Olszówka (Bielsko-Biała)
| Część Bielska-Białej | |
 Centrum Olszówki Dolnej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| Dzielnica |
Mikuszowice Śląskie, |
| W granicach Bielska-Białej |
1969 |
Położenie na mapie Bielska-Białej
| |
| 49°47′10″N 19°02′32″E/49,786111 19,042222 | |
Olszówka (niem. Ohlisch, czes. Olšavka) – dzielnica zwyczajowa Bielska-Białej położona w południowej części miasta, wzdłuż potoku o tej samej nazwie, u podnóża Beskidu Śląskiego (Koziej Góry, Kołowrotu, Cybernioka, Szyndzielni i Dębowca). Dzieli się na Olszówkę Dolną (Nieder-Ohlisch) i Olszówkę Górną (Ober-Ohlisch) – obie z nich to dawne wsie założone w II połowie XVI wieku, później związane odpowiednio z Mikuszowicami Śląskimi oraz Kamienicą i wraz z nimi przyłączone do miasta w 1968. Stanowi popularną dzielnicę willową nazywaną też Cygańskim Lasem[1][2][3] przez skojarzenie z parkiem leśnym o tej nazwie.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Granice obrębów ewidencyjnych tożsamych z granicami dawnych wsi wyznaczają[4]:
- na północy – ulica Pokoju, linia przecinająca kompleks Szpitala Wojewódzkiego, ulica Małkowskiego i Młodzieżowa, linia przecinająca ZIAD po ulicę Żołędziową
- na zachodzie – linia przecinająca szczyt Dębowiec
- na południu i południowym wschodzie – linia zbliżona do granicy zabudowy u podnóża Beskidu Śląskiego, ulica Olszówka (między skrzyżowaniem z ulicą Filatelistów a nr 10) i potok Olszówka (od budynku przy ulicy Olszówka 10 do mostu w ciągu ulicy Bystrzańskiej)
Olszówkę Dolną od Olszówki Górnej oddziela linia pokrywająca się z przebiegiem ulicy Młodzieżowej i Kaktusowej. Od północy, zachodu i południowego wschodu dzielnica otoczona jest przez tereny przynależne do Kamienicy. Na południowym wschodzie graniczy z Mikuszowicami Śląskimi oraz obrębem Bystra Śląska (częścią wsi Bystra włączoną w skład miasta w 1990 – należy do niej większość Cygańskiego Lasu[5]).
Zgodnie z obowiązującym od 2002 podziałem na osiedla (jednostki pomocnicze gminy) niemal cała Olszówka należy do Mikuszowic Śląskich z wyjątkiem niewielkiego obszaru po północnej stronie alei Armii Krajowej w rejonie ZIAD i hali widowiskowo-sportowej, który wchodzi w skład osiedla Kamienica[4].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początki obu wsi sięgają akcji kolonizacyjnej, która nastąpiła po 1561, gdy dokonano ostateczne podziału lasu miejskiego (jego pozostałością jest Cygański Las) między mieszczan bielskich a szlacheckich właścicieli Kamienicy. Olszówka Górna należała do Kamienicy, Dolna natomiast była własnością miasta i została najpewniej założona z inicjatywy jego władz. Pierwsza wzmianka o nich pochodzi z 1572[6]. Losy Olszówki Dolnej związane były w kolejnych wiekach z Mikuszowicami, które również stanowiły majątek feudalny Bielska[7]. Według spisu parafialnego (należała do parafii św. Mikołaja) z 1834 liczyła ona 23 domy i 204 mieszkańców[8]. Podział na Olszówkę Górną przynależną administracyjnie do Kamienicy i Olszówkę Dolną stanowiącą część Mikuszowic utrzymał się po wprowadzeniu nowoczesnego podziału na gminy w 1849, jakkolwiek obie miejscowości pozostały odrębnymi jednostkami katastralnymi.
.jpg)
_-_fotopolska.eu_(26895).jpg)
.jpg)
W latach 80. XIX wieku Cygański Las (Zigeunerwald) został z inicjatywy Bielsko-Bialskiego Towarzystwa Upiększania Miasta (Bielitz-Bialaer Verschönerungsverein) przekształcony w park leśny na wzór Lasku Wiedeńskiego. Olszówka stopniowo przekształciła się w dzielnicę wypoczynkową, gdzie swoje wille letniskowe budowali przedstawiciele bielsko-bialskiej burżuazji. Powstawały też liczne hotele i restauracje, m.in. Kurhaus (1870), Bernhard Hof (1890), Beskiden-Hotel (1895) i Johanneshof (1907)[9]. W 1895 uruchomiono linię tramwajową, która połączyła dworzec kolejowy w Bielsku i centrum miasta z Olszówką Dolną. Przystanek końcowy znajdował się w miejscu dzisiejszej pętli autobusowej Cygański Las. Linia funkcjonowała do 1971[10].
W 1910 Olszówka Dolna liczyła 541 mieszkańców w 54 zamieszkanych budynkach, z tego 93,8% niemiecko- i 6,2% polskojęzycznych; 44,4% katolików, 47,3% ewangelików i 8,1% żydów. W Olszówce Górnej żyło 201 osób w 24 zamieszkanych budynkach, z tego z tego 87,1% niemiecko- i 12,9% polskojęzycznych; 62,2% katolików, 36,3% ewangelików i 0,1% żydów[11].
Częścią Bielska-Białej stały się obie Olszówki w 1969 wraz z przyłączeniem do miasta Mikuszowic Śląskich (od 1958 osiedle typu miejskiego) i Kamienicy. Od tego czasu nieprzerwanie kontynuowany jest rozwój zabudowy mieszkaniowej w dzielnicy, któremu towarzyszą kontrowersje związane z jej chaotycznym charakterem, działalnością deweloperów, degradacją krajobrazu ukształtowanego na przełomie XIX i XX wieku, a także niedostateczną opieką nad starszymi obiektami[12][13]. W 2000 powstało Stowarzyszenie „Olszówka”, którego celem jest ochrona wartości kulturalnych i przyrodniczych dzielnicy oraz działalność edukacyjna[12]. Reakcją na wyburzenie w 2009 zabytkowej willi Karla Hauptiga z 1888 przy ulicy Olszówka 27 pod zabudowę wielorodzinną było założenie społecznego Komitetu Obrony Cygańskiego Lasu, którego priorytetem jest zachowanie willowo-wypoczynkowego charakteru dzielnicy[14][12][15].
.jpg){kind=spacer}
W 1953 uruchomiono kolej gondolową na Szyndzielnię, której stację dolną ulokowano w Olszówce Górnej. W jej pobliżu powstał w 1963 dom wczasowy Związku Zawodowego Transportowców i Drogowców (Transportowiec, obecnie Beskidy Park)[16], a w 1974 rozpoczął działalność Ośrodek Wdrażania Postępu Technicznego w Energetyce (później przemianowany na Zakład Informatyki, Automatyki i Doskonalenia Zawodowego), na potrzeby którego powstał duży kompleks obiektów przy ulicy Armii Krajowej[17]. Również w 1974 oddano do użytku nową zajezdnię komunikacji miejskiej przy ulicy Długiej[10]. W latach 80. XX wieku w miejscu niemieckiego cmentarza wojskowego z okresu II wojny światowej przy ulicy Karbowej urządzono plac kempingowy[18]. Na pograniczu Olszówki Górnej i Kamienicy znajduje się Szpital Wojewódzki budowany w latach 1983–2002[19][20], hala widowiskowo-sportowa oddana do użytku w 2009 oraz szczyt Dębowiec, na północnych stokach którego otwarto w 2013 Bielsko-Bialski Ośrodek Rekreacyjno-Narciarski. W 2019 przemianowano ośrodek psychiatryczny przy ulicy Różanej na Bielskie Centrum Psychiatrii „Olszówka” w nawiązaniu do jego potocznej metonimicznej nazwy[21].
Komunikacja
[edytuj | edytuj kod]
Osią urbanistyczną Olszówki jest licząca ponad trzy kilometry ulica o tej samej nazwie, współcześnie funkcjonująca jako droga o lokalnym znaczeniu. Komunikacja miejska obsługuje tylko jej początkowy odcinek do pętli Cygański Las w Olszówce Dolnej stanowiącej końcowy przystanek linii autobusowej nr 1. Po ulicy Długiej obok zajezdni MZK Bielsko-Biała kursują (stan 2022) linie nr 1, 12, 21 oraz nocne N1 i N2.
Dojazd do Olszówki Górnej zapewnia aleja Armii Krajowej połączona ze Śródmiejską Obwodnicą Zachodnią oraz prowadząca do centrum Kamienicy ulica Karbowa. Do pętli Szyndzielnia położonej w sąsiedztwie dolnej stacji kolei gondolowej kursują (stan 2022) linie autobusowe nr 7 i 8. Przy hali widowiskowo-sportowej, Szpitalu Wojewódzkim oraz przy skrzyżowaniu alei Armii Krajowej i Karbowej znajdują się duże parkingi samochodowe.
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Willa Adolfa Mänhardta
(1890; ul. Laskowa 54) -
Willa Carla Korna
(1891; ul. Olszówka 46) -
Hotel Beskid, dawny Beskiden-Hotel (budynek z 1904) -
Centrum Olszówki Dolnej, po lewej dawny Kurhaus (1870) -
Dolna stacji kolejki na Szyndzielnię -
-
Tablica upamiętniająca założenie miasta przy pętli autobusowej Cygański Las -
Szpital Wojewódzki
.jpg)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ewa Furtak: Bielszczanie bronią willi w Cygańskim Lesie. Gazeta Wyborcza, 19.01.2009. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ Znalazł dom w Cygańskim Lesie. bielsko.biala.pl, 21.10.2013. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ Apartamenty – Cygański Las. monti.com.pl. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ a b Portal mapowy Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej z warstwami obrębów ewidencyjnych i jednostek pomocniczych gminy
- ↑ Uchwała Nr XIV/98/90 Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 27 kwietnia 1990 r. w sprawie zmiany granic miasta Bielsko-Biała, gminy Wilamowice, Jasienica i Wilkowice
- ↑ Monografia, tom I ↓, s. 350.
- ↑ Monografia, tom III ↓, s. 32.
- ↑ Monografia, tom III ↓, s. 50.
- ↑ Piotr Kenig, Wojciech Kominiak: Bielsko-Biała i okolice na dawnej pocztówce w czasach monarchii austro-węgierskiej. Wyd. II. Bielsko-Biała: WMW, 2008, s. 127–142. ISBN 978-83-915603-0-3.
- ↑ a b Historia komunikacji miejskiej w Bielsku-Białej. MZK Bielsko-Biała. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ Ludwig Patryn: Der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. 1912: Im Verlage des schlesischen Landesausschusses, Troppau, s. 10–11. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ a b c Małgorzata Sawicka. Przekształcenia krajobrazu oraz wybrane aspekty jego ochrony na przykładzie Olszówki Dolnej i Górnej w Bielsku-Białej. „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”. 34, s. 137–147, 2016. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ Wanda Then: Cygański Las traci swój urok. Dziennik Zachodni, 4.06.2010. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ Ewa Furtak: Walczą o niepowtarzalny charakter Cygańskiego Lasu. Gazeta Wyborcza, 3.06.2010. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ Jacek Drost: Bielsko-Biała: Hotele pod Szyndzielnią? Mieszkańcy są przeciwni!. Dziennik Zachodni, 6.10.2014. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ Polska Kronika Filmowa: W Beskidzie (PKF 39B/63). Repozytorium Filmoteki Narodowej. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ Historia firmy. ZIAD Bielsko-Biała. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ Marcin Płużek: Ekshumacje pod Dębowcem – Jeszcze 800 grobów…. Kronika Beskidzka, 22.10.2021. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ Szpital najważniejszy. „Kronika Beskidzka”. 392 (14), s. 1, 5.04.1984. [dostęp 2022-02-27].
- ↑ Tomasz Wolff: Do końca budowy Szpitala Wojewódzkiego zostało 10 milionów.... bielskobiala.naszemiasto.pl, 28.06.2002. [dostęp 2022-02-27].
- ↑ Marcin Kałuski: Bielski psychiatryk zmienił nazwę. I tak się mówiło „szpital w Olszówce”. Kronika Beskidzka, 12.07.2019. [dostęp 2022-02-20].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Bielsko-Biała. Monografia miasta. Idzi Panic (red.). Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej, 2010. ISBN 978-83-60136-26-3.
- Małgorzata Sawicka. Przekształcenia krajobrazu oraz wybrane aspekty jego ochrony na przykładzie Olszówki Dolnej i Górnej w Bielsku-Białej. „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”. 34, s. 137–147, 2016.
|
