Ünlü düşmesi
| Örnekler |
|---|
|
Ünlü düşmesi, Türkçede görülen bir ses olayıdır. Genellikle ikinci hecesinde dar bir ünlü (ı, i, u, ü) bulunan sözcüklerde görülür ancak istisnaları mevcuttur.
İki heceli sözcüklerde
[değiştir | kaynağı değiştir]İki heceli bazı sözcükler ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecedeki dar ünlü düşer:
- yalın-ız = yalnız (aradaki ı harfi düşmüştür)
- burun-um = burnum (aradaki u harfi düşmüştür)
- boyun-um = boynum (aradaki u harfi düşmüştür)
- omuz-um = omzum (aradaki u harfi düşmüştür)
- ağız-ım = ağzım (aradaki ı harfi düşmüştür)
- alın-ım = alnım (aradaki ı harfi düşmüştür)
- karın-ım = karnım (aradaki ı harfi düşmüştür)
- isim-im = ismim (aradaki i harfi düşmüştür)
- fikir-imiz = fikrimiz (aradaki i harfi düşmüştür)
- keşif-im = keşfim (aradaki i harfi düşmüştür)
- beyin-in = beynin (aradaki i harfi düşmüştür)
- resim-in = resmin (aradaki i harfi düşmüştür)
- devir = devri (burada sadece harf yerinin değişmesi olmuştur)
ÖNEMLİ: Bu sözcükler bir ikileme oluşturduğunda ünlü düşmesi görülmez:[1]
- burun buruna, omuz omuza, devirden devire, ağızdan ağıza
Bunun haricinde birleşik isim oluşturan bazı isimlerde de ünlü düşmesi görülür:
- kahve-altı = kahvaltı (aradaki e harfi düşmüştür)
- ne-için = niçin (aradaki e harfi düşmüştür)
- ne-asıl = nasıl (aradaki e harfi düşmüştür)
- sütlü-aş = sütlaç (aradaki ü harfi düşmüştür)
- güllü-aş = güllaç (aradaki ü harfi düşmüştür)
- cuma-ertesi = cumartesi (aradaki e harfi düşmüştür)
- pazar-ertesi = pazartesi (aradaki e harfi düşmüştür)
İsimden oluşturulan fiillerde
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı isimlerin, ünlü ile başlayan yapım ekleri veya yardımcı fiiller alarak, fiil gövdesi haline gelmeleri sonucunda oluşur
- meyil+etmek > meyletmek
- sabır+etmek > sabretmek
- seyir+etmek > seyretmek
- küfür+etmek > küfretmek
- emir+etmek > emretmek
- şükür+etmek > şükretmek
- hapis+olmak > hapsolmak
- kayıp+olmak > kaybolmak
- kahır+olmak > kahrolmak
- sarı-armak > sararmak
- koku-lamak > koklamak
- yumurta-lamak > yumurtlamak
- ileri-lemek > ilerlemek
- oyun-amak > oynamak
- sızı-lamak > sızlamak
Fiilden oluşturulan isimlerde
[değiştir | kaynağı değiştir]Fiil köklerinden yapım ekleri ile isme dönüşen bazı sözcüklerde görülür:
- uyumak > uyku (u düşmüştür)
- kıvırmak > kıvrım (ı düşmüştür)
- devirmek > devrim (i düşmüştür)
- çevirmek > çevre (i düşmüştür)
- kavuşmak > kavşak (u düşmüştür)
- buyurmak > buyruk (u düşmüştür)
Belirtisiz ad tamlamasıyla oluşturulan yer adlarında
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kadıköyü > Kadıköy
- Tekirdağı > Tekirdağ
- Elmadağı > Elmadağ
- Güniz Sokağı > Güniz Sokak
Yaygın hatalar
[değiştir | kaynağı değiştir]Aşağı, yukarı, içeri, dışarı, bura, şura, ora, ileri gibi sözcükler herhangi bir ek aldığında sonlarındaki ünlüler konuşma dilinde düşme eğilimi gösterse bile (yukarıda yerine yukarda, içeride yerine içerde vs.); yazılışta ünlü düşmesi görülmez:[1]
- aşağıda, yukarıdan, içeride, dışarıda, buradan, şurada, orada, ileride
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Ünlü Düşmesi Türk Dil Kurumu
