : Amazonian Diversity and Foodchain Ecology as seen through Fish Communities. The Hague: SPB Academic Publishing. 1988. ISBN 978-90-5103-016-7. .
Saint-Paul, U, Berger, U, Zuanon, J, Villacorta Correa, M. A, García, M, Fabré, N. N, et al. (2000). "Fish communities in central Amazonian white- and blackwater floodplains," Environmental Biology of Fishes, 57(3), 235-250.
Sioli, H. (1955). "Beiträge zur regionalen Limnologie des Amazonasgebietes. III. Über einige Gewässer des oberen Rio Negro-Gebietes." Arch. Hydrobiol, 50(1), 1-32.
Wallace, A. R (1853). A narrative of travels on the Amazon and Rio Negro, with an account of the native tribes, and observations on the climate, geology, and natural history of the Amazon Valley. London: Reeve.
Wright, R (2005). História indígena e do indigenismo no Alto Rio Negro. ISBN 978-85-7591-042-9. . São Paulo, Brazil: UNICAMP & Instituto Socioambiental.
„Amazon basin water resources observation service”.
APA Margem Esquerda do Rio Negro (na jeziku: Portuguese), ISA: Instituto Socioambiental, Pristupljeno 2016-06-28
Costa, Joanne; Tapia-Coral, Sandra; Soares, Edison; Mota, Adelaide; Silva, Adriana (decembar 2011), „Conflitos na Área de Preservação Ambiental Tarumã-Açu/Tarumã-Mirim: proteger para quem?” (PDF), Resumos do VII Congresso Brasileiro de Agroecologia, Fortaleza/CE, Pristupljeno 2016-06-28 CS1 održavanje: Format datuma (veza)
Neto, Oswaldo (22. 3. 2015), „Fonte límpida em sítio contribui com a imensidão do igarapé Tarumã-Açu, em Manaus”, A Critica (na jeziku: Portuguese), Arhivirano iz originala 09. 07. 2015. g., Pristupljeno 2016-06-28
Rovere, Ana Lúcia Nadalutti La; Crespo, Samyra; Velloso, Rui (2002), Projeto geo cidades: relatório ambiental urbano integrado: informe GEO: Manaus (PDF) (na jeziku: Portuguese), Rio de Janeiro: PNUMA; Brasil. Ministério do Meio Ambiente. Secretaria de Qualidade Ambiental nos Assentamentos Humanos; Consórcio Perceria 21, Arhivirano iz originala (PDF) 02. 02. 2017. g., Pristupljeno 2016-06-28
Ramirez, Henri (2020). Enciclopédia das línguas Arawak: acrescida de seis novas línguas e dois bancos de dados. 3 (1 izd.). Curitiba: Editora CRV. ISBN 978-65-251-0234-4. doi:10.24824/978652510234.4. ^{[mrtva veza]}
Jolkesky, Marcelo Pinho de Valhery. 2016. Estudo arqueo-ecolinguístico das terras tropicais sul-americanas. Ph.D. dissertation, University of Brasília.
Elaíze Farias (27. 1. 2014), „Índios do rio Cuieiras (AM) recriam cultura e pedem demarcação”, Amazônia Real (na jeziku: Portuguese), Pristupljeno 2016-06-23
Röhe, F. (2006), Área de contato entre as distribuições geográficas de Saguinus midas e Saguinus bicolor (Callitrichidae-Primates): a importância de interações e fatores ecológicos, Dissertação de Mestrado — INPA/UFAM
PES do Rio Negro Setor Norte (na jeziku: Portuguese), ISA: Instituto Socioambiental, Pristupljeno 2016-06-25
Sérgio Henrique Borges; Yara da Rocha Camargo; Clarice Bassi; Marcelo Paustein Moreira; Simone Iwanaga; Marcelo Garcia (avgust 2008), Plano de Gestão do Parque Estadual Rio Negro Setor Norte (PDF) (na jeziku: Portuguese), I - Diagnóstico da Unidade de Conservação, Manaus, Arhivirano iz originala (PDF) 24. 03. 2023. g., Pristupljeno 2016-06-25

Spoljašnje veze

Negro River RIVER, SOUTH AMERICA (jezik: engleski)

[fao-1] Ziesler & Ardizzone 1979

[Suspended_sediment_transport_estimation_in_Negro_River_(Amazon_Basin)_using_MSI/Sentinel-2_data-2] Rogério Ribeiro, Marinho; Naziano Filizola, Junior; Jean Michel, Martinez; Tristan, Harmel (2022). „Suspended sediment transport estimation in Negro River (Amazon Basin) using MSI/Sentinel-2 data”.

[automatski_generisano1-3] Seyler, Patrick; Laurence Maurice-Bourgoin; Guyot, Jean Loup. „Hydrological Control on the Temporal Variability of Trace Element Concentration in the Amazon River and its Main Tributaries”. Geological Survey of Brazil (CPRM). Arhivirano iz originala 21. 07. 2011. g. Pristupljeno 24. 7. 2010.

[4] Tannenbaum, Frank (29. 8. 2012). TEN KEYS LAT AMER. Knopf Doubleday Publishing Group. Pristupljeno 9. 4. 2018 — preko Google Books.

[Amazon_basin_water_resources_observation_service-5] „Amazon basin water resources observation service”.

[PLANO_ESTADUAL_DE_RECURSOS_HÍDRICOS_DO_AMAZONAS,_(PERH/AM)-RT_03-DIAGNÓSTICO,_PROGNÓSTICO_E_CENÁRIOS_FUTUROS_DO_RECURSOS_HÍDRICOS_DO_ESTADO_-_TOMO_III-6] „Plano estadual de recursos hídricos do amazonas, (perh/am)-rt 03-diagnóstico, prognóstico e cenários futuros do recursos hídricos do estado - tomo III” (PDF). januar 2019. Arhivirano iz originala (PDF) 06. 05. 2021. g. Pristupljeno 14. 07. 2023. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[7] „Negro River”. Pristupljeno 13. 7. 2017.

[FOOTNOTEPenn2001-8] Penn 2001.

[9] „PARNA de Anavilhanas Área protegida escolhida: Anavilhanas”. Pristupljeno 13. 7. 2017.

[Rivers_Network-10] „Rivers Network”.

[FOOTNOTENeto2015-11] Neto 2015.

[FOOTNOTEAPA_Margem_Esquerda_do_Rio_Negro_–_ISA-12] APA Margem Esquerda do Rio Negro – ISA.

[FOOTNOTERovereCrespoVelloso200268-13] Rovere, Crespo & Velloso 2002, str. 68.

[FOOTNOTEElaíze_Farias2014-14] Elaíze Farias 2014.

[FOOTNOTERöhe,_F.200671-15] Röhe, F. 2006, str. 71.

[FOOTNOTEPES_do_Rio_Negro_Setor_Norte_–_ISA-16] PES do Rio Negro Setor Norte – ISA.

[FOOTNOTESérgio_Henrique_BorgesYara_da_Rocha_CamargoClarice_BassiMarcelo_Paustein_Moreira200831-17] Sérgio Henrique Borges et al. 2008, str. 31.

[18] Hales, J.; Petry, P. „Freshwater Ecoregions of the World”. Arhivirano iz originala 01. 12. 2017. g. Pristupljeno 13. 7. 2017.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Normativna kontrola
Međunarodne	VIAF
Državne	Nemačka Izrael Češka
Ostale	Enciklopedija Britanika 2